Tổng thống Obama không dự Cấp cao APEC21 (7-8/10) tại Indonesia và Thượng đỉnh EAS8 (9/10) ở Brunei đã mang lại cả cơ hội lẫn lợi thế cho Trung Quốc.

Chuyến công du Đông Nam Á (ĐNÁ) của Chủ tịch Tập Cận Bình diễn ra vào thời điểm Tổng thống Mỹ phải hủy chuyến thăm Châu Á để ở lại Washington giải quyết vấn đề ngân sách. Một số chuyên gia châu Á lo ngại, việc ông Obama bỏ cả hai hội nghị quốc tế lẫn các chuyến thăm đã lên kế hoạch chứng tỏ chiến lược “chuyển trục” của Mỹ có vấn đề. Nhưng ngoại trưởng John Kerry, người được ông Obama ủy quyền thay mặt mình tại các sự kiện nói trên đã khẳng định những gì xẩy ra ở Washington không hề ảnh hưởng đến chính sách Châu Á của chính quyền Obama.

Chuyến thăm cấp nhà nước của ông Tập Cận Bình tại Malaysia và Indonesia nhân dịp APEC21 được truyền thông Trung Quốc đăng tải rầm rộ. Tại Indonesia ông Tập đã trở thành nhà lãnh đạo nước ngoài đầu tiên phát biểu tại Quốc hội. Hai bên cũng đã ký kết các thỏa thuận thương mại và đầu tư trị giá 28, 2 tỷ USD. Còn ở Malaysia, Trung Quốc đã vượt Mỹ để trở thành đối tác thương mại hàng đầu. Không chỉ riêng đối với hai quốc gia này, mà đối với toàn khối ASEAN, đặc biệt là từ năm 2003, năm Trung Quốc trở thành “đối tác chiến lược” của khối, hợp tác kinh tế-thương mại đã trở thành nền tảng chính trong quan hệ Trung Quốc-ASEAN.

Rõ ràng ông Tập đã sử dụng chuyến thăm đầu tiên của mình tới ASEAN để củng cố vai trò của Trung Quốc như một đối tác thương mại và đầu tư lớn với ĐNÁ. Bài phát biểu của ông Tập tại Quốc hội Indonesia được xem là sự thiết lập trên phạm vi rộng lớn chính sách ĐNÁ của Bắc Kinh dưới triều đại mới. Tầm nhìn xuyên suốt ở đây là Trung Quốc và ASEAN sẽ cùng phát triển “con đường tơ lụa trên biển”. Đây là một sáng kiến chiến lược mới của Trung Quốc nhằm thúc đẩy mối quan hệ địa-chính trị giữa Trung Quốc với các nước ĐNÁ. GS. Yang Baoyun từ Đại học Bắc Kinh nhận xét: “Giống như tuyến đường lịch sử nhiều thế kỷ trước, con đường tơ lụa mới trên biển sẽ mang lại lợi ích cho các nước làng giềng dọc theo tuyến đường”.

Tổng thống Indonesia Susilo Bambang Yudhoyono ngày 8/10 đã kêu gọi các nền kinh tế trong khu vực châu Á-Thái bình dương ngăn chặn chủ nghĩa bảo hộ và mở cửa thị trường giữa các nước với nhau để khu vực duy trì đà phục hồi kinh tế. Lời kêu gọi được đưa ra hôm 8/10 khi Tổng thống Indonesia phát biểu trước cử tọa trên 1.000 nhà lãnh đạo chính trị và các nhân vật hàng đầu trong lãnh vực doanh thương tại Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á Thái bình dương trên đảo Bali của Indonesia. Tổng thống Indonesia nói rằng tăng cường các quan hệ thương mại sẽ giúp các nền kinh tế khối APEC nâng cao phúc lợi của người dân trong nước. Trung Quốc hiện là đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN và ASEAN là đối tác lớn thứ ba của Trung Quốc, với thương mại hai chiều đạt 400 tỷ USD năm 2012.

