Tổng thống Obama quyết định tăng nguồn sinh lực mới để “xoay trục” bằng chuyến công du tới 7 quốc gia: Nhật Bản, Hàn Quốc, Malaysia, Philippines tuần này và Trung Quốc, Myanmar và Úc mùa thu tới. Điều nghịch lý là chiến lược mới ra đời 5 năm rồi nhưng sự đón nhận vẫn lẫn lộn, từ đối thủ đến đồng minh, thậm chí ngay cả trong nước Mỹ.

Sau khi kết thúc “cuộc phản công thầm lặng” ở châu Âu (đã ém được một số quân của NATO sang các nước Đông và Trung Âu), tuần này, đúng là ông Obama “xoay trục” sang châu Á theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng của cụm từ này. Có hai điều nổi trội nhất mà Tổng thống Barack Obama hy vọng sẽ có thể tuyên bố trong khuôn khổ công du châu Á lần thứ nhất trong năm nay: Hiệp định TPP sớm được ký kết (dự định sẽ tuyên bố ở Tokyo) và thỏa thuận hợp tác quân sự với Philippines thành công, theo đó lực lượng Mỹ sẽ gia tăng sự hiện diện của mình tại Philippines trên cơ sở luân phiên. Hẳn nhiên, sẽ có thêm một vài tuyên bố ngoạn mục khác như việc Hoa Kỳ và Nhật Bản giúp Đông Nam Á tăng cường khả năng giám sát vùng biển (Cung cấp các tàu tuần tra cho các nước thành viên ASEAN, đồng thời sẽ huấn luyện các lực lượng tuần duyên của ASEAN).

Tuy nhiên, trước thềm chuyến công du của ông Obama, tại Bắc Kinh đã diễn ra cuộc trao đổi với những ngôn từ mạnh mẽ giữa Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Chuck Hagel với người đồng cấp Trung Quốc Thường Vạn Toàn về vấn đề Biển Đông và Hoa Đông. Đại sứ Trung Quốc tại Mỹ Thôi Thiên Khải gọi những hoạt động tăng cường quan hệ quân sự giữa Hoa Kỳ với các nước châu Á là nỗ lực để xây dựng một phiên bản NATO châu Á và Bắc Kinh sẽ phản đối nỗ lực theo hướng ấy. Tuy nhiên, giới phân tích hầu như loại bỏ khả năng này. Bình luận của Thôi Thiên Khải thể hiện mối quan ngại lớn nhất của Trung Quốc – ông Nghê Lạc Hùng từ Đại học Chính trị học&Luật Thượng Hải bình luận như vậy. Nhận xét của Thôi đại sứ được đưa ra trong bối cảnh các nước trong vùng đang tìm kiếm một đối trọng với sự hiện diện ngày càng tăng của hải quân Trung Quốc.

Tuy nhiên, trong một phản ứng ngược lại, Tân Hoa lại đăng bình luận tố cáo Mỹ cho rằng, Washington đã gửi những tín hiệu sai lạc cho các nước có tranh chấp biển đảo với Trung Quốc. Bài bình luận viết: “Những con diều hâu Mỹ đã khiến một số nước Đông Nam Á tin vào tình huống ăn thua trong quan hệ với Trung Quốc khi mô tả Bắc Kinh như một mối đe dọa chung, trong khi lịch sử chứng minh giao tiếp với Bắc Kinh luôn có lợi”. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng thường xuyên kêu gọi Mỹ hãy tỏ ra có ích hơn trong việc xây dựng niềm tin lẫn nhau giữa các nước cũng như hòa bình và ổn định trong khu vực. Bộ Ngoại giao Trung Quốc đả kích những chỉ trích của Nhật Bản và Philippines đối với “vùng nhận dạng phòng không của Trung Quốc” (ADIZ) trên Biển Hoa Ðông, kêu gọi các nước này chấm dứt điều mà Bắc Kinh gọi là “gieo rắc bất hòa”.

Vậy là đối với chiến lược “xoay trục”, Trung Quốc đã thể hiện những nỗi ám ảnh nước đôi. Một mặt, thường xuyên nêu cao cảnh giác, bày tỏ lo ngại thật sự chiều hướng tái cân bằng và tập hợp lực lượng của Mỹ trong khu vực; mặt khác, coi đây chỉ là một “chiêu” tuyên truyền của Mỹ, nhằm chia rẽ tình đoàn kết giữa Trung Quốc với các nước Đông Nam Á. Trong khi đó thì một số nhà lãnh đạo ASEAN vẫn còn hoài nghi về quyết tâm can dự lâu dài của Mỹ vào khu vực và điều này ngày càng trở thành thách thức quan trọng nhất đối với Mỹ do những cuộc đấu đá trong nội bộ Mỹ và các “cú sốc” gần đây trên trường quốc tế. Rõ ràng việc chính phủ Mỹ phải tạm dừng hoạt động, dẫn đến việc ông Obama phải đình hoàn chuyến công du năm ngoái sang châu Á cũng như biến cố Ukraine hiện nay càng làm cho các nước ASEAN tin rằng Mỹ bị phân tán lực lượng.

Đến lượt “xoay trục” về kinh tế, tức là quyết tâm của chính quyền Obama sớm hoàn tất Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) cũng gặp không ít trắc trở. Những ngày qua, Nhà Trắng đang bày tỏ hy vọng sẽ có thể loan báo tiến bộ lớn về Hiệp định TPP đang thương thuyết giữa 12 nước. Hiệp định này được chính quyền Obama xem là yếu tố cốt lõi trong chính sách xoay trục qua vùng châu Á-Thái Bình Dương của Mỹ, cho đến nay bị coi là chủ yếu tập trung vào quân sự mà chưa chú ý trọng tâm kinh tế. Vấn đề là ở giai đoạn chung cuộc, Hiệp định đang vấp phải sự chống đối của Nhật Bản, vốn vẫn dè dặt trong việc mở cửa hai lãnh vực nông nghiệp và công nghiệp xe hơi. Hai ngày đàm phán khẩn trương tại Washington đã kết thúc không kết quả hôm 18/4 và sẽ được tiếp nối trong tuần này với mục tiêu đạt được một thành quả cụ thể nào đó khi Tổng thống đến Nhật Bản.

Nói cho cùng, dù là nỗi ám ảnh xuyên suốt, “xoay trục” thật ra tốt cho tất cả các bên, từ những người cổ võ đến những kẻ bài bác nó. Đối với Trung Quốc, “xoay trục” đem lại lý do thuận lợi để mua sắm hoặc xây dựng các hệ thống vũ khí mới nhằm ngăn chặn Mỹ kiểm soát hoàn toàn không-hải phận. Đối với các đồng minh của Mỹ, “xoay trục” đem lại sự đảm bảo đòi hỏi các nước này phải trả “phí bảo hiểm” dưới hình thức tăng cường quân đội của mình. Ở Mỹ, các thành phần diều hâu hoan hỉ với sự trở lại châu Á giống như Rambo, trong khi các thành phần bồ câu lại than phiền về chủ nghĩa quân phiệt cố hữu. Lầu Năm Góc sẽ có thêm cơ hội lựa chọn căn cứ mới, các tập đoàn sản xuất vũ khí có khả năng kiếm được các hợp đồng béo bở, các tập đoàn khác của Mỹ cũng nhìn thấy nhiều cơ hội tiếp cận lớn hơn vào các thị trường nước ngoài qua thông qua Hiệp định TPP./.