Người Trung Quốc nhìn nước Mỹ với con mắt như thế nào ? Đây quả là một câu hỏi không dễ trả lời. Bản thân giới lãnh đạo Trung Quốc, vì để ấn định được chính sách đối với Mỹ hợp lòng dân, cũng rất muốn biết 1300 triệu đồng bào mình nghĩ gì về nước Mỹ.

Một số cơ quan truyền thông Trung Quốc đã tiến hành những cuộc thăm dò ý kiến về vấn đề đó, kết quả thấy có nhiều ý kiến trái ngược. Trong mắt người dân đại lục Trung Quốc, Mỹ là một quốc gia có hai bộ mặt khác nhau, cả tốt lẫn xấu, và gây ra lắm tình cảm phức tạp nhất ở họ.

Có điều kỳ lạ là rất nhiều người trên thế giới cũng muốn biết người Trung Quốc nghĩ gì về nước Mỹ.

Đầu tháng 2 vừa rồi, một nhà báo người Nhật viết bài nhận xét : Ngày nay Mỹ và Trung Quốc là hai quốc gia được thế giới để mắt tới nhiều hơn cả. Mối quan hệ giữa hai nước này có ảnh hưởng lớn nhất tới sự phát triển toàn bộ mối quan hệ quốc tế. Mỹ là nước duy nhất từng có thể nói « Không » với Trung Quốc, nhưng sau năm 2008 họ bắt đầu đối xử với Trung Quốc rất khách sáo, có kiềm chế. Đó là do nước này có nền kinh tế lớn và tăng trưởng nhanh, là thị trường lớn nhập hàng của Mỹ, lại đông dân nhất thế giới. Nhưng lâu nay giữa hai nước vẫn tồn tại một số vấn đề phức tạp như vấn đề bản quyền trí thức, tỷ giá đồng Nhân dân tệ, buôn bán hai chiều, nhân quyền, tôn giáo, hợp tác Đông Á, chạy đua vũ trang, vấn đề Đài Loan. Xét về lâu dài, mối quan hệ Trung Quốc-Mỹ vẫn còn rất phức tạp, trong tương lai sẽ vẫn còn nhiều cọ sát, như Mỹ nhập siêu, Trung Quốc xuất siêu, vấn đề quan hệ tay ba Trung Quốc-Mỹ-Nhật.

Là nước duy nhất trên thế giới gọi quốc gia bắc châu Mỹ này là « Mỹ Quốc » , tức « Quốc gia tốt đẹp » nhưng người Trung Quốc vẫn hết lời chê nước Mỹ có lắm cái xấu. Chê bai đấy, nhưng lại say sưa hướng ánh mắt sang bên kia Thái Bình Dương, mong có ngày được đặt chân lên đất nước kỳ diệu ấy.

Ngày 8/5/1995, Sứ quán Trung Quốc tại Nam Tư bị trúng tên lửa Mỹ, hai cán bộ Trung Quốc chết. Lập tức học sinh sinh viên Trung Quốc xông tới các cửa hiệu McDonald’s, Kentuky biểu tình phản đối. Nhưng hôm sau họ lại kéo nhau đến sứ quán Mỹ xếp hàng rồng rắn xin visa đi Mỹ du học. Năm 2011 có gần 158 nghìn học sinh Trung Quốc đang học ở Mỹ, đông hơn bất cứ nước nào và tăng 23% so năm trước.

Cần nói là Ban lãnh đạo Trung Quốc rất hiểu nước Mỹ và mong muốn nước mình được giàu mạnh giỏi giang như Mỹ. Đó là quốc gia thành công nhất, lập quốc chưa đầy hai trăm năm đã trở thành siêu cường bá chủ toàn cầu, mạnh nhất trong lịch sử loài người sau đế quốc La Mã, là « đại ca » của tất cả các nước khác. Chả thế mà Hollywood từng làm một bộ phim giả tưởng Trái Đất bị người ngoài hành tinh xâm lăng, một mình đại ca Mỹ đứng ra cứu cả nhân loại. Trên thực tế, hiện nay các nhà khoa học Mỹ đang nghiên cứu biện pháp cứu Trái Đất khi có tiểu hành tinh bay tới gần.

Bởi vậy không có gì lạ khi thấy người Trung Quốc nghĩ về nước Mỹ nhiều hơn về bất kỳ nước nào khác, kể cả về anh hàng xóm Ấn Độ mấy nghìn năm trước Đường Tăng từng đến thỉnh kinh và ở lại 15 năm nghiên cứu đạo Phật.