Hai mươi mốt quốc gia và lãnh thổ thuộc khối APEC hy vọng sẽ sử dụng diễn đàn để đẩy mạnh hoạt động kinh tế qua việc tìm thị trường mới cho hàng hóa và dịch vụ của nước mình. Tổng thống Yudhoyono cũng khuyến khích các tham dự viên diễn đàn hãy nắm bắt cơ hội đầu tư nước ngoài ở Indonesia. 12 thành viên của khối APEC đang tham gia thương thảo Hiệp Định Đối tác Xuyên Thái bình dương (TPP) gồm các nước Australia, Brunei, Canada, Chile, Nhật Bản, Malaysia, Mexico, New Zealand, Peru, Singapore, Hoa Kỳ và Việt Nam. Các cuộc thương thảo hiệp định TPP rắc rối vì một số nước châu Á-Thái bình dương e ngại thương mại tự do có thể phương hại đến các ngành công nghiệp trong nước.

Trung Quốc không tham gia TPP. Thay vào đó nước này đang thúc đẩy một hiệp định thương mại lớn mang tính đối trọng với sự tham gia của 16 thành viên trong khu vực, gồm 10 nước ASEAN và 6 nước là Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, New Zealand và Australia (gọi tắt là ASEAN+6). Giới phân tích cho rằng Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) sẽ thúc đẩy kinh tế châu Á đồng thời giảm bớt sự phụ thuộc của khu vực Châu Á – Thái Bình Dương vào thị trường phương Tây và Hoa Kỳ. Rõ ràng, RCEP sẽ trở thành một đối trọng đối với TPP. Để cạnh tranh với TPP, trong dự thảo RCEP, các nước ASEAN dự tính bãi bỏ 95% thuế nhập khẩu.

Biển Đông có bị “nguội” đi?

Tổng thống Mỹ Obama đã lên kế hoạch nêu vấn đề Biển Đông tại hội nghị EAS8 ở Brunei. "Nhìn chung, rất khó để xem Mỹ có thể nói lên những mối quan tâm một cách mạnh mẽ như thế nào nếu không có Tổng thống", chuyên gia Biển Đông tại Học viện Quốc phòng Australia Carl Thayer bình luận như vậy. Trong tuần qua, Trung Quốc đã đưa ra cảnh báo phủ đầu chống lại sự can dự của Mỹ trong tranh chấp lãnh hải của nước này với các láng giềng khi Thứ trưởng Ngoại giao TQ lên tiếng cho rằng "sự tham gia của các nước ngoài khu vực sẽ chỉ làm phức tạp vấn đề này và không có lợi cho việc cải thiện sự tin tưởng lẫn nhau trong khu vực". Hôm 4/10, Ngoại trưởng Úc, Nhật và Mỹ đã thảo luận về những tranh chấp lãnh hải trong một cuộc họp ở đảo Bali.

EAS8 năm nay là nơi mà Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng thống Vladimir Putin sẽ gặp gỡ và tranh thủ các nước Đông Á trước sự chứng kiến của truyền thông quốc tế. Trong khi đó tình trạng lỡ hẹn đáng tiếc của Tổng thống Obama còn cho thấy một sự thật khác về mức ưu tiên trong đối sách của Hoa Kỳ. Bởi vì ngay cả trong bài diễn văn Tổng thống Mỹ đọc trước Đại hội đồng Liên hiệp Quốc, Á Châu cũng bị thiếu vắng trong mối quan tâm chung. Trước sự bành trướng kiên trì của Trung Quốc, các nước Đông Nam Á đành nuôi hy vọng “bổ sung” vào hai cường quốc trong khu vực là Nhật và Úc. Và có thể Đông Á phải chờ một Tổng thống khác của Hoa Kỳ?

Đầu năm nay, Bắc Kinh đã đồng ý tổ chức các cuộc tham vấn với ASEAN về bộ Quy tắc ứng xử cho các tranh chấp trên Biển Đông (COC), nhưng sau đó họ lại hạn chế hội đàm về điều đó, một số nhà ngoại giao Trung Quốc tham gia các cuộc hội đàm nhưng không cam kết bất cứ điều gì cụ thể.

Trong khi đó, Philippines đã tìm kiếm sự hỗ trợ của Mỹ với hy vọng để đạt được sự tiến bộ đáng kể trong đàm phán, nhưng cũng thừa nhận rằng Manila không chắc chắn sẽ đạt được mục tiêu bằng cách này. "Mỹ muốn COC được ký kết nhanh chóng, nhưng thực sự là tất cả đều phụ thuộc vào Trung Quốc. Tôi hy vọng, nhưng tôi không thể chắc chắn cách này sẽ đạt được tiến bộ. Chúng ta sẽ phải chờ xem", Ngoại trưởng Philippines Albert del Rosario cho biết như vậy./.