5. Mỹ sẽ kiềm chế Trung Quốc như thế nào?

Trong cuộc chiến giành ngôi vị quốc gia số một, Mỹ có khả năng kiềm chế đối thủ. Trong kiềm chế đối thủ, Mỹ giỏi về chiến tranh cấp tốc, nhưng cũng nhẫn nại trong các cuộc chiến lâu dài. Mỹ kiềm chế Nhật Bản về cơ bản là cuộc chiến cấp tốc, kiềm chế Liên Xô là cuộc chiến trường kỳ. Hiện nay, Mỹ đang lần thứ ba tiến hành cuộc chiến bảo vệ ngôi vị số một - cuộc chiến kiềm chế Trung Quốc.

Đặc điểm rõ ràng về việc Mỹ kiềm chế Trung Quốc

Thế kỷ 21, Mỹ kiềm chế Trung Quốc, có 4 đặc điểm:

-Có tính tất yếu bản chất. Mỹ kiềm chế Nhật Bản không khách khí; kiềm chế Liên Xô không khoan nhượng; kiềm chế Trung Quốc không do dự Tổng thống Mỹ, Obama tuyên bố Mỹ không mưu cầu kiềm chế Trung Quốc, thực ra, Mỹ luôn tìm cách kiềm chế Trung Quốc - không thừa nhận Trung Quốc là "quốc gia dân chủ", đó không phải là sự "kiềm chế chính trị" sao? Không thừa nhận "địa vị kinh tế thị trường" của Trung Quốc, đó không phải là "kiềm chế kinh tế" sao? Mỹ luôn rêu rao "thuyết về mối đe doạ quân sự Trung Quốc", gâyáp lực và ngăn chặn các nước Liên minh châu Âu bán vũ khí cho Trung Quốc, hạn chế xuất khẩu hàng hóa kỹ thuật cao và kỹ thuật quân sự sang Trung Quốc, đồng thời không ngừngbán vũ khí hiện đại cho Đài Loan, đó không phải là "kiềm chếquân sự" sao? Mỹ nhúng tay vào vấn đề Đài Loan, can dự vàocục diện khu vực eo biển Đài Loan, cản trở Trung Quốc thống nhất, không chỉ là kiềm chế Trung Quốc, hơn nữa còn can thiệp vào việc nội bộ của Trung Quốc. Cho nên, đối phó với việc Trung Quốc trỗi dậy, Mỹ sẽ không bao giờ "buông tha kiềm chế".

-Có tính nghệ thuật trình độ cao. Nếu nói rằng, Mỹ chỉ kiềm chế Nhật Bản về kinh tế, kiềm chế Liên Xô bằng cách vạch rõ chiến tuyến, thế nhưng, với Trung Quốc thì đó là sự kiềm chế nằm trong mối quan hệ hợp tác và liên hệ mật thiết,là sự thống nhất giữa kiềm chế và hợp tác. Điều này đòi hỏi một yêu cầu cao về nghệ thuật kiềm chế . Ví dụ, một số học giả Trung Quốc cho rằng, trong quan hệ với Mỹ, Trung Quốc nên dùng chiến lược "đi xe miễn phí", "đi nhờ chuyến xe bá quyền" của Mỹ để đến con đường phục hưng của mình. Nhưng, Quốc vụ khanh của Mỹ, bà Hilary không ngừng kêu gọi hai bên "cùng thuyền qua sông". Chứng tỏ hai bên đều rất thông minh, đều có nghệ thuật. Nhưng, không thể phủ nhận một điểm là, chiếc xe và người đánh xe kia đều là người Mỹ, con thuyền mà Mỹ kêu gọi Trung Quốc cũng do Mỹ điều khiển, vậy thì khi đặt chân lên đó, vận mệnh của mình không hoàn toàn do mình làm chủ. Trung Quốc có thể lên chức "phụ xe" giúp đỡ Mỹ đối diện nguy hiểm, nhưng ngược lại cũng giúp Mỹ khẳng định vị thế của Mỹ. Mỹ để cho đối thủ của mình đặt chân lên thuyền, lên xe, thực ra là một cách kiềm chế rất khôn ngoan.

-Có tính lâu dài của "cuộc đọ sức thế kỷ". Mỹ kiềm chế Nhật Bản gấp rút hướng tới ngôi số một thế giới, dù đã tiến hành chiến lược cấp bách trong 18 năm, nhưng trước sau cũng không quá 18 năm, thời kỳ quan trọng chỉ vài năm, động tác quan trọng chỉ vài động tác, dùng "chia để đánh", đã có thể hàng phục Nhật Bản. Mỹ khống chế Liên Xô thì khó khăn hơn nhiều, không chỉ vì thời gian kéo dài gần nửa thế kỷ, mà trong đó còn có mấy lần qua lại, thay đổi thế cục công thủ giữa hai bên. Chiến lược sử dụng với Liên Xô là sử dụng sức mạnh tổng hợp. Nhưng quá trình Mỹ kiềm chế Trung Quốc sẽ là chiến lược trăm năm. Cuộc đối đầu Mỹ - Trung không phải chỉ trong vài lần là có thể phân định, nó là cuộc đấu như kiểu ma-ra-tông.

-Cần tính sáng tạo chiến lược chưa từng có. Mỹ kiềm chế Trung Quốc cần phải làm mới và sáng tạo, bởi thời kỳ sau chiến tranh Lạnh và trong chiến tranh Lạnh có sự khác biệt nhau. Trung Quốc không giống Nhật Bản và Liên Xô, kinh nghiệm kiềm chế Liên Xô và Nhật Bản có ích, nhưng cũng có hạn chế. Tháng 11 năm 2009, Tổng thống Mỹ Obama thămTrung Quốc, tặng cờ vây cho chủ tịch Hồ Cẩm Đào. Nhiếp Vệ Bình, cao thủ cờ vây Trung Quốc phát biểu trên blog của mình, cho rằng đây là món quà có hàm ý sâu xa, "cờ vây là trò chơi mang tính trí tuệ, là cuộc đấu võ trí tuệ, dưới bàn xưng huynh gọi đệ, trên bàn sóng gió bủa vây, ẩn chứa nhiều điều bí ẩn. Có lẽ, Obama có ý này?". Obama muốn dùng cách đánh cờ với Nhật Bản và Liên Xô trong cuộc chơi với Trung Quốc, rõ ràng là không được. Mỹ là quốc gia mới, suốt 108 năm kể từ ngày giải Nobel ra đời năm 1901, Mỹ có 200 người đoạt giải, là một trong những quốc gia mới thành lập có nhiều cống hiến nhất. Nhưng làm thế nào để kiềm chế Trung Quốc, đó là một bài toán hóc búa, khó hơn nhiều các giải Nobel. Kiềm chế Trung Quốc, trí tuệ Mỹ có đủ không?

