LTS:Đối thoại chiến lược-kinh tế (SED) lần thứ năm (8-11/7) có nhiều nội dung, đặc biệt là việc Trung Quốc muốn được Mỹ “bênh vực” trong tranh chấp lãnh hải ở Đông Á. Tuy nhiên, Tổng thống Obama đã cảnh báo Trung Quốc không dùng vũ lực tại biển Đông.

Ngày 11/7, theo truyền thông quốc tế, đến hẹn lại lên, năm nay diễn đàn SED giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ kéo dài từ 8-11/7 ở thủ đô Washington (Các năm trước, SED chỉ họp trong hai ngày). Theo đại sứ Trung Quốc tại Mỹ Thôi Thiên Khải, lãnh đạo của 20 bộ ngành từ mỗi nước thảo luận về các lĩnh vực an ninh, chính trị, kinh tế, tài chính, từ góc độ song phương, khu vực và toàn cầu. Trong khuôn khổ SED, lần này còn bổ sung thêm đối thoại an ninh chiến lược và hội nghị nhóm công tác mạng.

Xử lý những khác biệt

Hai đoàn bắt đầu từ vấn đề an ninh mạng, đề tài được coi là nhạy cảm, trong phiên đầu tiên. Vấn đề sinh tử này có nguy cơ trở thành yếu tố mới gây hiềm khích trong quan hệ song phương. Các giới chức Mỹ cho biết họ đã nêu vấn đề tin tặc liên quan tới kinh tế ngay trong phiên họp hôm 8/7. Hai bên đã thảo luận về những qui phạm quốc tế cho không gian ảo. Các giới chức hy vọng những tiến bộ này là sự khởi động tốt cho các phiên chính thức từ 10-11/7. Washington đã kêu gọi Bắc Kinh thực hiện cải cách kinh tế́ sâu rộng hơn, sửa đổi chính sách hối đoái và tìm cách chấm dứt tình trạng ăn cắp bí mật thương mại qua mạng internet. Phó Tổng thống Joe Biden, trong phát biểu khai mạc, nói rằng những khuyến cáo này là vì lợi ích của cả Mỹ lẫn Trung Quốc.

Mới đây, cựu chuyên viên CIA Snowden vừa tiết lộ bí mật về chương trình giám sát điện thoại/internet của Mỹ. Nhân dịp này, trợ lý Ngoại trưởng Trung Quốc Trịnh Trạch Quang phân bua: “Những thông tin được giới truyền thông đăng tải một lần nữa cho thấy Trung Quốc là một trong những nạn nhân của các cuộc tấn công mạng”. Về vấn đề khu vực, ông Trịnh không dấu diếm ý đồ của Bắc Kinh muốn Washington “đóng góp thêm” vào việc giải quyết những căng thẳng xung quanh vấn đề tranh chấp lãnh thổ với các quốc gia trên biển Đông. Trong các cuộc tranh chấp lãnh hải giữa Bắc Kinh và Tokyo trên Hoa Đông, ông Trịnh cũng hy vọng Washington “sớm có thông điệp chính xác để đóng góp nhằm giảm căng thẳng hiện nay”.

Trong một xã luận đăng trên Washington Post, Ủy viên Quốc vụ Dương Khiết Trì cố tình giảm nhẹ những bất đồng giữa Bắc Kinh và Washington. Ông Dương khẳng định, hai bên “thừa khôn ngoan để có thể xử lý những khác biệt ý kiến và những xích mích”. Trên thực tế thì những khác biệt vẫn còn đấy. Ví dụ như thành tích nhân quyền của Trung Quốc là đề tài Mỹ vẫn nêu lên trong đối thoại hàng năm, từng làm phật lòng Bắc Kinh. Một chuyên gia tại Viện nghiên cứu Mỹ-Trung từ đại học Nam California nói ông không mấy kỳ vọng rằng cuộc đối thoại lần này sẽ đưa đến những đột phá cụ thể. Ông Dương Khiết Trì, ngược lại vẫn cho rằng các cuộc đối thoại sẽ tăng cường sự hợp tác giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc.

Cuộc đối thoại đã bàn về các vấn đề kinh tế và địa-chính trị mà hai bên cùng quan tâm, trong đó có chủ đề biển Đông. Phía Mỹ nói đang tìm kiếm "một quan hệ kinh tế nơi các công ty và nhân viên hai nước có sân chơi bình đẳng, nơi quyền lợi của những ai tham gia vào kinh tế toàn cầu, trong đó có các nhà sáng chế và chủ sở hữu trí tuệ, được bảo đảm và bảo vệ trước các vụ xâm nhập mạng". Đây là cuộc đối thoại giữa các quan chức cấp cao nhất của hai quốc gia. Đoàn Mỹ do Ngoại trưởng John F. Kerry và Bộ trưởng Tài chính Jacob J. Lew, đoàn Trung Quốc do Ủy viên Quốc vụ Dương Khiết Trì và Phó thủ tướng Uông Dương dẫn đầu. Cả bốn quan chức hàng đầu dẫn dắt hai đoàn đều vừa nhậm chức và lần đầu tiên chủ trì diễn đàn SED.

