Điểm các tuyên bố gần đây của nguyên thủ một số nước châu Âu về Nga trong cuộc xung đột đang diễn ở Ukraina.

Nếu Putin tiến quân vào Bạch Nga…

Belorussia là đồng minh thân cận nhất của Nga kể từ sau khi Liên Xô tan rã. Đất nước Bạch Nga cũng là thành viên gạo cội của các Liên minh Hài quan và Liên minh Á – Âu, được thành lập theo sáng kiến của Tổng thống Putin.

Theo hãng thông tấn Nga REGNUM, tổng thống Lukashenko, nguyên thủ kỳ cựu ở Minsk 22/4/2014 tuyên bố: “… Một quan chức (Belorussia) tôi không nhở tên, tuyên bố, ở Belorussia, tiếng Nga đang bị tổn hại, rằng  ‘Ura, ura, Nga đang ở Crimea’. Tôi lấy làm tiếc là cho đến giờ người ta vẫn chưa tổng cổ ông ta (quan chức Belorussia nói trên) đi. Các vị có hiểu không? Đây chính là những kẻ khiêu khích. Bọn họ đang xây đắp những nền móng cho mâu thuẫn ở nước ta (Belorussia). Ở nước ta không có nhiều phần tử dân tộc chủ nghĩa. Ít thôi, nhưng vẫn có...” Tổng thống Lukashenko cho rằng người Belorussia “giàu hơn” người Nga, vì được sở hữu thêm tiếng Bạch Nga – “thứ tiếng mà người Nga không biết”. Regnum nhấn mạnh rằng ai nói đến sự phân biệt đối xử với tiếng Nga không chỉ là những kẻ khiêu khích, mà còn là những kẻ phá hoại, biệt kích (diversant). Tổng thống Belorussia cho hay ông đã ra lệnh cho KGB của nước mình xử lý những ai đưa ra phát ngôn kiểu như vậy.

Còn nhớ, đúng ngày nước Nga - 12/6 năm ngoái, chính quyền Belorussia đã giải tán Hội văn hóa Nga ở Minks, trong một động thái lúc đó tưởng như phòng xa quá mức, đối với khả năng một đội quân thứ năm” sẽ kích ứng những nhu cầu “bảo vệ quyền lợi của người Nga ở nước ngoài” từ Nga.

Tổng thống Lukashenko 

Về người dân tộc Nga ở Belorussia sẽ phản ứng ra sao với “hội chứng Crimea”, tuyên bố của tổng thống Bạch Nga gợi nhớ chia sẻ của một số người dân Ukraina có họ hàng ở Nga, là nếu quân Nga đến quê hương, họ sẽ đứng lên chống lại. Ông Lukashenko nhấn mạnh:

“Người ta dọa chúng tôi: mai Putin sẽ đến, sẽ giành đất (của Belorussia). Tôi nhắc lại: ngày mai dù ai đến đi nữa, chúng tôi sẽ chiến đấu vì Tổ quốc mình. Và tôi trả lời một số vị như sau: Nếu mai Putin đến đây, thì chưa biết người Nga (ở Belorussia) sẽ chiến đấu bên phía nào đâu. Đừng dọa chúng tôi bằng Putin, Nga, này kia”.

2 hôm sau, 24/4, tổng thống Lukashenko đã thảo luận với quyền tổng thống Ukraina Turchinnov về tình hình ở Ukraina, nhất là về “tiễu trừ các phần tử khủng bố” ở Slaviansk.

Regnum lưu ý rằng, trên thực tế, chính quyền Belorussia đã công nhận “chính quyền mới” ở Ukraina, rằng tổng thống Lukashenko (hôm 22/4) đã cho rằng chính quyền ở Kiev hiện tại đã được lập ra hợp pháp, rằng chủ trương “liên bang hóa Ukraina”, mà các lực lượng tự vệ Đông Nam Ukraina đang theo đuổi, là không thể chấp nhận được. “Nhân dân đâu có hiểu rằng, khái niệm liên bang là để các phần tử khiêu khích và cặn bã ở mọi phương kêu gọi lập chiến lũy (chống chính quyền trung ương)”[1], ông Lukashenko nhấn mạnh.

Có thể thấy rằng đây là rạn nứt lớn nhất giữa hai thành viên Khối liên minh toàn diện giữa Nga và Belorussia (Union State), lập ra từ 1996. Hiện tại Moscow vẫn ủng hộ các nhóm vũ trang ly khai (thân Nga) ở Đông Nam Ukraina, còn Lukashenko không tán thành xu hướng không chấp hành chính quyền trung ương Kiev ở Ukraina.