Đối phó với sự trỗi dậy của Trung Quốc, cái khó của Mỹ ở điểm nào?

Nửa sau thế kỷ 20, tuy rằng Mỹ giành chiến thắng trước hai đối thủ cạnh tranh ngôi vị số một thế giới là Liên Xô và Nhật, tích lũy được chiến tích tốt và kinh nghiệm phong phú. Nhưng, trong thế kỷ 21, đối với địch thủ mới như Trung Quốc, Mỹ khó tránh cảm giác bất lực. Trung Quốc là đối thủ thứ ba của Mỹ từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Mỹ không thể dùng cách cũ để đối phó, trong thời gian ngắn khó mà nghĩ ra cách mới. Mỹ khó có thể có chiến thắng lần thứ ba, cái khó này thể hiện ở bốn phương diện sau.

-Trung Quốc thuộc dạng "trỗi dậy lương thiện", khó định tính được Trung Quốc. Trung Quốc quá lương thiện, tới mức những thế lực chính trị bảo thủ nhất của Mỹ cũng khó có thể gọi Trung Quốc là địch thủ của Mỹ. Một người ủng hộ thuyết bảo thủ mới, quen với việc "không phải địch tức là bạn" như Bush con cũng nói: "Quan hệ Mỹ-Trung là quan hệ phức tạp nhất, không phải địch cũng không phải bạn, vừa là địch vừa là bạn". Tổng thống Clinton cũng nói: "Chúng ta không có kẻ địch vĩnh viễn, chúng ta phải dựa vào hành động của họ, chứ không phải sự khác biệt về ý thức hệ để phân biệt các quốc gia, đặc biệt là Trung Quốc". Trước Quốc hội Mỹ, cả Bush và Clinton đều kêu "khó" khi nhận định về Trung Quốc, điều nàychứng tỏ Mỹ phải tìm cách mới để đối phó Trung Quốc. Đối phó một địch thủ lương thiện, văn minh, kinh nghiệm của Mỹ chưa đủ.

-Trung Quốc giữ vững lập trường "trỗi dậy mềm", như nước chảy mây trôi, không thể ngăn chặn. Ozaki Haruo, Chủnhiệm cơ quan nghiên cứu châu Á của Trung tâm nghiên cứu kinh tế Nhật Bản, trong cuốn "Chiến lược cường quốc của Trung Quốc" chỉ rõ, trong chiến lược cường quốc, Trung Quốc đặc biệt cảnh giác với việc đụng đầu với Mỹ, thế nên luôn tìm kiếm sự tương hỗ trong quan hệ kinh tế; trong vấn đề an ninhĐông Á, vấn đề Đài Loan, tránh đối đầu thực chất. Nhưng, Mỹ quản ngại về sự bất ổn định trong chính sách của Trung Quốc, làm tăng thêm hoài nghi, lo ngại giữa hai nước, về phương diện khách quan, đã ủng hộ tiếng nói cho rằng Trung Quốc "đẩy mạnh quân sự chống Mỹ". Trong chiến lược, Trung Quốc nhấn mạnh chủ nghĩa hài hoà, chủ nghĩa đa biên, hợp tác khu vực, kinh doanh có lợi, cấu trúc hợp tác và cùng có lợi. Nhận định của chuyên gia Nhật là có lý. Mỹ là quốc gia sùng bái thực lực, mê tín bạo lực, Trung Quốc là quốc gia sùng bái mưu lược, lấy nhu khắc cương, Trung Quốc thực thi chính sách trỗi dậy mềm, trỗi dậy mưu lược, trỗi dậy văn minh, trỗi dậy hòa bình, khiến cho Mỹ với "chiến lược nắm đấm" khó tìm chỗ đánh, giống như lấy đá ném nước, dùng kiếm đâm bông, không những khó ra tay, mà còn khó phát huy uy lực.

-Trung Quốc trước sau luôn "trỗi dậy bên trong hệ thống", khó bài xích. Trung Quốc từ cải cách mở cửa đã hội nhập với thế giới, đi vào quỹ đạo quốc tế, cùng phát triển trong một hệ thống với Mỹ, cùng trỗi dậy trong một sân chơi với Mỹ, mà không phải là một hệ thống khác biệt, như thế không tốn vốn liếng xây dựng hệ thống, cũng tiết kiệm được phí bảo vệ hệ thống, mà còn không cần thách thức hệ thống chung của thế giới, đối kháng với nguy hiểm từ hệ thống đó, cũng khiến cho Mỹ khó tìm cớ ngăn chặn Trung Quốc.

-Trung Quốc thực thi "trỗi dậy cùng có lợi", đặt lợi ích và phồn vinh của Trung Quốc và Mỹ trong cùng một chỗ, cùng phồn vinh với Mỹ, cùng bị tổn thương với Mỹ, do đó, Mỹ khó lòng làm hại Trung Quốc để hại chính mình. Cục diện cùng nhau trỗi dậy, trói buộc trỗi dậy, xen kẽ trỗi dậy được hình thành như thế, điều kiện này do kinh tế toàn cầu hóa tạo ra. Cạnh tranh và hợp tác với Trung Quốc đem đến cho Mỹ lợi ích chiến lược to lớn nhất. Sự trỗi dậy của Trung Quốc, trong một ý nghĩa nhất định, mức độ tương đối, đem đến phúc lợi cho Mỹ, cơ hội và vận may cho Mỹ bảo tồn sự phồn vinh, khiến cho Mỹ hưởng lợi trong sự trỗi dậy của Trung Quốc. Cho nên, sự trỗi dậy của Trung Quốc, có lợi nhất với Mỹ so với các quốc gia khác. Trung Quốc thông qua sự trỗi dậy cùng có lợi, biến Mỹ và Trung Quốc thành thể cộng đồng có lợi,chứ không phải thể đối kháng lợi ích. Đặc biệt là thông qua kinh tế hóa giải mâu thuẫn chính trị, lấy kinh doanh để xử lý chính trị, luôn luôn đem lại hiệu quả tốt. Ví dụ, Hiệp hội Thương mại Mỹ, Uỷ ban Thương mại toàn quốc Mỹ-Trung, là sự xúc tiến mối quan hệ tích cực Mỹ-Trung. Những lần tranh luận về Quy chế tối huệ quốc dành cho Trung Quốc, trong khoảng 5 đến 6 năm, sau năm 1989 và tranh luận về đối xử thương mại bình thường hoá mang tính vĩnh viễn đối với Trung Hoa, những năm 1999-2000, các tổ chức nêu trên dều phát huy vai trò quan trọng. Quan hệ kinh tế thương mại trở thành cơ sở quan trọng trong phát triển quan hệ Trung - Mỹ, thành "bảo bối" phát triển quan hệ hai nước và là lĩnh vực có

