ỦY HỘI SÔNG MEKONG THIẾU TRÁCH NHIỆM
Do những lượng giá ảnh hưởng về xã hội và môi sinh của từng con đập không được công khai hóa, đã có nhiều tổ chức hoạt động môi sinh lên tiếng, nêu rõ những tác hại nghiêm trọng và lâu dài trên hàng triệu cư dân sống bằng nguồn nước, nguồn cá của dòng sông Mekong.

Với nhận định MRC đã rất thụ động trước sự tái phục hoạt của các dự án đập thủy điện Hạ Lưu. Không những thế MRC đã không có thông báo gì cho cư dân ven sông mối hiểm nguy của những con đập ấy, và cả tránh phổ biến những tin tức bất lợi của các dự án đập. Người ta tự hỏi về tương lai và vai trò tổ chức này có còn hũu ích gì không trong tiến trình bảo vệ dòng Sông Mekong?

 

Các nhà hoạt động môi sinh kêu gọi tinh thần trách của tổ chức liên chánh phủ này. “Ủy Hội cần chứng tỏ là một tổ chức hữu ích cho quần chúng, chứ không phải là cho các nhà đầu tư,” Surichai Wankaew, giám đốc Viện Nghiên cứu Xã hội Đại học Chulalongkorn, Thái Lan nói tiếp “Nhiệm vụ Ủy Hội thay đổi, thay vì ‘tạo thuận/ facilitation’ cho việc xây đập, thì nay phải là ‘diễn đàn / platform’ cho cư dân bị ảnh hưởng nói lên mối quan tâm của họ”. Cũng trước đó, đã có hơn 200 tổ chức môi sinh từ 30 quốc gia yêu cầu Ủy Hội và các nhà tài trợ ngưng ngay các dự án xây đập.

Một kháng thư gửi Ủy Hội Sông Mekong và các Cơ quan Tài trợ nhân cuộc họp tại Siem Reap vào ngày 15/11/2007: “Chúng tôi, những nhóm công dân viết lá thư này để bày tỏ mối quan tâm về sự tái phục hoạt các chương trình xây đập trong vùng Hạ lưu sông Mekong, cùng với sự bất lực của Ủy Hội thực hiện Thỏa ước Mekong 1995 trong tình hình nghiêm trọng hiện nay.

Lẽ ra Ủy Hội có thể lên tiếng khuyến cáo ngăn chặn các dự án xây đập của các quốc gia ven sông nhưng họ thì vẫn cứ im lặng một cách đáng ngạc nhiên. Những cuộc khảo sát của các công ty Thái Lan, Mã Lai và Trung Quốc bao giờ cũng nói tới những lợi lộc của các con đập nhưng lại rất ít quan tâm tới ảnh hưởng lâu dài trên sinh cảnh môi trường và trước mắt là hàng bao nhiêu chục ngàn cư dân ven sông sẽ phải di dời tới một nơi và một tương lai vô định.

Mekong là một con Sông Quốc Tế, với nguồn tài nguyên mà tất cả các quốc gia ven sông đều có quyền cùng chia xẻ chứ không chỉ để phục vụ cho các nhóm tài phiệt hay một quốc gia riêng lẻ nào.

Trong cuộc họp tại Siem Reap tháng 11/2007 với tham dự của MRC và các nhà tài trợ bao gồm: Ngân hàng Thế giới /WB, Ngân Hàng Phát Triển Á Châu/ ADB, và các quốc gia như Úc, Phần Lan, Pháp, Đức, Hòa Lan, Thụy Sĩ và Mỹ. Các nhà tài trợ đã khuyến cáo MRC với ngôn từ mạnh mẽ về: (a) sự cần thiết phải kiện toàn cơ cấu MRC, (b) và cũng đặc biệt quan tâm tới sự thiếu đáp ứng và thiếu khả năng lãnh đạo của MRC đối với những chương trình phát triển trong đó có lãnh vực khai thác khai thác thủy điện…

Chúng tôi cũng đặc biệt quan tâm tới thiếu sót là đã không tham khảo quần chúng và các tư nhân đầu tư; cũng như sự thiếu quan tâm tới ảnh hưởng tích lũy của những con đập trên ngư nghiệp và sự an toàn về lương thực trong vùng. Chúng tôi yêu cầu MRC cung cấp thông tin về những phương cách thông báo/ notification, trước giai đoạn tham khảo để đi tới thỏa ước”.

Rõ ràng là sự phê phán từ phía các tổ chức bảo về môi sinh chủ yếu là từ Thái Lan và Cam Bốt [rất tiếc là đã không có Việt Nam], đã khiến các “Cơ Quan Tài Trợ Xây Đập” đầy thế lực như ADB/ Ngân Hàng Phát Triển Á Châu, WB/ Ngân Hàng Thế giới phải trùn bước và cả lắng nghe.

