Văn hóa Nghệ An

Sau hai ngày họp thượng đỉnh bán chính thức mồng 7 và mồng 8/6 tại California, Nhà Trắng cho biết Mỹ và Trung Quốc đã có cùng quan điểm trên ba hồ sơ nổi bật: hiệu ứng nhà kính, Bắc Triều Tiên và an ninh mạng. Đây là các chủ đề tiêu biểu cho ba "khúc nhôi" liên quan đến các vấn đề toàn cầu (thay đổi khí hậu), an ninh khu vực (vấn đề phi hạt nhân hóa) và quan hệ song phương (Trung Quốc ghi nhận mối quan tâm của Mỹ về nạn tin tặc mà nguồn gốc được xem là từ Hoa lục).

Các kết quả được ghi nhận

Theo AFP ngày 9/6, trong thông cáo chung, hồ sơ duy nhất được ghi lại bằng giấy trắng mực đen: đó là hai bên đồng thuận cùng nỗ lực trong cuộc chiến "chống thay đổi khí hậu" do khí thải công nghiệp gây hiệu ứng nhà kính. Còn theo ủy viên Quốc vụ viện Dương Khiết Trì thì cả hai bên đã không ngần ngại đề cập đến các vấn đề bất đồng. Tổng thống Obama lưu ý Tập chủ tịch về tình trạng căng thẳng trên biển Hoa Đông, thúc giục lãnh đạo Trung Quốc ngưng các hành động gây hấn với Nhật Bản. Ông Tập Cận Bình kêu gọi Mỹ ngừng cung cấp vũ khí cho Đài Loan, khẳng định Trung Quốc cương quyết bảo vệ "chủ quyền biển đảo tại Hoa Đông và Biển Đông" nhưng cam kết sẽ tìm một "giải pháp ôn hòa".

Về hồ sơ tên lửa và hạt nhân của Bình Nhưỡng, cố vấn An ninh quốc gia Tom Donilon bảo đảm với báo chí là hai nhà lãnh đạo Mỹ-Trung "hoàn toàn có cùng mục tiêu phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên" và sẽ không thừa nhận Bắc Triều Tiên là quốc gia có vũ khí hạt nhân. Lời tuyên bố này được đưa ra ở California chỉ vài giờ trước khi tại Bàn Môn Điếm, cuộc đối thoại liên Triều được mở lại, sau hai năm gián đoạn. Giới phân tích xem đây là hành động nhượng bộ của Bắc Triều Tiên trước áp lực của Trung Quốc trong bối cảnh thượng đỉnh Mỹ-Trung.

Về quan hệ song phương, nếu đúng như tuyên bố của ông Tom Donilon, thì hồ sơ mà Hoa Kỳ xem là "cốt lõi" trong quan hệ với Trung Quốc chính là nạn tin tặc mà theo phía Mỹ, xuất phát từ Hoa lục. Trong cuộc thảo luận, ông Obama đã cảnh báo ông Tập Cận Bình là nếu tệ nạn này còn tiếp diễn thì nó sẽ cản trở quan hệ song phương. Washington, tuy không nêu đích danh chính quyền Trung Quốc, nhưng khẳng định tin tặc "phát xuất" từ Hoa lục tấn công đánh cắp tài liệu, thông tin mật của chính phủ Mỹ và công nghiệp Mỹ.

Cố vấn Tom Donilon cho biết là phía Trung Quốc đã "ghi nhận" mối quan ngại của Mỹ. Trong khi đó thì ủy viên Quốc vụ viện Dương Khiết Trì, tháp tùng ông Tập Cận Bình, tuyên bố "Trung Quốc cũng là nạn nhân và hoàn toàn chống lại mọi hình thức tấn công vào hệ thống vi tính".