Mới đây ông Trương Lực Phấn một người Hoa làm Tổng Biên tập website tiếng Trung của Thời báo Tài chính (Financial Times, Anh quốc) có tung lên mạng một câu hỏi các bạn đọc : « Bạn nghĩ gì khi nói tới nước Mỹ ? »

Kết quả ông nhận được những câu trả lời như sau : « Bá quyền ! », « Chế độ dân cử, nhân dân bầu ra người lãnh đạo nhà nước », « Tuy chưa phải là thiên đường nhưng tuyệt đối không phải là địa ngục », « Có thể cho điểm 90 trên 100”, « Mong sao người Mỹ không hung hăng như thế mà nên sống giản dị tiết kiệm hơn », « Tự do, sáng tạo là động lực của nước Mỹ ».

Năm 2010, mối quan hệ giữa hai nước Trung Quốc và Mỹ xấu hơn các năm trước. Năm sau, Nhật báo Trung Quốc kết hợp một Tập đoàn Tư vấn lần đầu tiến hành cuộc điều tra « Nước Mỹ trong mắt người Trung Quốc » với quy mô lớn chưa từng thấy. Sau đây là tóm tắt kết quả cuộc điều tra ấy.

Hầu hết người Trung Quốc (90,9%) cho rằng mối quan hệ Trung Quốc-Mỹ vô cùng quan trọng và sẽ phát triển ổn định. Trong khi coi Mỹ là mối đe dọa đối với an ninh chiến lược của Trung Quốc, nhưng đa số vẫn nói nên giữ quan hệ tốt với Mỹ (54,3% ; so với 30% năm 2008). Hơn 80% cho rằng Mỹ có lỗi trong việc làm quan hệ hai nước xấu đi, chỉ 16,2% nói cả hai bên đều có trách nhiệm. Nhìn chung giới trẻ Trung Quốc lạc quan về tương lai mối quan hệ với Mỹ. Họ quan tâm nhất vấn đề hợp tác kinh tế và giáo dục thanh niên.

Đa số vẫn chọn Mỹ là đối tác hợp tác và cho rằng có ba vấn đề lớn nhất hai nước nên bàn bạc giải quyết là tình hình bán đảo Triều Tiên, vấn đề Đài Loan và mất cân đối thương mại Trung Quốc-Mỹ.

Gần 70% người được hỏi cho rằng nên giữ mối quan hệ hợp tác và cạnh tranh với Mỹ. Cũng từng ấy tỷ lệ người nhận định Trung Quốc sẽ vượt Mỹ về GDP. Hơn 53% nói trong điều đó sẽ xảy ra vòng 20 năm tới ; tỷ lệ trong giới trẻ cao hơn : 74%. Quan điểm này dựa trên dự báo của IMF : GDP Trung Quốc có thể vượt Mỹ trong thời điểm từ năm 2030 đến 2040.

Về tác dụng đối với khủng hoảng tài chính toàn cầu : hơn 60% người cho rằng Trung Quốc có vai trò lớn hơn Mỹ trong việc giúp kinh tế thế giới phục hồi ; chỉ hơn 10% nói Mỹ có tác dụng lớn hơn.

Trên vấn đề giảm tai họa khí hậu toàn cầu nóng lên, gần 42% người Trung Quốc cho rằng nước họ có cống hiến tốt hơn Mỹ, chỉ có 8% nói Mỹ đóng góp nhiều hơn. Quan điểm này chẳng qua xuất phát từ chỗ thấy nước Mỹ có những phát ngôn cứng rắn mà thôi chứ thực ra giới chuyên gia Trung Quốc nhận định Mỹ cống hiến rất nhiều.

Gần 53% công chúng Trung Quốc cho rằng nên khuyến khích doanh nghiệp hoặc cá nhân nước này sang Mỹ đầu tư, trong khi 34% nói nên tìm cách giảm đầu tư của Mỹ tại Trung Quốc.

Nhìn tổng thể về mức độ tình cảm tốt của người Trung Quốc đối với Mỹ tăng ổn định trong thập niên đầu tiên thế kỷ XXI và đạt đỉnh cao vào năm 2009, khi Tổng thống Obama mới nhậm chức. Sau các cọ sát căng thẳng trong năm 2010, mức độ này giảm dần nhưng vẫn cao hơn thời gian 2001-2005. So với giới trung niên và cao tuổi, lớp trẻ Trung Quốc có tình càm tốt hơn với Mỹ.

