Biểu diễn nghệ thuật trong đêm hội đường phố “Quê hương mùa sen nở” tại phố đi bộ Hồ Tùng Mậu, phường Trường Vinh. Ảnh: Ngọc Mai

Trong hành trình dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam, văn hóa luôn được khẳng định là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, là động lực phát triển bền vững. Nghệ An - quê hương của Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu, nơi hội tụ, kết tinh và lan tỏa những giá trị truyền thống đặc sắc của dân tộc thì văn hóa càng có vai trò đặc biệt: vừa là cội nguồn của bản sắc, vừa là sức mạnh nội sinh định hình bản lĩnh và khát vọng vươn lên của con người xứ Nghệ.

Đại hội XX Đảng bộ tỉnh Nghệ An (nhiệm kỳ 2025-2030) đã khẳng định tầm nhìn chiến lược: Phát triển toàn diện văn hóa và con người Nghệ An, xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, coi văn hóa là sức mạnh mềm, là nguồn lực nội sinh và là động lực phát triển, thúc đẩy Nghệ An trở thành cực tăng trưởng tầm quốc gia trong kỷ nguyên mới. Đây không chỉ là định hướng về văn hóa - xã hội, mà còn là bước phát triển quan trọng trong tư duy lãnh đạo của Đảng bộ, đặt văn hóa ngang hàng với kinh tế, chính trị, môi trường, trở thành một trong những trụ cột của phát triển bền vững.

Báo cáo Chính trị trình Đại hội XX đã khẳng định rõ: “Tiếp tục xây dựng và phát triển văn hóa, con người Nghệ An toàn diện, đáp ứng yêu cầu thời kỳ mới; phát huy mạnh mẽ bản sắc văn hóa xứ Nghệ trên nền tảng hệ giá trị quốc gia, giá trị văn hóa Hồ Chí Minh; xây dựng, lan tỏa sâu rộng không gian văn hóa Hồ Chí Minh trở thành nền tảng tinh thần, nguồn lực nội sinh và động lực phát triển bền vững.” Đó là lời khẳng định thể hiện một tầm nhìn văn hóa bao quát, mang ý nghĩa chiến lược đối với sự phát triển lâu dài của tỉnh. Văn hóa được nhìn nhận không chỉ là lĩnh vực của đời sống tinh thần, mà là nguồn lực mềm, là nền tảng, là đột phá phát triển, là sức mạnh gắn liền với đổi mới sáng tạo, với chất lượng tăng trưởng và năng lực cạnh tranh của địa phương.

Với Nghệ An, văn hóa chính là “mạch nguồn” hun đúc nên phẩm chất con người xứ Nghệ: kiên trung, hiếu học, nghĩa tình và sáng tạo. Văn hóa kết nối cộng đồng, củng cố niềm tin, nuôi dưỡng trí tuệ, khơi dậy khát vọng vươn lên và ý chí tự cường. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số hiện nay, khi các giá trị vật chất thay đổi không ngừng, chính văn hóa là điểm tựa giúp Nghệ An giữ vững bản sắc riêng, đồng thời hội nhập sâu rộng với thế giới bằng tâm thế tự tin, văn minh và trách nhiệm.

Những năm qua, công tác phát triển văn hóa của tỉnh đạt nhiều kết quả nổi bật. Hệ thống thiết chế văn hóa cơ sở từng bước được hoàn thiện; nhiều di sản quý báu như Dân ca Ví - Giặm Nghệ Tĩnh, Lễ hội Làng Sen, Không gian văn hóa Hồ Chí Minh được bảo tồn và lan tỏa mạnh mẽ. Các giá trị truyền thống không chỉ được phục dựng, mà còn được “hiện đại hóa” bằng công nghệ, truyền thông và du lịch, tạo nên sức sống mới cho văn hóa địa phương. Thông qua đó, văn hóa không còn là lĩnh vực “phụ trợ”, mà trở thành phương thức giáo dục lòng yêu nước, bồi dưỡng nhân cách, khơi dậy niềm tự hào, niềm tin và ý thức cống hiến của mỗi người dân.

Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh được bảo tồn và phát huy giá trị trong đời sống cộng đồng. (Ảnh: các nghệ sĩ trung tâm Nghệ thuật truyền thống Nghệ An truyền dạy Ví, Giặm cho học sinh)

Đại hội XX nhấn mạnh: phát triển văn hóa không thể tách rời kinh tế. Văn hóa phải thấm sâu vào đời sống kinh tế, trở thành nguồn lực thúc đẩy sáng tạo, làm giàu cho địa phương và nâng cao chất lượng sống của Nhân dân. Chính vì vậy, Nghệ An đã xác định phát triển công nghiệp văn hóa và kinh tế sáng tạo là hướng đi tất yếu, vừa khai thác giá trị di sản, vừa tạo việc làm, nâng cao thu nhập và đóng góp vào tăng trưởng xanh, bền vững. Đây là bước chuyển từ tư duy “văn hóa để phục vụ” sang “văn hóa để phát triển”, phù hợp với xu thế của thời đại số.

Diễn xướng Nghi lễ Xăng Khan của Đồng bào dân tộc Thái trong lễ hội Hang Bua, huyện Quỳ Châu. Ảnh: Hoàng Phương

Giữ gìn bản sắc và đổi mới sáng tạo là hai mặt thống nhất trong chiến lược phát triển văn hóa của tỉnh. Nghệ An là vùng đất của chiều sâu truyền thống, nơi hội tụ những giá trị văn hóa tiêu biểu của dân tộc. Tuy nhiên, nếu chỉ dừng ở bảo tồn thì văn hóa sẽ đứng yên; nếu chỉ chạy theo hiện đại mà quên cội nguồn, bản sắc sẽ phai nhạt. Tinh thần Đại hội XX đã lựa chọn con đường trung hòa giữa hai cực: “phát triển văn hóa trong hội nhập, bảo tồn trong sáng tạo.”

