Từ đánh cá đến phòng thủ, từ cạnh tranh đến các hành động chiếm đóng ở Biển Đông, Trung Quốc trên thực tế đang biến khu vực này thành một “vạc dầu” có nguy cơ bùng nổ. Chuyến thăm châu Á tới đây của ông Obama phải chăng là lời cảnh cáo và tái khẳng định chiến lược “xoay trục” của Mỹ?

23/4 , Tổng thống Barack Obama đã thăm Nhật Bản ba ngày. Đây là điểm dừng chân đầu tiên trong chuyến công du tới bốn nước châu Á là Nhật Bản, Hàn Quốc, Malaysia và Philippines của ông Obama cuối tháng này. Sau Nhật Bản, ông sẽ đến Hàn Quốc vào 25/4, Malaysia vào 26/4 và Philippines vào 28/4 trước khi trở về Washington một ngày sau đó. Các nhà lãnh đạo Nhật và Mỹ được cho là sẽ thảo luận về tình hình an ninh khu vực cũng như các cuộc đàm phán song phương về Hiệp định thương mại xuyên Thái Bình Dương (TTP). Tại Hàn Quốc, ông Obama sẽ có cuộc gặp với Tổng thống Park Geun-hye, thảo luận chương trình hạt nhân của Bắc Triều Tiên và việc thực hiện hiệp định tự do thương mại Mỹ – Hàn.

Đừng lặp lại kịch bản Crimea

Tại Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Mỹ, đầu tháng này, Trợ lý Ngoại trưởng Danny Russel đã nói những gì châu Á đang muốn nghe. Ông tuyên bố, các biện pháp trừng phạt Nga sau vụ Crimea là lời cảnh cáo Trung Quốc không nên nghĩ đến việc bắt chước hành động của ông Putin. Ông Russel nhấn mạnh, tại châu Á, Mỹ cam kết thi hành những hiệp ước phòng thủ với các đồng minh. Về Biển Ðông, tuy Mỹ giữ lập trường trung lập, không tỏ thái độ trong vấn đề chủ quyền, nhưng Mỹ và một số nước khác lo ngại về chính sách bành trướng của Bắc Kinh. Mỹ muốn Trung Quốc giữ nguyên trạng và giải quyết xung đột theo luật pháp. Nhưng Bắc Kinh không quan tâm đến luật pháp quốc tế. Tuyên bố của ông Russel cho thấy Mỹ muốn cảnh cáo Bắc Kinh, trước khi ông Obama thăm châu Á.

Tạp chí có uy tín thế giới “The Washington Quarterly” số ra mới đây nhất đã cáo buộc Trung Quốc sử dụng các tàu cá và đội tàu bán quân sự cho các mục tiêu địa-chính trị. Trên thực tế Bắc Kinh đã/đang theo đuổi một chiến lược khá nhất quán “từ đánh cá đến phòng ngự, từ cạnh tranh đến chiếm đóng, nhằm củng cố và khẳng định chủ quyền cũng như các yêu sách về tài nguyên của nước này đối với những quần đảo tranh chấp trên Biển Đông”. Trung Quốc đang ép buộc các bên liên quan phải đơn phương tuân thủ và chấp nhận sự áp đặt quan điểm của mình. Chưa thấy có dấu hiệu nào về việc Trung Quốc sẽ thay đổi hoặc điều chỉnh chiến lược này. Tình hình có thể gây nguy hiểm cho ổn định và an ninh trong toàn vùng, kể cả ổn định và an ninh của Trung Quốc.

Bối cảnh trên cũng là tiền đề thiết kế nên chiến lược “trở lại châu Á” của Mỹ. Từ khi lên nắm quyền năm 2009 đến nay, Tổng thống Obama đã quan tâm đến khu vực này. Ông có chuyến công du từ 13 – 19/11/2009 tới Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc và Mông Cổ. Sau khi đắc cử nhiệm kỳ hai, ông Obama sang thăm Thái Lan, Myanmar và Campuchia từ 17 – 20/11/2012 để chứng tỏ Mỹ thực sự là đối tác tin cậy của các nước ở đây. Chuyến thăm châu Á lần thứ ba này của ông diễn ra trong bối cảnh căng thẳng Trung – Nhật tăng cao, nhất là sự kiện Trung Quốc lập “khu vực nhận dạng phòng không trên Biển Hoa Đông” (ADIZ) vào tháng 11/2013. Quan hệ giữa hai đồng minh của Mỹ là Nhật Bản và Hàn Quốc bị trục trặc do tranh chấp chủ quyền biển đảo. Trong khi đó, quan hệ liên Triều căng thẳng lên khi Bắc Triều Tiên liên tục thử vũ khí tên lửa đe dọa an ninh khu vực.