Trong khi đó người Trung Quốc mến nhất các nước Đức, Nga, Pháp. Tình cảm đối với Mỹ thường lên xuống tùy theo mối quan hệ ở tầng nấc chính phủ hoặc quan chức cấp cao. Như năm 2005 ông Bush Cha và đương kim Tổng thống Bush thăm Trung Quốc, năm 2006 Bộ trưởng Tài chính Mỹ dẫn một phái đoàn đông người sang Bắc Kinh tiến hành đối thoại kinh tế chiến lược, hai sự kiện này làm tăng rõ rệt tình cảm đối với Mỹ. Sự hợp tác Trung-Mỹ trong giải quyết cuộc khủng hoảng tài chính 2008-2009 đưa quan hệ hai nước lên đỉnh cao. Năm 2009, Tổng thống Obama thăm Bắc Kinh đem lại thời cơ tốt cải thiện quan hệ hai nước, nhưng sau đó việc Mỹ bán vũ khí cho Đài Loan, can thiệp vào tình hình Nam Hải (Việt Nam gọi là Biển Đông) lại làm cho quan hệ hai nước căng thẳng, bế tắc. Tình cảm người Trung Quốc đối với Mỹ giảm sút rõ rệt.

Trả lời câu hỏi nhân tố nào ảnh hưởng tới tình cảm đối với nước Mỹ, 53% người Trung Quốc nói đó là những hành động về chính trị (đối với Trung Quốc) của Mỹ ; 47% nói đó là những hành động về kinh tế ; 30% - những hành động đối với các quốc gia hoặc tổ chức khác ; 22% - văn hóa đại chúng Mỹ ; 8,5% - ảnh hưởng của giới nhà giàu Mỹ ; 7,4% - ảnh hưởng của các ngôi sao văn hóa Mỹ.

Rõ ràng đa số người Trung Quốc không ưa thái độ chính trị của Mỹ : 86,7% và 81,7% phản đối Mỹ có hành động quân sự đối với bản đảo Triều Tiên và đóng quân ở Đông Nam Á.

Nhưng họ ngày càng tỏ ra có lý trí hơn trước khi nhận định về các cọ sát với Mỹ trên mặt kinh tế : trong khi 50,8% phản đối chế độ thuế có tính trừng phạt Trung Quốc của Mỹ thì 39,8% nói có thể chấp nhận chế độ đó. Người nào từng có dịp sang Mỹ đều suy nghĩ có lý trí hơn về nước Mỹ và đều muốn tăng cường trao đổi giữa nhân dân hai nước.

Kết quả điều tra cho thấy phần lớn người Trung Quốc có ấn tượng tốt về người Mỹ. Thí dụ 20% đánh giá người Mỹ « có tinh thần độc lập tự chủ » ; 13,4% đánh giá « có khả năng sáng tạo » ; 6,9% đánh giá « có lòng tự tin » ; 15% đánh giá « có chủ nghĩa cá nhân ». Nhưng trong số những người đã thăm Mỹ về, có tới 21,8% đánh giá người Mỹ « có tự tin », cao hơn hẳn con số 6,9%.

Cũng có không ít người Trung Quốc nhận xét không tốt về người Mỹ. 22,7% cho rằng người Mỹ « tự cao tự đại » ; 22% số người từng qua Mỹ cũng nghĩ như vậy. Nói tới nước Mỹ, công chúng Trung Quốc trước tiên cảm thấy đây là một nước theo « chủ nghĩa cường quyền » (21%) ; sau đó mới là nước « giàu có » (12,5%), « hiếu chiến » (8,6%), « khoa học kỹ thuật phát triển » (8,2%).

Điều tra cho thấy chính khách Mỹ được người Trung Quốc có ấn tượng sâu sắc nhất là ông Clinton (20,3%), thứ nhì là Lincoln (17,3%). Tổng thống Nixon, người khai thông quan hệ ngoại giao Mỹ-Trung Quốc đứng thứ ba (11,4%), nhưng ông này lại nổi tiếng nhất đối với những người Trung Quốc ở độ tuổi 51 trở lên (bình quân trên 25%). Đương kim Tổng thống Obama và Ngoại trưởng Hillary Clinton xếp thứ 7 và 10 trong số những chính khách Mỹ được nhiều người Trung Quốc biết đến (5,5 và 1,3%). Nhưng trong số thanh niên 18-30 tuổi thì có tới 10,5% nói họ có ấn tượng sâu sắc về ông Obama (xếp thứ 4 sau Lincoln, Clinton và Washington).