Theo thông báo của cố vấn an ninh "sắp ra đi" Tom Donilon, Tổng thống Mỹ Barack Obama và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã thảo luận với nhau tổng cộng 8 tiếng đồng hồ trong hai ngày cuối tuần, tại tòa nhà nguy nga Sunnylands ở California, cách Los Angeles 160 km. Thời gian trao đổi như vậy là khá thoải mái, không qua nghi thức ngoại giao cứng nhắc, được phía Mỹ xem là rất có ý nghĩa. Trước đó, ông Obama và Tập Cận Bình đều tuyên bố hy vọng "tạo ra một mô thức quan hệ mới" (New Model). Tuy nhiên, thông cáo chung vẫn chưa nêu rõ nội dung "mô hình quan hệ mới" cụ thể sẽ như thế nào.

Về mặt hình thức, hai nhà lãnh đạo đã cùng nhau đi dạo gần một giờ đồng hồ trong khuôn viên khu biệt thự Sunnylands, cùng ngồi trên một ghế băng bằng gỗ. Theo nhận định của thông tín viên RFI Jean Louis Pourtet, Tổng thống Mỹ đã đạt được mục tiêu đề ra. Ông Obama đã có dịp "kết giao" với tân lãnh đạo Trung Quốc, đối tác suốt nhiệm kỳ hai này của ông cho đến hết 2016. Tuy nhiên, chỉ có tương lai mới có thể trả lời, ngoài "kết giao cá nhân", liệu thế giới sẽ được hưởng "cây lành trái ngọt" từ những "hạt giống gieo trồng" trong hai ngày cuối tuần qua từ vùng nắng ấm California hay không?

Các cửa ải của quan hệ Trung-Mỹ

Cửa ải bao trùm trong các cuộc đàm phán Trung-Mỹ dù là bán chính thức hay chính thức, đó là khó khăn trong việc thiết kế cho cả một lộ trình dài, chứ không chỉ là những vấn đề trước mắt. Rõ ràng, "mô thức mới" mà hai vị nguyên thủ tìm kiếm chưa thể hoàn tất trong ngần ấy thời gian (có báo Mỹ đưa là các cuộc trao đổi kéo dài tất cả 9 giờ đồng hồ). Theo BBC, ông Tập và ông Obama còn đề ra lịch gặp nhau thêm ba lần nữa trong năm 2013 này(?) Liệu hai ông có tìm được lối thoát ra khỏi tình thế tiến thoái lưỡng nan trong các cuộc thảo luận ở cấp hoạch định chính sách trong mỗi nước hay không. Điều này tùy thuộc vào việc các ông sẽ lấy những quyết định nào từ giới "think-tank" đưa ra để vượt qua các cửa ải khác trong mối bang giao.

Cửa ải sinh tử của quan hệ song phương là "cái bẫy Thucydides*". Cha đẻ của khoa học lịch sử cho rằng, khi một cường quốc đang "trỗi dậy" thì chắc chắn sẽ xung đột với cường quốc "đang tại vị". Thái độ quyết đoán và hung hăng của Trung Quốc đối với các tranh chấp lãnh thổ, từ Ấn Độ qua Biển Đông rồi lên Hoa Đông, càng củng cố thêm ấn tượng, ảnh hưởng của phái cứng rắn đang gia tăng trong chính trường Bắc Kinh. Các cuộc tấn công mạng, vốn là những nguy cơ thầm lặng nay đã được bộ trưởng Quốc phòng Mỹ mô tả là "rất nguy hiểm, có thể đánh sập lưới điện và phá hoại hệ thống tài chính hoặc vô hiệu hóa hệ thống phòng thủ". Trong khi đó, ủy viên Quốc vụ viện Dương Khiết Trì lại chủ trương: "không nên để an ninh mạng là cội nguồn gây ra va chạm mà nên là điểm sáng mới trong sự hợp tác song phương".