viễn cảnh phát triển rộng nhất, biến số nhỏ nhất trong quan hệ Trung - Mỹ. Tháng 6 năm 1991, trong việc dành cho Trung Quốc quy chế ưu đãi tối huệ quốc, các công ty Mỹ rầm rộ đi du thuyết, hàng vạn người Mỹ viết thư gửi Quốc hội, yêu cầu không hủy bỏ các ưu đãi cho Trung Quốc. Ngày 5 tháng 12 năm 1993, 298 công ty lớn và 37 tập đoàn thương mại của Mỹ liên danh ký thư đề nghị Tổng thống Clinton kéo dài vô điềukiện quy chế ưu đãi tối huệ quốc cho Trung Quốc. Đầu tháng 5 năm 1994, 800 công ty, hiệp hội thương mại, tổ chức nông nghiệp, tổ chức người tiêu dùng liên danh gửi thư tới Tổng thống Clinton, yêu cầu ủng hộ mạnh mẽ việc duy trì thương mại với Trung Quốc, kéo dài ưu đãi tối huệ quốc, tách rời vấnđề cấm vận thương mại và nhân quyền. Điều này gây áp lực khiến Tổng thống Clinton hủy bỏ sự liên kết giữa vấn đề nhân quyền và thương mại. Lãnh đạo các công ty lớn như Boeing, Cocacola, McDougall…cũng liên tiếp lên tiếng, làm tăng thêm ảnh hưởng với chính phủ. Theo đó, buộc Tổng thống Clinton ngày 25 tháng 6 phải tuyên bố kéo dài quy chế tối huệ quốc cho Trung Quốc, đồng thời tách vấn đề nhân quyền khỏi việc kéo dài quy chế tối huệ quốc hàng năm cho Trung Quốc.

Bốn đặc điểm nêu trên đã phản ánh đặc điểm trỗi dậy của Trung quốc, cũng tạo nên khó khăn lựa chọn chiến lược của Mỹ. Nhớ lại những năm sau Chiến tranh Thế giới thứ Hai, Mỹ chỉ trong hai năm đã hình thành chiến lược đối phó với Liên Xô. George Kenan trong cuốn "căn nguyên hành vi của Liên Xô", đã đề xuất chiến lược bao vây Liên Xô. Nghị sĩ Mỹ Bernard. Baruch, ngày 16 tháng 4 năm 1947 trong một bài phát biểu đã đề xuất "Chiến tranh lạnh"- hạt nhân của một khái niệm chiến lược. Chiến lược lớn cạnh tranh giữa Mỹ và Liên Xô là "chiến lược Chiến tranh lạnh", là chiến lược ngăn chặn. Nhưng, chiến lạnh đã kết thúc 20 năm rồi, chiến lược lớn của Mỹ để đối phó Trung Quốc là gì? Trung Quốc đã đề ra chiến lược trỗi dậy hoà bình, hoà bình phát triển. Còn Mỹ thì sao? đến nay đại chiến lược cạnh tranh với Trung Quốc của Mỹ vẫn chưa hình thành, chưa xác định và rất mơ hồ.

Dẫn dắt Trung Quốc trỗi dậy, quản lý Trung Quốc trỗi dậy

Trong chiến lược lớn của nước Mỹ nhắm đối phó sự trỗi dậy của Trung Quốc, chủ trương "dẫn dắt" Trung Quốc trỗi dậy, "quản lý" Trung Quốc trỗi dậy, "bao bọc" Trung Quốc trỗi dậy, được chú ý. "Thuyết dẫn dắt", "thuyết quản lý", "thuyết bao bọc", ba học thuyết này là biểu hiện quan trọng tư duy chiến lược lớn của Mỹ đối với Trung Quốc.

Về "thuyết dẫn dắt", cơ quan tham mưu của Mỹ cho rằng, Trung Quốc trỗi dậy đang tạo ra những làn sóng vang vọng thế giới, nước Mỹ cần phải "đối phó Trung Quốc trỗi dậy", "xây dựng chiến lược đối phó Trung Hoa", chiến lược này cần phải "dẫn dắt Trung Quốc trỗi dậy", bất luận con tàu Trung Quốc chạy với tốc độ nào, chỉ cần do Mỹ cầm lái là không còn sự đe doạ. Nguyên cố vấn của Lầu Năm góc Thomas Barnett, ngày 6 tháng 8 năm 2007 phát biểu chỉ rõ rằng: "Nếu nước Mỹ thông minh, nên làm như cách nước Anh đối đãi với Mỹ thế kỷ trước, dùng phương thức lung lạc đối phó với sự trỗi dậy của Trung Quốc. Chúng ta không nên ngăn chặn Trung Quốc, mà ngược lại, cần dẫn dắt họ trỗi dậy, phù hợp với mục tiêu chiến lược của chúng ta".

Về "thuyết quản lý", Henry E. nói rằng: Thể chế quốc tế trước đây đang thay đổi căn bản, trung tâm của thế giới đangchuyển từ Đại Tây Dương sang Thái Bình Dương. Nhữngquốc gia quan trọng của thế giới chủ yếu ở châu Á, hoặc làtương lai chủ yếu ở châu Á, chúng ta cần phải "quản lý" sự trỗi dậy của họ, các nước này cũng sẽ chống lại sự quản lý của chúng ta". James Steinberg nói: "Mục tiêu của nước Mỹ không nên là ngăn chặn và kiềm chế Trung Quốc, mà nên là quản lý sự trỗi dậy của Trung Quốc".