Trong tình hình ấy, theo GS. Carl Thayer từ Học viện Quốc phòng Úc, ông Obama cần khôi phục hình ảnh vì đã hoãn chuyến thăm châu Á tháng 10 năm ngoái. Và nước Mỹ đã không ngần ngại tái khẳng định những cam kết về an ninh với các đồng minh, khẳng định chiến lược “xoay trục” sang châu Á, không chỉ về quân sự mà còn về kinh tế. Thủ tướng Shinzo Abe sẽ bày tỏ mong muốn Mỹ có những cam kết cụ thể hơn về việc trợ giúp Nhật Bản trong trường hợp căng thẳng leo thang xung quanh quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Tổng thống Obama cũng sẽ thảo luận với ông Abe về những phức tạp trong mối quan hệ giữa Nhật Bản với Hàn Quốc và Trung Quốc. Ông Obama sẽ tái khẳng định tầm quan trọng của các giải pháp ngoại giao và bình thường hóa quan hệ giữa Nhật Bản với các nước láng giềng.

Mỹ và châu Á cố kết hơn

Những căng thẳng hiện nay giữa Philippines và Trung Quốc xung quanh chủ quyền đối với Bãi cạn Scarborough trên Biển Đông chắc chắn sẽ là chủ đề ưu tiên hàng đầu trong nghị trình của ông Obama tại Manila. Cũng giống như Nhật Bản, Philippines có thể sẽ tìm kiếm những cam kết mới mạnh mẽ hơn từ Mỹ. Tại Malaysia, ông Obama chắc chắn phải có câu trả lời thích đáng về những tiết lộ của Edward Snowden xung quanh việc Mỹ tiến hành do thám các chính trị gia và sĩ quan quân đội nước này. Malaysia là một trong những mục tiêu chính của chương trình do thám “Nimrod” do Cơ quan An ninh Quốc gia Mỹ (NSA) tiến hành. Có thể ông Obama sẽ phải đưa ra cam kết chấm dứt chương trình Nimrod. Đồng thời ông Obama cũng sẽ tìm cách thuyết phục Malaysia tham gia TPP.

Thúc đẩy thương mại luôn là chủ đề ưu tiên của ông Obama tại các nước mà ông đến thăm. Đối với các quốc gia này, ông sẽ phải đưa ra câu trả lời về việc chính phủ Mỹ sẽ làm thế nào để thuyết phục Quốc hội Mỹ thông qua TPP trong bối cảnh ngay cả một số nghị sĩ Dân chủ của ông cũng phản đối hiệp định. Không chỉ với ông Obama, châu Á luôn là điểm đến quan trọng đối với các Tổng thống Mỹ, bởi lẽ Mỹ có lợi ích chiến lược rất rộng lớn ở đây. Khu vực này vừa có các đồng minh quan trọng, vừa có đối thủ hàng đầu của Mỹ như Trung Quốc. Bởi vậy, các đời Tổng thống trước đây như Clinton, Bush đều coi trọng châu Á. Kể từ khi Mỹ thực hiện quá trình “tái cân bằng”, thì khu vực này, cả Đông Bắc Á lẫn Đông Nam Á đều trở nên thiết yếu đối với Hoa Kỳ.

Gần đây hơn, Trung Quốc được cho là đã lấn lướt Mỹ trong nhiều chuyện. Mỹ nhìn nhận Trung Quốc đã đứng về phía Nga trong khủng hoảng Ukraine mà dư luận đánh giá Mỹ/Tây Âu đã thua một nước cờ. Chuẩn bị cho chuyến công du, Mỹ cử Phó Tổng thống Joe Biden thăm Trung Quốc từ 4 – 5/12/2013 nhằm dàn xếp một số vấn đề. Tiếp đó, Tổng thống Obama lại hội kiến riêng với Chủ tịch Tập Cận Bình bên lề Cấp cao An toàn Hạt nhân ở La Haye. Đầu tháng này, lần đầu tiên một Hội nghị giữa Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ với Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN đã diễn ra tại Hawaii, đồng thời Bộ trưởng Chuck Hagel cũng đã thăm ba nước Nhật Bản, Trung Quốc và Mông Cổ từ từ 5 – 8/4. Đây là chuyến công du châu Á lần thứ tư của Chuck Hagel kể từ khi ông nhậm chức.

Trước thềm chuyến thăm của ông Obama, dư luận chú ý tới cuộc tập trận lịch sử giữa Mỹ và Hàn Quốc. Cuộc diễn tập “Song Long” đầu tháng là cuộc tập trận lớn nhất của hai nước từ trước đến nay, đông gấp đôi cuộc tập trận năm 2013. Với 3.000 quân Hàn Quốc, 10.000 quân Mỹ trong đó ba phần tư từ Okinawa tới, phần còn lại từ San Diego, California. Cuộc tập trận “đổ bộ” này được giả định là tái chiếm miền đất đã bị “địch quân” chiếm, không nói là từ nước nào. Theo kế hoạch, đến năm 2017 số thủy quân lục chiến trong vùng châu Á-TBD từ 19.000 sẽ tăng lên thành 22.000. Mỹ cũng tăng số lần tập trận cùng với quân Úc và quân Nhật, hai nước đang tăng thêm số lượng quân đổ bộ. Hiện nay lực lượng thủy quân lục chiến của Trung Quốc có 10,000 người và cũng đang đóng thêm nhiều tàu đổ bộ./.