Trả lời câu hỏi sự kiện lịch sử nào của Mỹ khiến bạn có ấn tượng nhất, 54,4% nói đó là chiến tranh Iraq. 4 sự kiện được nhiều người Trung Quốc biết tới đều xảy ra trong 10 năm gần đây. Trong số những sự kiện xảy ra đã lâu trên 10 năm, họ biết nhiều nhất là chiến tranh Triều Tiên, rồi đến Nội chiến Mỹ và Chiến tranh độc lập (tỷ lệ biết là 39,2% và 35,2%).

Qua những số liệu điều tra nói trên, chắc hẳn bạn đọc sẽ nghĩ rằng tỷ lệ người Trung Quốc hiểu biết về nước Mỹ như vậy là quá thấp. Điều đó không có gì lạ. Trung Quốc đất rộng dân đông, trong nước có lắm vấn đề cần quan tâm, nhiều người chủ yếu theo dõi tin trong nước, ít theo dõi tin tức nước ngoài; mặt khác 70% dân sống ở nông thôn, trình độ hiểu biết còn thấp. Phần lớn những người có học, dân thành thị, giới nhà giàu, giới trí thức và quan chức nhìn nước Mỹ với ánh mắt khâm phục một cách kín đáo.

Có thể thấy điều đó qua một hiện tượng : số lượng người xin sang Mỹ định cư ngày một tăng, nhất là giới nhà giàu. Hội các tổ chức môi giới xuất cảnh vì việc riêng ở Bắc Kinh cho biết: năm 2009 số người Bắc Kinh khai báo có visa loại EB-5 [1] sang Mỹ làm dân di cư đầu tư từ 500 người năm 2008 tăng lên tới hơn 1000 người. Số chuyên gia kỹ thuật xin sang Mỹ nhiều gấp 20 lần số dân di cư đầu tư. Chính phủ Mỹ cho biết trong năm 2010 lượng người Trung Quốc được duyệt cấp visa EB-5 tăng mạnh, chiếm khoảng 70% tổng số visa loại này đã cấp. Hiện nay giới nhà giàu Trung Quốc vẫn tiếp tục mua bất động sản ở Mỹ rồi đưa cả gia đình sang định cư. Thời gian 2005-2010, tỷ lệ giới đầu tư nước này nhập cư Mỹ tăng 73%.

Bài viết Tại sao người giàu Trung Quốc muốn di cư tới Mỹ đăng trên tạp chí Forbes số ra ngày 11/9/2011 đã liệt kê các ưu thế làm cho nước Mỹ trở thành cục nam châm thu hút giới nhà giàu của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Họ đều biết cái có sức hút mạnh nhất là tự do dân chủ và không quên câu nói tại Australia của Tổng thống Obama nhưng dường như nhằm vào Trung Quốc: Thịnh vượng mà không có tự do thì chỉ là một hình thức khác của nghèo khó (Prosperity without freedom is just another of poverty).

Trung tướng-giáo sư Lưu Á Châu Chính ủy Đại học Quốc phòng Trung Quốc từng phát biểu một nhận xét tổng quát như sau, có thể đại diện cho quan điểm chung của những người có hiểu biết ở Trung Quốc : Nước Mỹ có một sức mạnh vĩ đại về tinh thần và đạo đức, là quốc gia do nhiều triệu con người không yêu tổ quốc mình họp thành nhưng đều rất yêu nước Mỹ.[2].

Ghi chú

[1] Là loại visa do chính phủ Mỹ đặt ra nhằm thu hút đầu tư nước ngoài. Mỗi năm Mỹ chỉ nhận 10.000 người nhập cư theo diện visa EB-5. Muốn có visa này, người nhập cư phải đầu tư vào Mỹ ít nhất 1 triệu USD (hoặc 0,5 triệu nếu đầu tư vào khu vực tạo việc làm); phải lập công ty mới; phải tạo ra việc làm cho ít nhất 10 người Mỹ trong ít nhất 2 năm.

[2] Xem : http://tuanvietnam.net/2010-08-15-niem-tin-va-dao-duc.