Dưới đây là ghi chép cuối tuần về vài cảm nghĩ của một bỉnh bút sau khi nghe/xem buổi ra mắt báo chí đầu tiên của Thủ tướng Lý Khắc Cường nhân bế mạc Lưỡng hội Trung Quốc từ 3-13/3.

Hôm 13/3, thị trường chứng khoán New York tụt hơn 230 điểm. Nhanh nhậy như vậy không phải vì tin tức kinh doanh tại Mỹ, mà vì tin tức trên thế giới. Có hai nguyên do. Thứ nhất là mối lo ông Putin chiếm vùng Crimea ở Ukraine khiến các nước Âu, Mỹ sẽ phong tỏa tài chánh các các đại gia ở Nga, “Chiến tranh Lạnh mới” sẽ làm nhiều công ty toàn cầu giảm bớt lợi nhuận. Nhưng đó là chuyện lo xa. Mối lo thứ hai gần hơn, đó là do kinh tế Trung Quốc yếu hẳn đi trong cả hai tháng đầu năm 2014.

Kinh tế Trung Quốc xuống thì các công ty Âu, Mỹ mất nhiều khách hàng, mà các nước khác bán nguyên liệu và dầu khí cho họ cũng thu ít tiền hơn, chính họ cũng bớt mua hàng nhập cảng từ Âu, Mỹ. Trong dân số thế giới cứ 6 người thì có một anh Tàu; nếu cái anh thứ sáu này bị ho hen thì năm anh kia cũng khó mạnh khỏe. Khi chứng khoán xuống, nghĩa là giới đầu tư thế giới lo lắng vì hơn một tỷ người tiêu thụ ở Trung Quốc sắp cạn tiền, các nước khác sẽ khó bán hàng, cho nên nhiều thứ cổ phần bị giảm giá!

Năm Ngựa với Trung Quốc

Năm con Ngựa có vể không hợp với Trung Quốc. Ngay đầu năm đã gặp nhiều xui xẻo. Thủ Tướng Lý Khắc Cường mới công bố năm nay tổng sản lượng quốc dân (GDP) sẽ chỉ tăng 7.5%, giảm đi so với tỷ lệ 7.7% năm ngoái và đó là mức giảm rất mạnh so với ba bốn năm trước đây. Trước kia Hàn Quốc, Ðài Loan khi ở vào trình độ phát triển như Trung Quốc hiện nay, họ giữ được tỷ lệ cao hơn. Nhưng ông Lý Khắc Cường tuyên bố ông không chú trọng đến GDP. Nhưng nếu GDP mà không tăng lên cho dân có đủ việc làm thì đất nước khó yên.

Các con số công bố trong cuộc họp báo ngày 13/3 cho thấy kinh tế Trung Quốc đang giảm tốc độ rõ rệt. Trong tháng Giêng và tháng Hai, số sản xuất công nghiệp chỉ tăng 8.6%, tỷ lệ gia tăng thấp nhất kể từ năm 2009; thấp hơn cả mức tăng gần 10% trong tháng Chạp năm 2013. Do chính sách của ban lãnh đạo mới muốn kìm hãm những vụ đầu tư vô ích, trong hai tháng qua số đầu tư vào nhà cửa, máy móc chỉ tăng 17.9% so với cùng thời năm ngoái, cũng thấp hơn so với tỷ lệ 19.6% trong tháng Chạp, 2013. Số tiền tiêu thụ chỉ tăng 11.8% trong hai tháng đầu năm 2014, so với 13.6% trong tháng cuối năm ngoái.

Trong mấy năm qua kinh tế Trung Quốc được “bơm máu” nhờ số tiền đổ vào nhiều công trường xây cất, của chính quyền cũng như cho dân tiêu thụ; nhưng hiện nay thị trường địa ốc đang quá yếu. Tổng số nhà bán có giá trị giảm 5%, so với tỷ lệ tăng hơn 13% trong ba tháng sau cùng năm ngoái. Số nhà cửa mới xây giảm gần 30% so với cùng thời gian năm ngoái. Từ mấy chục năm nay, kinh tế Trung Quốc lên là nhờ thị trường xuất cảng. Số xuất cảng trong hai tháng đầu năm nay chỉ tăng khoảng 2.4% so với cùng thời kỳ năm ngoái.

Một chỉ dấu khác đáng lo ngại là tỷ lệ giá cả báo động có thể sinh ra tình trạng giảm phát, tức là giá xuống thấp chứ không tăng lên. Giá sinh hoạt trong tháng Giêng tăng 2.5%, còn trong tháng Hai chỉ tăng 2%. Nhưng đáng lo nhất là giá hàng bán sỉ, từ nhà sản xuất tới nhà buôn, trong tháng Giêng chỉ số đã giảm 1.6%, sang tháng Hai lại giảm thêm 2%. Mối nguy giảm phát khó chữa hơn lạm phát. Vì khi giá cả trên đà đi xuống, cả nhà sản xuất và người tiêu thụ sẽ ngưng bớt hoạt động! Người mua thì muốn chờ mai mốt giá có thể thấp hơn sẽ mua, người bán thì không muốn chịu lỗ vì giá thấp quá! Nước Nhật đã bị nạn giảm phát nhiều lần khiến cho kinh tế trì trệ hàng chục năm qua.

Thế lưỡng nan

Các ông Tập Cận Bình và Lý Khắc Cường đang đứng trước một thế lưỡng nan.

