Chủ tịch Trung Quốc ngợi ca “tình hữu nghị chân thành” giữa Bắc Kinh và Châu Phi, ông Tập cũng đánh giá kết quả chuyến thăm Nga là vượt trên sự đón đợi...

Chủ tịch Tập Cận Bình ca ngợi mối quan hệ của Bắc Kinh với các quốc gia châu Phi trong chuyến thăm đầu tiên tới châu lục này. Ông Tập Cận Bình đã tới Dar es Salaam, thủ đô kinh tế của Tanzania vào hôm 25/3 và đã gặp người đồng nhiệm nước chủ nhà, Tổng thống Jakaya Kikwete. Sau các cuộc hội đàm, hai nhà lãnh đạo đã chứng kiến lễ ký kết các thỏa thuận phát triển, thương mại và văn hóa khác nhau giữa hai nước. Một điểm chính trong chuyến thăm của ông Tập là tuyên bố với các nhà lãnh đạo châu Phi rằng Trung Quốc “sẽ tăng cường chứ không giảm bớt” mối quan hệ với châu lục này.

Sau 49 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, Trung Quốc hiện thay thế Mỹ trở thành đối tác thương mại lớn nhất tại khu vực. Trung Quốc cũng là nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn thứ hai tại quốc gia Đông Phi này. Trao đổi thương mại hai chiều Trung Quốc và Nam Phi đạt 59,9 tỷ USD vào năm 2012, gần bằng 1/3 tổng giá trị thương mại của Trung Quốc với châu Phi. Trong hai ngày lưu lại Nam Phi, ông Tập Cận Bình hội đàm với Tổng thống Jacob Zuma và dự Hội nghị thượng đỉnh của BRICS, nơi dư luận trông đợi các nhà lãnh đạo Braxin, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi sẽ thông qua quyết định thành lập Ngân hàng phát triển BRICS, một định chế tài chính được nhìn nhận là có thể chấm dứt sự thống trị của Ngân hàng thế giới (WB) từ gần bảy thập kỷ nay.

Cộng hòa Congo sẽ là chặng dừng chân cuối cùng và quan trọng của ông Tập, bởi nguồn dầu mỏ dồi dào của nước này từ lâu đã lọt vào “mắt xanh” của Bắc Kinh. Trước đây, Trung Quốc đã cho nước này vay nhiều tỷ USD để xây dựng tuyến đường bộ dài 500 km nối liền thủ đô Brazzaville với trung tâm thương mại Pointe-Noire, một nhà máy thủy điện công suất 120 mêgaoát và nhiều dự án khác. Theo số liệu thống kê do Trung Quốc công bố, trong năm 2012, trao đổi thương mại hai chiều đã đạt 198,4 tỷ USD, tăng 15 lần so với 10 năm trước, trong đó Trung Quốc nhập khẩu 113 tỷ USD, tăng 20 lần so với 10 năm trước. Đầu tư của Trung Quốc vào châu Phi cũng tăng mạnh. Tính đến tháng 6/2012, nước này đã đầu tư 45 tỷ USD vào châu lục, trong đó hơn 15 tỷ USD là đầu tư trực tiếp. Hiện tại, có hơn 2.000 công ty Trung Quốc đang hoạt động tại 50 trên tổng số 54 quốc gia châu Phi.

Các mảng tối trong bang giao

Tuy nhiên, ông Tập Cận Bình sẽ phải chật vật để thuyết phục các nước chủ nhà rằng Bắc Kinh không chỉ quan tâm đến nguồn tài nguyên của họ mà còn mong muốn giúp họ cùng phát triển. Các nhà phân tích cho rằng việc Trung Quốc đầu tư ồ ạt vào hệ thống hạ tầng là nhằm mở đường dẫn tới các nguồn tài nguyên mà họ nhòm ngó. Tình trạng thiếu minh bạch, kém hiệu quả trong đầu tư của Trung Quốc có thể gây hậu quả khôn lường trong tương lai cho các nước trong khu vực. Mặc dù hầu hết các chính phủ tại châu Phi đều khẳng định chính sách "hướng Đông", song sự hiện diện mạnh mẽ của Tung Quốc tại châu lục không phải ở đâu và lúc nào cũng được dư luận hoan nghênh.

Không ít các chuyên gia kinh tế, các tổ chức xã hội và môi trường đã lên tiếng cảnh báo về điều mà họ gọi là “chủ nghĩa thực dân mới” khi Trung Quốc ráo riết khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên quý giá và đất đai của châu Phi mà không quan tâm đến các vấn đề xã hội và môi trường. Bản thân Tổng thống Nam Phi Jacob Zuma cũng từng bày tỏ quan ngại về sự thiếu bền vững trong quan hệ hợp tác giữa châu Phi và Trung Quốc. Vừa mới đây, thống đốc Ngân hàng trung ương Nigeria Lamido Sanusi viết trên "Thời báo tài chính" (Anh) rằng quan hệ Trung Quốc-châu Phi là quan hệ trong đó châu Phi bán tài nguyên thiên nhiên của mình để đổi lấy hàng hóa. Ông viết: "Đó cũng là một biểu hiện của chủ nghĩa thực dân. Người Anh từng tới châu Phi và Ấn Độ để chiếm đoạt nguyên liệu thô và thị trường. Giờ đây, châu Phi lại tự nguyện mở cửa chào đón một dạng đế quốc mới".

Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Trác Tuấn ước tính có khoảng 1-2 triệu doanh nhân Trung Quốc đang làm việc tại châu Phi. Ông từng thừa nhận về "những nỗi đau ngày một gia tăng" trong quan hệ hợp tác với châu Phi mà một trong những nguyên nhân là do "thiếu hiểu biết lẫn nhau"(!). Ông Tập tới châu Phi sau khi thăm Moscow. Tại Nga, Chủ tịch Trung Quốc đã gặp Tổng thống Vladimir Putin. Ông Putin cho biết ông biết ơn vì nhà lãnh đạo Trung Quốc đã chọn Nga làm điểm công du đầu tiên trên cương vị chủ tịch nước đồng thời gọi mối bang giao Nga – Trung Quốc là “một yếu tố quan trọng trong chính trị quốc tế”. Tuy vậy, trong quan hệ giữa hai đối thủ Trung – Nga vốn cạnh tranh tiềm ẩn ở Trung Á, sự mất lòng tin vào nhau vẫn ẩn chứa đằng sau các tuyên bố rổn rảng và những nụ cười lịch sự.

Trong cuộc chuyện trò với lãnh đạo Nga khi kết thúc hai ngày thăm chính thức, ông Tập nói rằng, chuyến thăm Nga đã thành công vượt ngoài sự mong đợi của ông. Tuy nhiên, dù Nga đã đồng ý tăng gấp ba lần lượng dầu bán cho Trung Quốc, song hai bên vẫn chưa đạt được thỏa thuận về cung cấp khí đốt qua đường ống sang Trung Quốc do các bất đồng về giá cả. Những người Trung Quốc, nhất là thế hệ trẻ, vẫn chưa quên các vấn đề lịch sử giữa hai nước, đồng thời Trung Quốc cũng như Nga chủ yếu lại muốn gắn kết với Mỹ, chứ chưa hẳn đã ưu tiên số một cho sự gắn kết với nhau. Vì vậy,hai nước vẫn phải tiếp tục điều chỉnh chính sách đối ngoại của mình./.