Về "thuyết bao bọc", tháng 9 năm 2005, Robert Zoellick, khi đó là Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ, đã đề xuất quan điểm để Trung Quốc trở thành quốc gia "có trách nhiệm với lợi ích của các bên liên quan", cho rằng trong 30 năm qua, Trung Quốc là một bộ phận của hệ thống quan hệ quốc tế do Mỹ lãnh đạo và nhờ thế mà được lợi, vì thế Trung Quốc phải có trách nhiệm dốc sức duy trì hệ thống này với tư cách một nước làm "thay đổi lợi ích các bên có liên quan", đây là một kiểu bao bọc về lợi ích, liên kết lợi ích.

Tháng 7 năm 2009, Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ James Steinberg của Mỹ, trong một bài phát biểu, lại một lần nữa đưa ra khái niệm "tái bảo đảm chiến lược" giữa Trung Quốcvà Mỹ, ông nói: "Đã đến lúc chúng ta và các đồng minh của chúng ta cần phải tỏ rõ rằng, chúng ta đã chuẩn bị sẵn sàng để hoan nghênh sự hiện diện của Trung Quốc với tư cách là một nước lớn giàu có, thành công, Trung Quốc cũng cần tái bảo đảm với thế giới và các quốc gia khác rằng sự sự phát triển và lớn mạnh không ngừng của họ trên trường quốc tế sẽ không khiến các nước khác phải trả giá bằng an ninh và hạnh phúc".; đồng thời nhấn mạnh rằng " tái bảo đảm chiến lược cần được đưa ra trên cơ sở luật pháp và tồn tại trên cơ sở điều chỉnh mạnh mẽ lợi ích chung". Người Mỹ đưa ra "tái bảo đảm chiến lược", thực chất là "tái hạn chế chiến lược" đối với Trung Quốc, nghĩa là muốn về lâu dài hạn chế Trung Quốc trong hệ thống quốc tế do Mỹ làm chủ đạo, hạn chế trong trật tự thế giới do Mỹ lãnh đạo, hạn chế trong phạm vi không thể ảnh hưởng tới địa vị bá chủ thế giới của Mỹ. Cái mà "tái bảo đảm chiến lược" bảo đảm không phải là lợi ích chiến lược của Trung Quốc trỗi dậy thành quốc gia đứng đầu, mà là bảo đảm địa vị cũ của nước Mỹ trên thế giới; bảo đảm Trung Quốc không vượt qua sự ngăn chặn của nước Mỹ để cuối cùng bước lên địa vị quốc gia đứng đầu và quốc gia thủ lĩnh của thế giới.

"Thuyết dẫn dắt", "thuyết quản lý", "thuyết bao bọc" của Mỹ đối phó sự trỗi dậy của Trung Quốc so sánh với "thuyết bao vây", "thuyết ngăn chặn" mà Mỹ dùng đối phó Liên Xô trước đây, về bền ngoài câu chữ xem ra văn minh hơn nhiều, nhưng trong đó vẫn có bóng dáng của tư duy chiến tranhLạnh". Đem một Trung Quốc trỗi dậy làm đối tượng dẫn dắt, đối tượng quản lý của Mỹ, quan hệ Mỹ-Trung cố định là quan hệ "dẫn dắt và bị dẫn dắt", "quản lý và bị quản lý", loại quan hệ này mặc dù thực hiễn trong tiếp xúc, hữu hảo, hợp tác, nhưng vẫn là kiểu ngăn chặn với vẻ mặt tươi cười, tiến hành kiềm chế trong khi bắt tay nhau, ôm nhau.

Quyền phát triển giống như quyền sống, là chủ quyền của một quốc gia. Trung Quốc trỗi dậy là chủ quyền của nước Trung Quốc, là sự trỗi dậy độc lập, tự chủ, không cần Mỹ phải "dẫn dắt", "quản lý". Nếu như sự trỗi dậy của Trung Quốc cần phải do nước Mỹ dẫn dắt, quản lý, như vậy không thể thực hiện trỗi dậy được. Một đất nước mà không thể tự chủ được sự phát triển của mình, một đất nước dưới sự quản lý, dẫn dắt của nước Mỹ, làm sao có thể trở thành một nước lớn trỗi dậy được? Cho nên, "thuyết dẫn dắt", "thuyết quản lý", thực tế là phiên bản của chiến lược "ngăn chặn" được che đậy bằng cái vỏ văn minh.

Từ "chiến tranh lạnh" đến "bán chiến tranh lạnh": Chiến lược "chiến tranh ấm" của Mỹ

"Chiến tranh ấm" chính là chiến lược cạnh tranh giữa hai nước Mỹ và Trung Quốc, Mỹ một mặt dùng tư duy chiến tranh lạnh, nhưng mặt khác ở phía bên kia Trung Quốc lại không sử dụng tư duy này, vậy nên tư duy chiến tranh lạnh của nước Mỹ trái ngược với tư duy phi chiến tranh lạnh của Trung Quốc. Điều này khiến cho Mỹ khó mà hoàn toàn sử dụng tư duy chiến tranh lạnh, kết quả là xuất hiện tình trạng cạnh tranh nửa chiến tranh lạnh, cũng có thể nói là hai phía, không chỉ là ở trong tình hình hòa hoãn, mà còn tiến hành cạnh tranh và "cuộc chơi" trong trạng thái ôn hoà.

Chiến tranh ấm không tàn khốc như chiến tranh nóng, cũng không đáng sợ như chiến tranh lạnh, nhưng tiến hành"cuộc chơi", đọ sức, trong bối cảnh hợp tác. Đặc điểm nổi bật của chiến tranh ấm là ngăn chặn trong tiếp xúc, cạnh tranh trong hợp tác, hoà tan trong toàn cầu hóa, khống chế trongdẫn dắt, quản lí. Đây là một hình thức cạnh tranh văn minh hơn chiến tranh lạnh, nhưng không thoát hẳn ra khỏi ảnh ưởng của chiến tranh lạnh. Vì thế, chiến tranh ấm thực tế chính là nửa chiến tranh lạnh. Từ chiến tranh lạnh đến chiến tranh ấm, cũng giống như từ chiến tranh lạnh đến nửa chiến tranh lạnh. Cạnh tranh nước lớn, cạnh tranh chiến lược giữa quốc gia đứng đầu với quốc gia có khả năng thay thế nước đứng đầu; từ hình thức cạnh tranh "đại chiến" của thế giới đến hình thức cạnh tranh "chiến tranh lạnh" toàn cầu, rồi đến hình thức cạnh tranh "bán chiến tranh lạnh", được cho là hình thức quá độ của quá trình tất yếu trong chiến lược cạnh tranh dài hạn giữa Mỹ - quốc gia bá quyền trên thế giới với Trung Quốc - quốc gia phi bá quyền đầu tiên trên thế giới.