MỘT TIẾN TRÌNH KHÔNG THỂ ĐẢO NGHỊCH

Xây đập hay không xây đập, câu trả lời đó chỉ là vấn đề thời gian? Rồi ra các nước đang phát triển cũng trở thành những xã hội tiêu thụ, do sự cần thiết đáp ứng nhu cầu về năng lượng điện cho phát triển, có thể dự đoán với xác xuất cao, là chuỗi 12 con đập Lưu Vực Dưới sông Mekong sớm hay muộn, mau hay chậm cũng sẽ được tiến hành và hoàn tất trong vòng nửa đầu của thế kỷ 21. Riêng Lưu Vực Trên, nhưng sớm hơn Trung Quốc sẽ hoàn tất 14 con đập Vân Nam.

Tổng số dự trù sẽ là 24 con đập trên suốt dòng chính sông Mekong. Đó là một tiến trình khó mà đảo nghịch. Cốt lõi của vấn đề là làm sao khai thác thủy điện sông Mekong một cách bền vững / sustainable hydropower development, với những điều kiện khả dĩ tối ưu trong khi hoàn cảnh và nhu cầu mỗi quốc gia trong Lưu Vực thì rất khác.

Ví dụ, chỉ riêng nơi Lưu Vực Dưới, nước Lào cần tận dụng khai thác nguồn thủy điện để xuất cảng lấy về nguồn ngoại tệ nhằm thoát ra cảnh nghèo khó. Xayaburi có thể con đập dòng chính đầu tiên của Lào cho dù được Tổ chức Lượng giá Môi sinh Chiến lược / SEA / Strategic Environment Assessment khuyến cáo là nên hoãn lại mười năm nữa để có thêm thời gian khảo sát. Thái Lan thì luôn luôn cần thêm điện nhưng phải đối đầu với các tổ chức môi sinh và xã hội dân sự rất mạnh nên sẽ chậm hơn. Cam Bốt với chính quyền Hun Sen, bất chấp hậu quả môi sinh, nên sẽ không có một cản trở nào để tiến tới 2 con đập dòng chính Sambor và Stung Treng.

Đồng Bằng Sông Cửu Long với Sông Tiền Sông Hậu tuy không có tiềm năng thủy điện, nhưng Việt Nam cũng đã tận khai thác các phụ lưu lớn sông Mekong như đập Yali [Gia Lai-Kontum] trên sông Se San, và mới đây là con đập Se San 2, Stung Treng trên lãnh thổ Cam Bốt. [VNEconomyNews.com]

NHÌN XA HƠN NỬA THẾ KỶ TỚI

Đã qua thập niên đầu của thế kỷ 21, với kỹ thuật cao, với lòng tham của con người, chẳng khó khăn gì để giết chết một dòng sông, hủy diệt cả một hệ sinh thái phong phú nhưng cũng rất ư là mong manh của hành tinh này.

Liệu ai sẽ thực sự trách nhiệm “duy trì dòng chảy tối thiểu” của con sông Mekong trong mùa khô để nước mặn từ ngoài Biển Đông không tiếp tục lấn vào sâu và xa hơn nữa vào ĐBSCL? Cũng như làm sao để có dòng chảy đủ mạnh trong mùa lũ để có nước chảy ngược từ con sông Tonle Sap vào Biển Hồ, để duy trì nhịp đập trái tim của Cam Bốt. Và cho đến nay, không ai có thể đưa ra một lời giải đáp. Một câu hỏi lớn về chức năng của Ủy Hội Sông Mekong, phải chăng đó chỉ là một tổ chức hữu danh vô thực? Bởi vì Ủy Hội chưa hề là một think tank / một trung tâm trí tuệ, chưa hề một tổ chức uy tín có tầm vóc để được coi là đủ sức đối trọng với các tập đoàn tư bản xây đập quốc tế và nhất là với nước lớn Trung Quốc.

Khởi đầu, từ Ủy Ban tới Ủy Hội Sông Mekong, trước sau vẫn là hai tổ chức hình thành bởi 4 nước thuộc Lưu Vực Dưới Sông Mekong. Nay với các kế hoạch khai thác vĩ mô lan rộng suốt chiều dài sông Mekong trên cả hai Lưu Vực, thì những điều lệ và tầm vóc của Ủy Hội đã không còn phù hợp tình hình hiện tại. Rõ ràng không thể “dùng thúng úp voi”: con voi ấy là Trung Quốc và cái thúng là tầm vóc của Ủy Hội Sông Mekong hiện nay.

Do đó đang có manh nha một sáng kiến từ Hội Sinh Thái Việt: tiến tới vận động hình thành một Tổ Chức Lancang-Mekong mở rộng: LMRC / Lancang-Mekong River Commission với 6 quốc gia bao gồm cả Myanmar và Trung Quốc với những điều lệ mới trong “Tinh Thần Sông Mekong” như một mẫu số chung có thể chấp nhận được bởi mọi phía. Bởi vì một Tổ chức Sông Mekong cho dù với danh xưng nào đi nữa mà không bao gồm nửa chiều dài khúc sông Lancang-Mekong thượng nguồn, không có sự tham dự của Trung Quốc như một thành viên chính thức, tổ chức ấy sẽ hoàn toàn vô nghĩa.