Bằng việc gắn bảo tồn di sản với công nghiệp sáng tạo, kết nối văn hóa với công nghệ số, Nghệ An đang mở ra một hướng phát triển văn hóa hiện đại, năng động, giàu bản sắc và hội nhập quốc tế.

Sự kết hợp giữa văn hóa và công nghệ tạo điều kiện để những giá trị cổ truyền như dân ca Ví - Giặm, truyện kể dân gian, di tích lịch sử, danh nhân văn hóa được số hóa và quảng bá toàn cầu. Mỗi làn điệu, mỗi câu Ví, câu Giặm trở thành “dữ liệu văn hóa” sống động, một tài sản tinh thần có thể chuyển hóa thành lợi thế kinh tế nếu được đầu tư và khai thác đúng hướng. Đó chính là biểu hiện sinh động của việc “chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa”, đây là một điểm nhấn quan trọng mà Đại hội XX đề cập.

Phát triển văn hóa không chỉ để bảo tồn, mà là xây dựng con người Nghệ An toàn diện. Đại hội XX nhấn mạnh việc chăm lo, bồi dưỡng đội ngũ văn nghệ sĩ, nghệ nhân, người làm công tác văn hóa; khuyến khích sáng tạo và tôn vinh những giá trị nghệ thuật, tư tưởng có ý nghĩa xã hội. Đặc biệt, chú trọng phát triển thế hệ trẻ - chủ thể của “văn hóa số”, có khả năng hội nhập quốc tế mà vẫn giữ được bản lĩnh và bản sắc dân tộc. Xây dựng “xã hội học tập, phát triển văn hóa đọc, học tập suốt đời” trở thành hướng đi lâu dài để hình thành lớp người mới: tri thức, bản lĩnh, nhân văn.

Người Nghệ hôm nay không chỉ là người cần cù, hiếu học, mà còn là người công dân thời đại mới, hội nhập, sáng tạo, nghĩa tình và tự hào về quê hương. Họ chính là cầu nối giữa truyền thống và hiện đại, là chủ thể sáng tạo và lan tỏa các giá trị văn hóa Nghệ An ra khắp đất nước và thế giới.

Một trong những điểm mới trong tư duy lãnh đạo được thể hiện trong Báo cáo Chính trị Đại hội XX là mối quan hệ giữa văn hóa và phát triển bền vững. Văn hóa không chỉ làm giàu đời sống tinh thần, mà còn góp phần xây dựng môi trường xã hội nhân văn, củng cố niềm tin và đoàn kết, nâng cao hiệu quả quản trị, và thúc đẩy hội nhập quốc tế. Khi văn hóa thấm sâu vào công vụ, vào quản lý nhà nước, vào giáo dục và doanh nghiệp, nó hình thành nên “văn hóa chính trị”, “văn hóa công sở”, “văn hóa lãnh đạo”…, đó là biểu tượng của sự liêm chính, trách nhiệm, kỷ cương và phục vụ Nhân dân. Đó là giá trị đặc sắc, là sức mạnh mềm tạo nên uy tín và tầm vóc của quê hương Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Để hiện thực hóa tinh thần Đại hội XX, công tác văn hóa của Nghệ An trong thời gian tới cần tập trung vào những hướng trọng tâm: khẳng định văn hóa là nền tảng, mục tiêu và động lực của phát triển; phát huy hệ giá trị con người Nghệ An trong kỷ nguyên mới: trung thực, trách nhiệm, sáng tạo, nhân ái và khát vọng vươn lên; đẩy mạnh chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa, xây dựng cơ sở dữ liệu di sản, ứng dụng công nghệ để quảng bá các giá trị văn hóa; tăng cường giao lưu, hợp tác quốc tế, đưa Nghệ An trở thành điểm đến văn hóa - du lịch đặc trưng của Bắc Trung Bộ; và cuối cùng, chăm lo xây dựng đội ngũ cán bộ, văn nghệ sĩ, trí thức văn hóa có tâm, có tầm, có tài, khơi dậy niềm đam mê sáng tạo vì lợi ích chung của cộng đồng.

Trải qua gần một thiên niên kỷ danh xưng Nghệ An, văn hóa luôn là mạch nguồn nuôi dưỡng sức sống, bản lĩnh và tâm hồn của vùng đất này. Trong kỷ nguyên mới, văn hóa không chỉ là “phần mềm” của xã hội, mà là “hệ điều hành” của phát triển, chi phối mọi tư duy và hành động. Đặt văn hóa vào vị trí trung tâm: vừa là động lực, vừa là mục tiêu, vừa là thước đo, đây chính là tầm nhìn mang tính “cách mạng” của Đại hội XX. Giữ gìn, phát huy và sáng tạo văn hóa Nghệ An không chỉ là nhiệm vụ của ngành Văn hóa, mà là trách nhiệm của toàn hệ thống chính trị, của mỗi người dân, để trong mỗi việc làm, mỗi hành động, mỗi ứng xử đều thấm đẫm tinh thần văn hóa “bản sắc”.

Với truyền thống kiên cường, hiếu học và nhân ái; với tinh thần đổi mới, sáng tạo và khát vọng vươn lên, con người Nghệ An hôm nay đang tiếp nối hành trình bồi đắp văn hóa: từ chiều sâu lịch sử hướng đến tương lai. Văn hóa trở thành ngọn lửa dẫn đường, hun đúc ý chí, khơi dậy khát vọng phát triển và khẳng định bản lĩnh Nghệ An trong thời đại hội nhập./.

(Bài đã đăng VHTT Nghệ An số 19-tháng 11/2025)