Chiến lược chiến thuật thường dùng của người Mỹ là: "Nếu không thể chiến thắng đối thủ, thì bao vây, không chế nó". Từ chính phủ của Nixon đến nay, trong vấn đề làm thế nào ngăn chặn Trung Quốc trỗi dậy, Mỹ trước sau áp dụng hai sách lược: một mặt dốc sức "hoà tan" Trung Quốc để Trung Quốc thành nước tham gia có trách nhiệm trong các vấn đề quốc tế, mặt khác, sử dụng sách lược chia để trị, tiếp tục ủnghộ các nước lớn như Nhật Bản, Ấn Độ, Australia, tiến hành khống chế bình ổn và dẫn dắt Trung Quốc. Các chuyên gia Mỹ thường đề xuất "liên minh Trung - Mỹ", "nhóm hai nước: G-2", "nước Trung Mỹ", đều là vì muốn thuần phục con rồng Trung Quốc, thu nạp một Trung Quốc khác biệt.

Đưa ra một khái niệm như vậy về chiến tranh ấm, cần khái quát đặc trưng căn bản của chiến lược cạnh tranh giữa hai nước Trung - Mỹ, cần nói rõ đặc trưng chủ yếu của đại chiến lược cạnh tranh của Mỹ đối với Trung Quốc, cũng phải tạo ra khái niệm chính xác về bản chất mối quan hệ giữa hai nước. Vào thế kỷ 20, cạnh tranh chiến tranh giữa Mỹ và Liên Xô chính xác là chiến tranh lạnh. Thế kỷ 21, chiến lược "bủa vây, dẫn dắt và khống chế của Mỹ đối với Trung Quốc; chiến lược "ngặn chặn hữu nghị", "ngăn chặn hợp tác" của Mỹ với Trung Quốc, thực tế mang tính chất cạnh tranh ấm của nửa chiến tranh lạnh.

Đại chiến lược của Mỹ để ứng phó với Trung Quốc trỗi dậy, sở dĩ là "nửa chiến tranh lạnh" mà không phải là chiến tranh lạnh hoàn toàn, là vì điều kiện thời đại không giống nhau, đối tượng cạnh tranh cũng không giống nhau. Một mặt, hình thức bá quyền của Mỹ không hoàn toàn giống với địa vị, nội dung của bá quyền như cách chiếm lĩnh, thống trị thực dân của nước Anh ngày trước, là một hình thức tương đương với bá quyền văn minh, là một loại quyền lãnh đạo, quyền chỉ đạo, quyền khống chế, nhưng không phải là quyền thống trị trực tiếp. Mặt khác, cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc không giống với "cạnh tranh chiến tranh" của hai lần đại chiến thế giới, cũng không giống với "cuộc chiến tranh lạnh" kéo dài gần nửa thế kỷ giữa Mỹ và Liên Xô, mà lại là một hình thức cạnh tranh mới, kết hợp hòa bình quật khởi và ngăn chặn hòa bình, kết hợp cạnh tranh chiến lược với hợp tác chiến lược.

Từ chiến tranh lạnh đến chiến tranh ấm là cả một sự tiến bộ của đại chiến lược của Mỹ, là sự phát triển của quan hệ quốc tế. Cuộc chiến tranh chiến lược Trung - Mỹ vào thế kỷ 21 không thể tiến hành theo quỹ đạo của cuộc chiến tranh lạnh, bởi vì như thế không phù hợp với trào lưu thời đại. Nhưng, cuộc cạnh tranh chiến lược giữa Trung-Mỹ vào thế kỷ 21 cũng không thể trong chốc lát triệt để thoát ra khỏi lối tư duy chiến tranh lạnh, không thể vượt qua hạn chế của thời đại.

Thế kỷ 21, Trung Quốc sẽ là nước dẫn dắt thế giới. Chiến tranh lạnh chủ yếu do Mỹ xây dựng nên cơ cấu quốc tế và các quy tắc, hành vi, kết cấu và hành vi quốc tế mà Mỹ xây dựng, hiện nay vẫn là chủ đạo, vận dụng trong phát triển quan hệ quốc tế và quan hệ chính trị quốc tế. Trật tự chính trị và kinh tế thế giới hiện nay chủ yếu đại diện cho giá trị quan và lợi ích quốc gia của phương Tây, đặc biệt là Mỹ. Liên Xô được cho là lực lượng đối kháng, hoặc là không tham gia vào cuộc chơi theo quy tắc mà phương Tây đã đặt ra. Sau cuộc chiến tranh lạnh, các quốc gia đều thích ứng với quy tắc mà Mỹ đã đặt ra. Trung Quốc cùng các nước quốc gia thuộc thế giới thứ ba đã đề ra việc thiết lập nền chính trị quốc tế mới và trật tự kinh tế mới, đây là nhiệm vụ lâu dài. Ngày nay, Mỹ tiếp tục lợi dụng cơ chế quốc tế, đặt ra ý chí và lợi ích của riêng mình để khống chế, quản lý thế giới, để thực hiện mục tiêu chiến lược toàn cầu của mình. Cảm giác về "sứ mệnh cứu thế", "đế quốc ưu việt", cho đến nỗi sợ hãi bị một nước lớn mới vượt qua, của Mỹ, đều ảnh hưởng nghiêm trọng đến chính sách đối ngoại của nước này. Nước Mỹ không thể sau khi chiến thắng Liên Xô trong cuộc chiến tranh lạnh liền loại bỏ hoàn toàn "vũ khí chiến tranh lạnh" mà họ đã phát minh và áp dụng, thế kỷ 21 vẫn tồn tại điều kiện và dư địa để xuất hiện chiến tranh lạnh. Cho nên "chiến tranh ấm" cũng vẫn là có "chiến", không thể chỉ vì "ấm" mà quên đi "chiến tranh".

