Điều đáng tiếc là việc tìm hiểu này chỉ có tính cách cục bộ, tức là chỉ tìm bới trong kho tàng văn chương bình dân những câu nói nhằm mục đích chứng minh cho một vài nhận định có sẵn của người viết, như việc đồng áng, kinh nghiệm nhà nông, tinh thần trọng học, tính châm biếm, lối tỏ tình v.v… Một số người lại đi qúa xa bằng cách vẽ ra cả một triết lý của dân tộc với những phạm trù vũ trụ, xã hội và nhân sinh dựa trên những câu tục ngữ, ca dao. Đó là trường hợp của hai tác giả Nguyễn Tiến Long và Phan Canh. Hai ông đã viết chung tác phẩm “Thi Ca Bình Dân Việt Nam, Tòa Lâu Đài Văn Hóa Dân Tộc” và cho xuất bản tại Sài Gòn năm 1969. Trong cuốn sách này, hai tác giả đã tìm tòi và sắp xếp những ý hướng triết lý làm nền cho lẽ sống của ngưới Việt. Hai ông viết:“Ở đây, chúng ta đi vào thế giới tiền nhân mà lẽ sống đã quyết định trạng thái tâm tư và sinh hoạt, cho nên chúng ta phải đặt thế giới tiền nhân trước ba yếu tố: con người với con người, con người với xã hội và con người với thiên nhiên” (1). Từ những nhận định tiên thiên này, hai ông đã khai triển một triết lý gán cho dân tộc Việt gồm vũ trụ quan với ý chính “vạn vật đồng nhất thể”, xã hội quan dựa trên “tương quan mâu thuẫn” và nhân sinh quan với ý niệm “con người chỉ là một cá thể của vũ trụ” và qui luật sinh tồn và hưởng thụ của vạn hữu cũng là qui luật sinh tồn và hưởng thụ của con người. Dĩ nhiên, việc tìm ra những câu tục ngữ và ca dao để “bắt” chúng chứng minh cho những quan niệm trên là điều có thể làm được, nhưng không tránh khỏi sự gượng ép. Người bình dân, qua văn chương truyền khẩu, không muốn và không thể dựng nên một hệ thống triết lý để dậy người hay để cho mình theo đó mà sống. Dĩ nhiên tư tưởng của họ bàng bạc trong lời nói, nhưng họ không lập ra những giáo điều, những qui luật triết học như nhiều người tưởng tượng hoặc “tán” qúa xa. Họ sống với văn chương truyền khẩu chứ không lập thuyết với văn chương truyền khẩu. Chúng tôi đồng ý với nhận định của Nguyễn Thùy và Trần Minh Xuân khi cho rằng:“Thi ca dân gian không là đối tượng ở ngoài ta để nghiên cứu, tìm hiểu, mà trở thành một cái gì “sống” nơi tự thân ta để suy nghiệm; có tương ứng với nó mới hy vọng khai triển, mở phơi. Tinh thần Việt Nam ẩn náu trong đó, cư ngụ u huyền trong tâm thức người bình dân ta xưa, mà mỗi lần lên tiếng là chỉ nói đến những điều hiển hiện, còn cái hoằng viễn, thâm sâu thường vẫn còn là “vô ngôn” đằng sau những lời minh bạch. Ca dao, dân ca của ta ẩn tàng một triết lý của dân tộc, một thứ triết lý vô ngôn, chỉ có trong cảm tính, không có nền tảng kết cấu thành hệ thống, một triết lý chỉ có trong cảm niệm, khó lòng giải thích bằng lý lẽ phân minh” (2).