Đọc bài này, đăng trên VHNA: http://vanhoanghean.com.vn/goc-nhin-van-hoa3/nhin-ra-the-gioi41/bi-an-tam-hon-nga-bai-4-%E2%80%93-thien-tai-khoa-hoc-rom, làm tôi có cái băn khoăn của Thúy Kiều «Thấy người nằm đó biết sau thế nào» …

Xin đừng nói «Người Nga dường như là một trong những dân tộc dễ lừa nhất», người Việt ta không giỏi hơn đâu vì xã hội có những «luật» của xã hội, dân tình bị mắc lừa vì truyền thông tinh vi, vì hoàn cảnh của dân tình ở vào thế «kẹt» không tin vào mấy cái rởm đó thì tin vào đâu, vì dân tình có tâm lý bầy đàn nữa -  vì họ đã được xã hội hóa như thế mà -, …

Ở Việt Nam cũng có những thần y chữa bệnh bằng nước lã hay bằng sờ tay. Y khoa chính thống quá đắc tiền, các bệnh viện lại quá tải trầm trọng. Nhu cầu chữa trị bệnh rất lớn, quay sang những cách chữa trị … ngoài lề cũng dễ hiểu thôi. Bên cạnh đó, chúng ta cũng có các nhà ngoại cảm, chúng ta cũng tin vào phong thủy cho đủ mọi việc, từ xây nhà, xây mộ tới chọn ngày để cưới hỏi, sinh con, …

Ngay tới ở các nước Tây Âu, nơi tôi sống, dân tình cũng còn, một phần nào đó, bị ảnh hưởng bởi truyền thông – mà cái phần này không «cấm» được vì đó là phần … tự do cá nhân của mỗi người.

Các cơ quan tư vấn của truyền thông càng ngày càng … giỏi. Họ dùng những hiểu biết khoa học về tâm lý và về thần kinh y khoa để sáng chế ra những phương tiện cho kết quả tốt nhất – quảng cáo thành một ngành rất là … tiến bộ và rất là khoa học. Kết quả : dân tình như bị… thôi miên. Trẻ con rất thích quảng cáo trên TV chẳng hạn. Chúng nhớ rất giỏi các clips này, chúng hát những mẫu nhạc nhỏ của quảng cáo và chúng vòi vĩnh cha mẹ mua các món hàng chúng thấy trên TV. Ảnh hưởng trên trẻ là một tính toán khôn ngoan vì kết quả của ảnh hưởng này sẽ kéo dài trong nhiều năm.

Nhưng song song với quảng cáo và truyền thông tiếp thị, từ hơn ba thập kỷ nay, giáo dục dân tình về các khoa học xã hội, tâm lý, … cũng phát triển nên dân tình được trang bị kiến thức để “giải phẩu” các thông tin trên báo chí mà tự bảo vệ mình – dân trí cao là một phương tiện miễn nhiểm trước sự xâm lăng của những kiểu nói láo, dỏm hay rởm. Hệ thống đạo đức nằm trong văn hóa. Cần hiểu biết để bảo đảm đạo đức, phân biệt cái thật và cái giả chẳng hạn.

Trường học, các tổ chức văn hóa tư nhân, các nghiệp đoàn, … đều thường xuyên có các chương trình giải mã những bề trái của truyền thông tiếp thị đồng thời giúp dân tình tiếp cận với khoa học đích thực. Kiến thức về y khoa bảo vệ dân tình trước những lừa đảo của các lang băm là một thí dụ rõ ràng.

Đồng thời hệ thống luật lệ cũng từ từ chặt chẻ hơn. Chế tài các hành vi hay vi phạm quá đà. Những thầy bói, thầy lang rởm hay những quảng cáo không đúng sự thật có thể bị cấm hay bị phạt.

Theo kinh tế thị trường mà thiếu một quá trình chuẩn bị giáo dục miễn nhiểm thì sẽ thành … thị trường béo bở cho dối trá, lung lạc, lừa đảo, trục lợi, … còn dân tình thì mặc kệ. Sẽ «Que sera, sera» hay «What ever will be will be» như một bài hát của những năm cách đây gần nửa thế kỷ.