Gặp Trung Quốc là "duyên phận" của nước Mỹ

Mỹ thực ra là một quốc gia có vận may, Stanley K. Shultz (giáo sư sử học Mỹ) nói: " Thành công của Mỹ trên nhiều phương diện là do thành công của quan hệ đối ngoại mà đạt, một phần là do biết tranh thủ cơ hội mà có được, một phần là không phải như thế".

Nước cộng hòa trẻ tuổi này hình như luôn gặp vận may."Tai họa của châu Âu" thường là cơ hội của Mỹ. Ví dụ vào năm 1812, vào thời điểm đó, người Mỹ đã may mắn thoát khỏi chiến tranh, bởi vì nước Anh đã sử dụng toàn bộ tàinguyên để phản đối chiến tranh Napoleon. Nhân tố châu Âu trở thành nguyên nhân chủ yếu để Mỹ đạt được thành công, phương thức "thành công nhanh chóng" không phải lúc nào cũng giống nhau, nhưng lại không ngừng được duy trì. Bất luận thượng đế có ưu ái nước Mỹ hay không, người Mỹ vẫn gặp may, họ thường mở rộng được những cánh cửa chỉ khép hờ (nửa đóng, nửa mở), hoặc chí ít cũng gặp những cánh cửa không bị khoá chặt. Vì vậy, họ không cần động viên đại quân quy mô lớn để chinh phục, bành trướng; cũng không cần bảo đảm đủ quân số lớn để bảo vệ đế quốc. Trước những năm 40 của thế kỷ 19 lực lượng vũ trang của Mỹ trong thời kỳ hòa bình không quá 2 vạn người, sau đó nội chiến nổ ra, cũng không đến 3 vạn.

Thế kỷ 21, Mỹ lại gặp vận may đó là nước Mỹ trên vũ đài thế giới gặp phải một đối thủ cạnh tranh, hợp tác rất tốt -Trung Quốc lương thiện. Sự lương thiện của Trung Quốc biểu hiện ở chỗ nào?

-Trung Quốc từ cổ đến nay là một nước không bành trướng, là nước lớn văn minh nhất trên thế giới. Một nước lớn mà mấy nghìn năm không bành trướng, không xam lược, là độc nhất vô nhị trên thế giới. Trong tất cả các đối thủ chién lược của Mỹ trong lịch sử, Trung Quốc là đối thủ lương thiện và văn minh nhất. Nước Mỹ dù mới chỉ có vài trăm năm lịch sử, nhưng ngay cả người Mỹ cũng không dám lấy mình ra làm tấm gương về phương diện này. Sự thành công của nước Mỹ là ở sự can đảm, chí anh hùng. Có lúc, thủ đoạn của họ thô bạo và tàn khốc.

                        Trung Quốc từ trước đến nay chưa hề làm bất cứ một việc nào gây tổn hại đến nước Mỹ. Ngày mồng 10 tháng 12năm 1989, Đặng Tiểu Bình trong một buổi nói chuyện quan trọng "Quan hệ Trung - Mỹ, chung quy phải tốt lên mới được", đã chỉ ra: "Trung Quốc không uy hiếp được Mỹ, Mỹ không nên để Trung Quốc trở thành đối thủ gây đe dọa cho mình. Chúng tôi không hề làm bất cứ một việc nào gây tổn hại đến Mỹ. Quốc gia lớn trên thế giới không làm việc nào gây tổn hại đến Mỹ? Chỉ có Trung Quốc là một nước lớn như vậy.

                        Trung Quốc không phải là một "quốc gia đối địch" trên thế giới. Thế giới ngày nay không có một quốc gia nào để làm "kẻ địch" của Trung Quốc. Trên phương diện quốc gia, Trung Quốc không có kẻ địch. Trên thế giới, Trung Quốc cũng không có quốc gia đối địch, trên quan hệ quốc gia, Trung Quốc đã đạt đến ranh giới "không có địch trên thế gian".

Trung Quốc không có quốc gia đối địch, ai có thể làm quốc gia đối địch với Trung Quốc? Một Trung Quốc lương thiện, làm "thiên sứ" đã lật đổ tư tưởng chiến lược truyền thống của Mỹ - đó là tìm và xác định một quốc gia làm kẻ đối địch với Mỹ. Giải mã thế nào về Trung Quốc, xác định như thế nào về tính chất mối quan hệ Trung - Mỹ, nước Mỹ rơi vào khó khăn chiến lược. Nước Mỹ, trong nhận thức chiến lược đối với bất kỳ quốc gia nào trên thế giới, cũng đều không có nhận thức giống như trên về Trung Quốc, vậy nên suốt 20 năm vẫn không thể đưa ra kết luận cuối cùng, cũng không đặt ra được một đại chiến lược lâu dài để ứng phó với Trung Quốc đang lên.

Gặp Trung Quốc là cái duyên của Mỹ, nhưng mà duyên phận có thể được nắm bắt, cũng có thể bị bỏ qua.

Mỹ không phải ma quỷ, cũng không phải thiên thần

Brzezinski từng nói: "Xuất phát từ nguyên nhân lịch sử và chính trị, đại Trung Quốc nên coi nước Mỹ là liên minh tất yếu của quốc gia. Khác với Nhật và Nga , nước Mỹ từ trước đến nay không đòi yêu cầu về lãnh thổ đối với Trung Quốc. Khác với Anh, nước Mỹ chưa bao giờ làm cho Trung Quốc nhục nhã".

Giáo sư sử học kiệt xuất của nước Mỹ Stanley K.shultz đã nói: "Những quan chức của nước Mỹ đều từ người ưu tú cùng chí hướng của Chủ nghĩa thế giới, không phải loại người mà mỗi ngày kết thúc công việc thì chỉ quan tâm đến con số trong sổ kế toán, những người buôn bán có tầm nhìn ngắn".

Là những con người ưu tú cùng chí hướng của Chủ nghĩa thế giới, người Mỹ không giống như người Anh, Nhật, Nga, có quy tắc riêng, để lại cảm tình, khiến người Trung Quốc qua mấy thời đại có ần tượng tốt với người Mỹ.Vì vậy, nước Mỹ được cho là "Chủ nghĩa đế quốc tươi đẹp", "có chút lương tâm của giặc".