Cảnh báo không dùng vũ lực

Trước thềm SED, dư luận đang rất công phẫn trước vụ cướp biển diễn ra mới đây nhất trên biển Đông: ngày 6/7, hai tàu cá Quảng Ngãi đánh bắt tại vùng biển Hoàng Sa đã bị các tàu Hải giám Trung Quốc chặn đuổi và quân lính đã nhảy lên boong phá phách, dùng dùi cui đánh đập ngư dân ngất xỉu rồi cướp hết tài sản trên tàu cá Việt Nam. Tháng Ba vừa qua, khi được tin tàu cá Việt Nam bị tàu Trung Quốc truy đuổi và nổ súng, khiến tàu cá bốc cháy, Mỹ cũng đã bày tỏ sự quan ngại sâu sắc và cho biết sẽ tìm hiểu sự việc. Mỹ đã phản đối việc dùng vũ lực để tuyên bố chủ quyền tại các vùng tranh chấp. Nay dù bang giao Trung-Mỹ được cải thiện cỡ nào sau Cấp cao Cali, dư luận tin rằng, Mỹ vẫn không thể từ bỏ bảo vệ tự do hàng hải.

Quả như đón đợi, ngày 11/7, tại Washington, trong buổi tiếp các quan chức Trung Quốc sau khi họp xong SED, Tổng thống Obama đã nhấn mạnh Trung Quốc cần “quản lý các tranh chấp hàng hải với láng giềng một cách hòa bình, không sử dụng hay đe dọa sử dụng vũ lực, không bắt nạt”. Ông Obama cũng thúc giục tìm kiếm một giải pháp hòa bình cho tranh chấp. Những tuyên bố này được đưa ra trong bối cảnh căng thẳng gia tăng giữa Trung Quốc và Nhật Bản ở một quần đảo tranh chấp tại Hoa Đông. Tokyo cáo buộc người láng giềng đang trỗi dậy ngày càng điều động nhiều tàu tới khu vực tranh chấp. Tại Biển Đông, một số quốc gia ĐNÁ cũng chỉ trích Trung Quốc sử dụng các biện pháp gây hấn khi đòi hỏi về chủ quyền.

Lời cảnh báo của Tổng thống Mỹ đối với Bắc Kinh càng có ý nghĩa khi Ngoại trưởng Vương Nghị mới đây vừa nhắc nhở các nước ASEAN tranh chấp biển đảo với Trung Quốc đừng mong tìm sự hỗ trợ của bên thứ ba để giải quyết vấn đề. Trung Quốc cũng công kích Nhật Bản và Philippines vốn là hai đồng minh của Washington và đổ trách nhiệm cho chiến lược “Á tâm”, đặc biệt là chính sách “tái cân bằng sang Châu Á” là nguyên nhân khiến các nước này chống Trung Quốc (!) Trong khi đó, giới nghiên cứu lại cho rằng chính sự hung hãn của Trung Quốc trên biển Đông đã buộc Mỹ triển khai chính sách “trở lại” châu Á-TBD. Và cũng nhờ sự can dự của Mỹ mà gần đây, Trung Quốc “mềm mỏng” hơn với ASEAN trong vấn đề COC.

Tuy nhiên, một số nhà phân tích thận trọng cảnh báo sự thay đổi của Trung Quốc chỉ mang tính chiến thuật và không phản ánh thay đổi căn bản trong cam kết duy trì tình trạng ổn định trên các vùng biển đang tranh chấp. Liên quan đến Triều Tiên, Mỹ đang thuyết phục Trung Quốc cần có thái độ cứng rắn hơn đối với Triều Tiên sau cuộc thử nghiệm hạt nhân hồi tháng 2/2013 và các hành động khiêu khích khác của Bình Nhưỡng. Trung Quốc đã phối hợp với Mỹ và tuyên bố cả hai nước không công nhận Triều Tiên là quốc gia hạt nhân. Ngân hàng Nhà nước Trung Quốc cũng cắt đứt mối quan hệ với Ngân hàng Ngoại thương Triều Tiên vốn đã bị Washington cấm vận do vai trò của ngân hàng này trong chương trình hạt nhân của Bình Nhưỡng./.

 Bản tác giả gửi VHNA