Nếu không có một bước ngoặt, một nỗ lực cứu nguy cấp thời, thì trong một tương lai không xa, con Sông Mekong-Cửu Long, sẽ chỉ còn là một dòng sông chết, chỉ để sản xuất thủy điện, dùng làm thủy lộ giao thông và tệ hại hơn nữa còn là cống rãnh để đổ xuống các chất phế thải kỹ nghệ từ tỉnh Vân Nam Trung Quốc xuống tới các quốc gia hạ nguồn.

ĐỒNG THÁP MƯỜI, ĐỒNG CÀ MAU VÀ MỘT XA LỘ BIỂN ĐÔNG

Đã qua rồi từ cuối thế kỷ trước, một thời kỳ “làm chơi ăn thiệt” nơi Đồng Bằng Sông Cửu Long do được thiên nhiên ưu đãi. Nếu biết rằng, nửa sau của thế kỷ 21 này, sẽ không còn một vựa lúa cho cả nước, Sông Tiền Sông Hậu sẽ là hai con sông chết vì thiếu nguồn nước ngọt do những con đập thượng nguồn nhưng lại dư độ mặn do Biển Đông dâng cao, với hậu quả là sẽ không còn một Nền Văn Minh Miệt Vườn.

Trước kịch bản ấy, câu hỏi đặt ra là, làm gì? Câu trả lời chắc chắn đòi hỏi rất nhiều trí tuệ của một dân tộc, khởi đi từ những ý tưởng mới, từ đó mở ra những cuộc tranh luận.

Học được gì từ Hòa Lan Vùng Đất Thấp từ mấy thế kỷ trước với một hệ thống đê đập nhân tạo và thủy lợi nhằm giữ đất và ngăn mặn từ Bắc Hải, cộng thêm với hiệu quả ngăn lũ lụt, tạo thêm đất canh tác. Hiệp hội Kỹ sư Công chánh Mỹ / American Society of Civil Engineers đã vinh danh các công trình của Hòa Lan như một trong Bảy Kỳ quan của Thế giới.

Học được gì từ Con Đê Biển Saemageum dài nhất thế giới mới đây của Hàn Quốc. Là một bức trường thành dọc theo bờ biển đông tiếp giáp với Hoàng Hải, chắn ngang hai cửa sông Dongjin và Manggyeong. Dự án được khởi công từ 1991 và hoàn tất 2010, như một kỳ công về xây dựng được coi như một trong những kỳ tích tạo một vùng đất mới / land reclamation lớn nhất, lớn hơn cả công trình Zuiderzee của Hòa Lan.

Điều trước tiên học được từ của hai dân tộc một Âu một Á ấy, đó là sự hình thành một “ý tưởng lớn” cùng với ý chí và quyết tâm thực hiện, trong những nghịch cảnh và vị trí địa dư rất khác biệt.

Trong hai bài tới, như một gợi ý, người viết sẽ bàn tới tiềm năng sống còn của Đồng Bằng Sông Cửu Long với hai vùng trũng Đồng Tháp Mười và Đồng Cà Mau như hai hồ chứa nước ngọt lớn (11); và kế hoạch xây dựng một con đê biển chiến lược ngăn mặn như một Xa Lộ Biển Đông. Sẽ không có cái giá để mặc cả và thời gian thì có thể hơn giới hạn một đời người, để bảo vệ vùng đất định mệnh nhưng là một linh địa của dân tộc Việt.


N.T.V
California, 11-01-2011
[Source: http//www.vietecology.org]


Tham khảo:
1/ Progress In Water Management at the Mekong River Ba­sin, MRC Presentation at Third WWF, INBO Official Session, Mar 20, 2004
2/ Mekong River At Risk, Barry Wain, FEER, Aug 26, 2004
3/ Chinese Dam Project may spell disaster for mighty Mekong river, Denis Gray, Nov 2, 2002, (AP)
4/ Hunsen backed China’s often-criticized development plans for the Mekong river Phnom Penh, Jun 29, 2005, (AFP)
5/ Chinese Premier Wen Jiabao opened the Second Greater Mekong Subregion Summit, Beijing, Jul 4, 2005, (AFP)
6/ The Mekong, Environment and Development, Hiroshi Hori, United nations, University Press, Tokyo 2000
7/ Kok-Ing-Nan Water Diversion Project, Mekong Watch: Japanese ODA to Thailand,FY 2001
8/ Dalai Lama says prioritise climate change over politics in Tibet; Guardian.co.uk_ The US Embassy cables 10 August 2009
9/ On the Mekong, a better way. Qin Hui, Economic Observer. Where China and the World Discuss the Environment. December 25, 2010.
10/ Chinese environmentalists and scholars appeal for dam safety assessments in geologically unstable south-west China,, https://probeinternational.org/referenced/chinese-environmentalists-and-scholars-appeal-dam-safety-assessments-geologically-unstabl.
11/ Vùng Đất Ngập Đồng Tháp Mười. Trần Ngươn Phiêu, Thế Kỷ 21 số 219, July 2007

Nguồn:diendantheky.net