Trung Quốc có một chút mâu thuẫn với Mỹ, chính là phản ứng của mâu thuẫn bản thân. Từ thời kỳ bắt đầu thế kỷ 19, nước Mỹ cũng gia nhập đội quân phương Tây đi xâm chiếm Trung Quốc, nhưng nước Mỹ thực hiện rộng rãi chính sách mở cửa văn hóa đa nguyên và tinh thần dân chủ, vật chất của nước Mỹ được mang đi trợ giúp, nước Mỹ ở những thời khắc quan trọng đều đề xuất ra những quyết định hữu hảo, làm cho người Trung Quốc thấy chút hy vọng. Chính phủ Trung Quốc bao gồm bộ máy triều đại nhà Thanh bộ máy quân sự QuânBắc Dương, bộ máy Quốc dân Đảng, thậm chí trong thời kỳ chính quyền cách mạng kéo dài, thời gian họ gặp phải khó khăn, luôn luôn kỳ vọng sự ủng hộ và giúp đỡ đến từ nước Mỹ. Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, thời kỳ liên minh bằng hữu cùng nhau chiến đấu, càng làm tăng thêm "tình đoàn kết với nước Mỹ" của người Trung Quốc. Nhưng, trong tầm nhìn xa của nước Mỹ bao hàm cả mưu cầu lợi ích sâu sắc của chiến lược dài hạn, trong đạo đức và chính nghĩa, sự phóng khoáng, người Mỹ luôn bộc lộ toan tính rõ ràng bảo vệ lợi ích riêng của Mỹ. Mở rộng cửa, bảo toàn mục tiêu cơ bản của Trung Quốc, là để bảo vệ nước Mỹ trên thị trường Trung Quốc; bồi dưỡng, đào tạo các lưu học sinh là vì mở rộng ảnh hưởng văn hóa Mỹ tại Trung Quốc; trợ giúp vật chất, là do yêu cầu chính trị của chính phủ, cũng có sự tính toán lợi ích kinh tế dài hạn; nước đầu tiên thừa nhận Trung Hoa dân quốc, lại đi đầu trong việc bãi bỏ hiệp định thuế quan và quyền cẫm vận lãnh sự, là vì muốn thuận theo dư luận, tranh thủ chủ động….

Nước Mỹ là một nhất thể mâu thuẫn, có lúc tầm nhìn xa nhưng lại có lúc nhìn ngắn hạn, là nước có tài cao nhưng cũng có lúc mang vẻ thất bại, thậm chí bỉ ổi của tư lợi cá nhân, làm đen lòng người. Nước Mỹ trong vấn đề giải quyết quan hệ giữa hai nước Trung - Mỹ, do hạn chế của lợi ích đế quốc, hạn chế của thành kiến ý thức hệ, làm trái với trào lưu thế giới, gây tổn hại đến lợi ích Trung Quốc, có lỗi với người dân Trung Quốc. Ví dụ: sau khi kết thúc cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất, chính phủ Mỹ tránh xung đột cùng Nhật, đã bánđứng bán đảo Sơn Đông của Trung Quốc tại Hội nghị Paris; sau Chiến tranh Thế giới thứ Hai, vì muốn giảm bớt thương vong cho quân đội Mỹ nên trong Hiệp định Yanta đã hy sinh lợi ích quốc gia của Trung Quốc, cùng với Liên Xô trao đổi lợi ích; trong chiến tranh giải phóng của Trung Quốc, nướcMỹ vì chống lại Liên Xô, chống lại Đảng Cộng Sản, gần như mất hết lí trí, bất chấp tất cả, ủng hộ chính quyền Quốc dânĐảng đã mất lòng dân.

Chủ nghĩa đế quốc nước Mỹ và Chủ Nghĩa đế quốc các nước khác có nhiều điểm khác nhau. Từ Chiến tranh nha phiến năm 1840 đến nay, trong những nước lớn trên thế giới cùng Trung Quốc xây dựng chiến lược quan hệ tốt, nước Mỹ tạo đặc trưng riêng. Trong hơn 100 năm từ 1840-1949, Trung Quốc trên trường cạnh tranh giữa các quốc gia trên thế giới, trong quan hệ với Anh, Nga, Nhật chỉ có quan hệ xâm lược, bá chiếm, áp bức, bóc lột; bọn chúng xâm lược Trung Quốc một cách trắng trợn, xâm phạm chủ quyền những vùng đất lớn của Trung Quốc, thậm chí tiến hành chinh phục và diệt vong trên toàn diện Trung Quốc. Chúng cướp đoạt tài nguyên của Trung Quốc, áp bức và nô dịch người dân của Trung Quốc, không có chút tình thương. Nhưng, Mỹ lại không như vậy, trong hơn 100 năm quan hệ với Trung Quốc, Mỹ một mặt có xâm lược, áp bức, can thiệp vào chủ nghĩa đế quốc của Trung Quốc, nhưng mặt khác lại cùng Trung Quốc kết thành đồng minh, tiến hành chiến lược hợp tác, phản đối xâm lược, đẩy mạnh văn minh thế giới.

Ngày 2 tháng 2 năm 1959, Nhân dân nhật báo đăng lại bài từ Tạp chí Hồng kỳ, phát biểu của ông Forster, Chủ tịch danhdự Đảng Cộng Sản Mỹ, trong bức thư gửi Chủ tịch Mao TrạchĐông và bức thư mà Mao Trạch Đông hồi âm cho Forsterngày 17 tháng 1 năm 1959. Trong thư, Mao Trạch Đông nói: "Người dân Trung Quốc hiểu rằng,chủ nghĩa đế quốc Mỹ làm nhiều điều xấu với Trung Quốc, với thế giới, chỉ là do tập đoàn thống trị nước Mỹ không tốt, còn người dân nước Mỹ rất là tốt".