Nếu chấp nhận để cho kinh tế giảm tốc độ, hy vọng cải tổ được cơ cấu tài chánh, khai phóng thị trường, như họ đã hứa hẹn sẽ thực hiện từ lúc bắt đầu nhiệm kỳ này. Nhưng họ sẽ phải đương đầu với hậu quả, là nhiều doanh nghiệp nhà nước sẽ phải đóng cửa, số người thất nghiệp tăng lên, chắc chắn nhiều người bất mãn, có thể đi tới xáo trộn. Ngược lại, nếu muốn kinh tế đừng giảm tốc nhanh quá, thì họ sẽ phải trở về biện pháp cũ, là tiếp tục bơm tiền công quỹ vào những dự án xây cất của quan chức cấp tỉnh, cấp huyện và thả tiền cho các xí nghiệp quốc doanh tiêu phí. Nhưng nếu cứ tiếp tục như vậy thì các món nợ sẽ chồng chất, chờ ngày quả bom “nợ xấu” bùng nổ.

Tính đường trường, giảm bớt tăng trưởng kinh tế để buộc cơ cấu thay đổi thì ích lợi cho tất cả mọi người, nhìn về lâu về dài. Nhưng trong ngắn hạn, liệu tập đoàn lãnh đạo Bắc Kinh có chấp nhận chịu búa rìu của những người bất mãn vì kinh tế suy giảm hơn trước hay không? Ðến đây, chúng ta lại thấy năm nay, cả hai nhà lãnh đạo Trung Quốc không may mắn. Họ lên nắm quyền đúng vào lúc hệ thống kinh tế đang mất dần những điều kiện thuận lợi.

Thứ nhất,cả khối người lao động từ nông thôn lên thành phố chấp nhận lương rẻ mạt chỉ cốt có việc làm, khối người này đã thay đổi. Họ có những nhu cầu mới, đòi tăng lương. Thứ hai, chương trình công nghiệp hóa nhanh chóng, chỉ cốt tăng số lượng mà không quan tâm đến phẩm chất của đời sống, đã gây hậu quả làm môi trường sống ô nhiễm. Nhưng người được thụ hưởng nhiều nhất trong thời gian qua là giới trung lưu ở thành phố, chính họ bây giờ to tiếng nhất không chịu sống với bầu không khí khó thở và nước sông hồ toàn chất độc. Thứ ba, nguy hiểm hơn cả là cơ cấu kinh tế tài chánh đang đi vào ngõ cụt. Chính sách dùng ngân hàng của nhà nước thả tiền ra cho các doanh nghiệp nhà nước xây cơ xưởng, mua máy móc, cho các chính quyền địa phương dựng cao ốc, làm đường sá, phi trường…

Giờ đây là lúc mọi thứ đầy ứ lên, hàng không có người mua, nhà không có người thuê, tất cả là những vụ đầu tư phung phí, vì không căn cứ vào nhu cầu người sử dụng, mà chỉ theo nhu cầu “tiêu tiền chùa” của đám quan chức. Số nợ xấu chồng chất đang chờ ngày bùng nổ, gây khủng hoảng tài chánh có thể làm tê liệt cả guồng máy kinh tế. Hai ông Tập Cận Bình và Lý Khắc Cường phải gánh những di sản đó. Ai cũng khuyên họ phải cải tổ cơ cấu nền kinh tế, trước khi quá trễ.

Những thách thức phía trước

Hiện nay, hai nhà lãnh đạo vẫn giương cao ngọn cờ cải cách. Trong cuộc họp báo hôm Lưỡng hội bế mạc, ông Lý Khắc Cường đã nhắc lại hai lần những mục tiêu của chính sách mới, mà ông đã nói từ năm ngoái, lần đầu tiên tiếp xúc với nhà báo. Mục tiêu là nâng cao vai trò của “thị trường,” giảm bớt vai trò của nhà nước trong đời sống kinh tế. Một cách cụ thể, năm nay ông Lý nhấn mạnh tới hành động giảm thiểu các rào cản do guồng máy nhà nước tạo ra để ngăn không cho các xí nghiệp tư nhân ra đời và hoạt động.

Giảm bớt quyền “cấp giấy phép,” đủ các thứ giấy phép do đám thư lại bày ra, là một cách hiệu quả để giảm bớt tham nhũng, ông Lý nhấn mạnh. Ông nêu ra một thí dụ để làm gương: Trong năm qua, chính phủ trung ương tại Bắc Kinh đã tự giảm bớt quyền quyết định trong hơn 400 lãnh vực trước đây họ vẫn cấp các loại giấy phép, trao quyền này về cho các địa phương. Ông Lý biểu dương thành tích, cho biết sau đó số xí nghiệp mới ra đời ở Trung Quốc đã tăng lên 27% so với năm trước.

Nhưng các ông Tập Cận Bình và Lý Khắc Cường sẽ còn bị thử thách. Năm ngoái, họ cũng rất cứng rắn vào đầu năm, giảm bớt tín dụng để khép các ngân hàng vào kỷ luật. Nhưng trong nửa năm sau, thấy tình hình kinh tế quá trì trệ, họ lại mở cửa cho tiền chạy vào túi các doanh nghiệp nhà nước. Hai nhà lãnh đạo họ Tập và họ Lý sẽ còn bị thử thách trong ít nhất ba năm nữa. Nếu họ thành công, chuyển đổi được cả hệ thống tài chánh và kinh tế thì họ có thể thành anh hùng, sánh ngang với ông Ðặng Tiểu Bình, người bắt đầu cuộc cải tổ theo kinh tế thị trường.

Nếu ngược lại, thì không riêng hai nhà lãnh đạo này mà nhiều người khác chưa chắc đã được ngồi yên./.