Cửa ải tiếp theo hóa ra lại chính là vấn đề Triều Tiên. Việc nhất trí duy trì đối thoại cấp cao giữa đại diện của Mỹ và Trung Quốc để xem xét các bất trắc trên bán đảo này đúng là kết quả đáng ghi điểm. Trước đây, chưa bao giờ Trung, Mỹ tổ chức cuộc đối thoại như vậy. Tuy nhiên, thật khó tìm được tiếng nói chung giữa ông Obama và ông Tập. Bởi vì, vấn đề Triều Tiên không chỉ là tàn dư của Chiến tranh Lạnh, mà ngày nay nó đã trở thành một trong những tâm điểm cạnh tranh quyền lực và ảnh hưởng giữa Mỹ và Trung Quốc. Sự hiện diện và ảnh hưởng của Mỹ có thể phủ nhận các nỗ lực xác lập vị thế nước lớn của Trung Quốc. Vì vậy, chừng nào vấn đề Triều Tiên còn có lợi cho những toan tính chiến lược của các nước lớn, thì chừng đó những căng thẳng hiện nay chưa có lối thoát.

Cửa ải mang tính toàn cầu khác, đó là cuộc chiến đối phó với vấn đề biến đổi khí hậu. Ô nhiễm môi trường giờ đây đã trở thành vấn đề chính trị và y tế hết sức nghiêm trọng ở Trung Quốc. Hai nhà lãnh đạo Mỹ, Trung cần thống nhất đặt ưu tiên cao cho hợp tác trong các dự án làm giảm khí thải gây hiệu ứng nhà kính và ô nhiễm không khí ở Trung Quốc. Nhưng liệu các nhà lãnh đạo Trung Quốc có khả năng loại bỏ các rào cản quan liêu để thực hiện các bước đi đã thỏa thuận để đối phó với tình trạng nan giải hay không thì vẫn là câu hỏi lớn. Vấn đề ở đây liên quan đến mô hình phát triển có coi trọng phẩm hay chỉ chú ý đến lượng của quá trình tăng trưởng.

Thượng đỉnh California sẽ kéo theo nhiều vòng đối thoại chính trị/quân sự/kinh tế và thương mại trong những tháng sắp tới. Các vấn đề được truyền thông coi là những kết quả của cuộc gặp cấp cao Mỹ-Trung hóa ra tất cả mới chỉ là những "chặng đầu tiên" trên hành trình tiến vào các cửa ải đầy gian nan của một mối bang giao quan trọng nhất trong thế kỷ 21. Hiện nay, câu chuyện thường nhật của các nước vừa và nhỏ trong khu vực không hẳn là việc họ dựa vào Mỹ hay Trung Quốc để bảo đảm cho an ninh và thịnh vượng của mình. Một số nước trong khu vực thực hiện chiến lược "đi trên dây", với nhiều cách tiếp cận khác nhau để đảm bảo lợi ích chiến lược và kinh tế. Về mặt kinh tế, họ "mặc định" nằm trong vùng ảnh hưởng của Trung Quốc; về chiến lược, họ là một phần trong chính sách tái phối khí lực lượng do Mỹ cầm trịch.

Sau khi ai về nhà nấy, có thể nói, vào thời điểm hiện nay, giữa Trung Quốc và Mỹ vẫn chưa bên nào có đủ niềm tin vào ý định lâu dài vào bên kia. Trong bối cảnh ấy, châu Á vẫn tiếp tục trở thành đấu trường của các căng thẳng và hoài nghi liên tục gia tăng giữa Mỹ và Trung Quốc. Tờ "Thời báo Tài chính" (Anh) đã đặt câu hỏi, sau khi nêu lên thế lưỡng nan của một số nước châu Á: Phải chăng đặt cược cả vào hai "cửa nhà cái" như trên mới là sự lựa chọn tối ưu mà các quốc gia "chiếu dưới" (lower hand) cần theo đuổi khi tạo hóa đặt các nước vừa và nhỏ vào đúng tâm điểm cạnh tranh ảnh hưởng và lợi ích giữa hai cường quốc?".

__________________________

* Thucydides /Thuxiđi/ (460-395 TCN) là cha đẻ của trường phái chính trị thực dụng coi quan hệ giữa các quốc gia chỉ dựa trên sức mạnh chứ không phải công lý.

Bản tác giả gửi VHNA.