Chủ nghĩa đế quốc nước Mỹ làm nhiều việc xấu với Trung Quốc: sau năm 1840, tham gia xâm chiếm, áp bức, bóc lột người dân Trung Quốc cùng các cường quốc phương Tây. Nước Mỹ cuối thế kỷ 19 đề ra chính sách "mở rộng cửa", cùng với các quốc gia phương Tây xâm chiếm, bóc lột người dân Trung Quốc cướp lấy cơ hội và lợi ích cho riêng họ; tham gia liên quân tám nước xâm lược Trung Quốc; ủng hộ Tưởng GiớiThạch trong cuộc nội chiến Trung Quốc. Điều này chứng tỏ nước Mỹ cận đại thể hiện rõ bản chất chủ nghĩa đế quốc xâm chiếm, ức hiếp, can thiệp. Nhưng nước Mỹ xử lý quan hệ với Trung Quốc lại khác các nước Anh, Nga, Nhật là thông minh hơn, văn minh hơn, sáng suốt hơn, tầm nhìn sâu rộng hơn.

Trong lịch sử quan hệ cận đại hơn 100 năm giữa hai nước Trung - Mỹ, có vài điểm sáng sau là đặc trưng:

                        Nước Mỹ nói cho cùng, chưa bao giờ đơn độc phát động cuộc chiến tranh xâm lược đối với Trung Quốc.

                        Nước Mỹ chưa bao giờ trực tiếp xâm chiếm lãnh thổ của Trung Quốc.

                        Nước Mỹ trong bối cảnh bị chia năm, sẻ bảy, trước sau phản đối bất kỳ thế lực mạnh nào độc chiếm Trung Quốc, chủ trương ủng hộ sự tồn tại của nước Trung Quốc, phản đối xâu xé Trung Quốc. Không kể nó có nhiều động cơ tư lợi, nhiều nguyên nhân phức tạp, nhưng trên phương diện khách quan mà nói ngăn chặn được nguy cơ diệt vong, có lợi cho Trung Quốc.

                        Nước Mỹ mang gần một nửa "khoản tiền bồi thường năm Canh Tý" trả lại Trung Quốc, đầu tư vào sự nghiệp giáo dục và thu hút lưu học sinh Trung Quốc, tuy ẩn chứa âm mưu chiến lược về đầu tư văn hóa nhưng là làm điều có lợi. Nhìn từ hiệu quả chiến lược dài hạn mà nói, đối với bồi dưỡng nhân tài và lợi ích quốc gia của Trung Quốc, là một việc lợi nhiều hại ít.

-Quy mô giáo dục của Mỹ ở Trung Quốc là lớn nhất. Mao Trạch Đông, trong bài phát viết "Hữu nghị hay là xâm lược?", trước ngày thắng lợi, năm 1949, nói: "Nước Mỹ đế quốc so với các quốc gia chủ nghĩa đế quốc khác, trong thời kỳ rất dài, đẩy mạnh và chú trọng hoạt động xâm lược về phương diện tinh thần, từ hoạt động tôn giáo mở rộng ra lĩnh vực từ thiện và văn hoá. Có người thống kê, các cơ quan từ thiện Giáo hội Mỹ đầu tư vào Trung Quốc số tiền lên đến 41,9 triệu USD; trong số tài sản của giáo hội, tiền thuốc men chiếm 14,7%; chi phí giáo dục là 38,2% tiền chi cho các hoạt động tôn giáo chiến 47,1%. Nước ta có rất nhiều trường nổi tiếng như: Yến Kinh, Hiệp Hòa, Thánh John, Hối Văn, KimLăng, Đông Ngô, Lĩnh Nam,… đều do người Mỹ xây dựng lên.Đoạn văn của Mao Trạch Đông nói trên phê phán và vạch rõ sự xâm lược về mặt tinh thần của người Mỹ, nhưng phải chăng, cũng không khẳng định tính phê phán đối với một số việc mà người Mỹ đã làm về mặt văn hoá, giáo dục ở Trung Quốc?

-Đối với việc Nhật Bản xâm chiếm và diệt vong Trung Quốc, nước Mỹ trước hết ủng hộ Trung Quốc về mặt đạo nghĩa, sau chiến tranh Thái Bình Dương, lại ủng hộ Trung Quốc về vật chất và sát cánh chiến đấu cùng với quân và dân Trung Quốc ở một số khu vực, một vài phương diện, cùngTrung Quốc kết thành liên minh chống phát xít. Đây là những điểm khác biệt giữa chủ nghĩa đế quốc nước Mỹ và chủ nghĩa đế quốc các nước khác đối với vấn đề Trung Quốc; khách quan nhận thức và thừa nhận điều khác biệt này, có ý nghĩa tích cực đối với viện xem xét công bằng, đối với việc nhận thức và xử lý chính xác lịch sử quan hệ Trung - Mỹ hôm nay, hiện tại và tương lai.

Giai đoạn thắt chặt nhất quan hệ Trung - Mỹ là từ sau khi nước Trung Quốc mới được thành lập. Từ những năm 50 đến những năm 70 của thế kỷ 20, trong hơn 20 năm đó nước Mỹ cô lập, phong tỏa, ngăn chặn chính sách của Trung Quốc, không những thực hành chiến tranh lạnh mà còn có chiến tranh nóng với Trung Quốc. Nhưng đồng thời chủ nghĩa đế quốc này cũng có lý trí trong hành động xâm lược, không xâm lược vô hạn độ; trong nguy cơ có kiềm chế, không mở rộng nguy cơ vô hạn. Từ cuối những năm 60 đến đầu thập kỷ 70 của thế kỷ 20, tập đoàn thống trị nước Mỹ trong cải thiện quan hệ Trung-Mỹ, đã có thể tiến cùng thời đại, với thái độ chủ động. Sau khi hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao, Mỹ một mặt lợi dụng Trung Quốc, ngăn chặn và đề phòng Trung Quốc, nhưng một mặt cũng cải thiện và phát triển quan hệ, tìm kiếm hợp tác, đối vơí Trung Quốc, Mỹ thống nhất vừa ngăn chặn, vừa hợp tác. Nhìn tổng quan, từ khi lập nước đến nay, đặc biệt kể từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao Trung-Mỹ, quan hệ Trung - Mỹ tuy có lúc đối kháng, có gập ghềnh, thậm chí có lúc thụt lùi, nhưng xu thế tổng quan là phát triển theo xu hướng hợp tác và cải thiện. Nước Mỹ không phải là ma quỷ, cũng không phải là thiên thần. Trung Quốc trong cạnh tranh với Mỹ, cần giúp đỡ Mỹ biến thành thiên sứ, ngăn chặn Mỹ biến thành ma quỷ.

Kỳ sau: 6. Không có kẻ địch vĩ đại, không có nước Mỹ vĩ đại