Ba Lan ngại “chiến tranh lạnh”

Theo các hãng thông tấn nước ngoài 3/5/2014, trên Đài tiếng nói Warsaw, tổng thống Ba Lan Komorovsky cho rằng không còn nghi ngờ gì, đằng sau các vụ khiêu khích ở Ukraina là chính quyền Nga, đang tìm cách cản trở cuộc bầu cử tổng thống Ukraina dự kiến vào 25/5 tới, và ngáng trở công cuộc cải cách mà Kiev đang dự định – chính là con đường để Ukraina phát triển. Ông Komorovsky cho rằng phía Nga đang công khai tiến hành các hành động làm suy yếu mối liên hệ của các tỉnh Đông Nam Ukraina với chính quyền trung ương ở Kiev.

Ông Komorovsky gọi cuộc xung đột 2/5 ở Odessa là vụ “khiêu khích được giật dây”, nhằm ngáng trở cuộc bầu cử tổng thống, “(vì) các cuộc bầu cử ở Đông, Tây, và Nam Ukraina sẽ có nghĩa là tình hình ở nước này được bình ổn, và sẽ tạo đầy đủ điều kiện cho chính quyền Kiev được hợp pháp hóa theo cách thức dân chủ”, theo tổng thống Ba Lan. Ông không loại trừ Moscow đang kích thích tâm lý li khai để xâm chiếm các vùng Đông Ukraina, như đã làm với Crimea.

“Nếu nước Nga có thể thực hiện được kế hoạch gây bất ổn Ukraina và kiềm chế quá trình cải cách của nước này, sẽ hình thành mối đe dọa an ninh chính trị trên toàn châu Âu. Đó sẽ là nhân tố kích thích cho các thế lực dữ dằn ở Nga để tiếp tục chính sách gây hấn, cưỡng bức sát nhập (phần lãnh thổ nước khác), và trong tương lai gần có thể dẫn tới khôi phục một chu kỳ dài chiến tranh lạnh”, tổng thống Ba Lan cảnh báo[2].

Pháp: Putin nên đối thoại với Ukraina

Theo hãng thông tấn Pháp Ouest France 5/5/2014, tổng thống François Hollande kêu gọi giải quyết xung đột ở Ukraina bằng con đường ngoại giao. Ông tuyên bố không được tạo trở lực cho việc tiến hành bầu cử tổng thống ở Ukraina, và kêu gọi tổng thống Nga xúc tiến việc đối thoại trong vấn đề Ukraina.

“Chúng tôi có kênh quan hệ với Nga, cho phép thuyết phục chính quyền Nga, tổng thống Putin, rằng con đường duy nhất khả thi – đó là đối thoại và xuống thang”. Tồng thống Pháp nhấn mạnh thêm, rằng giải pháp bằng ngoại giao cũng đang để ngỏ cho các bên[3]. (Còn nhớ, 24/4, tổng thống Putin không thừa nhận chính quyền hiện hành ở Kiev, cho đây là “tập đoàn quân phiệt, bọn ô hợp” (хунты и клики)).

Hôm 7/5, có vẻ hy vọng của tổng thống Pháp đã được xác nhận phần nào (?) Ông Putin, ở ngưỡng cửa của Lễ mừng chiến thắng 9/5, đột ngột kêu gọi hoãn Trưng cầu dân ý vì một nhà nước Liên bang ở Ukraina, và gọi cuộc bầu cử tổng thống Ukraine dự kiến vào 25/5/2014 là “bước đi đúng hướng”...

Người trong cuộc

L. Kuchma là tổng thống thứ hai của Ukraina trong hai nhiệm kỳ liền. Từng chèo lái nước Ukraina mới sau ngày lọt lòng đến giữa thập kỷ vừa rồi, ông đã dự báo rằng,Nga sẽ không can thiệp trực tiếp vào Ukraina. Trả lời phỏng vấn trên đài phát thanh (13/4/2014), ông Kuchma nhấn mạnh, để không xảy ra liên bang hóa như ngòi nổ làm sụp đổ đất nước, cần đến sự trợ giúp của phương tây và Mỹ[4].

Theo ông Kuchma, mặc dù tiềm lực quân sự của Ukraina quá yếu để có thể dùng biện pháp vũ trang, lẽ ra phía Ukraina đã phải tích cực làm nhiều (biện pháp khác) để ngăn chặn việc Crimea bị sát nhập vào Nga như vừa xảy ra.

(Vì thế) “hôm nay chúng ta đang chứng kiến tình thế ở miền Đông Nam Ukraina: các cơ cấu của Nga, cùng với đội quân thứ năm đã nằm sẵn ở Ukraina, đang ra sức ‘vặn vít’, xoay chuyển tình hình ở khu vực này theo hướng (hỗn loạn) nghiêm trọng tới mức không còn kỷ cương gì”.

“Điều đó xảy ra là do đằng sau các biến động không chỉ có hệ tư tưởng (thân Nga) và (chiêu) bảo vệ người dân nói tiếng Nga, mà còn có những đống tiền lớn – đây là điều không còn gây nghi ngờ”. (Vì chậm trễ trong nhận thấy điều đó) “chúng ta (Ukraina) đã bị chậm chân”, ông Kuchma kiến giải.

Được hỏi cần làm gì để ngăn chặn, cựu tổng thống nhận định: “Hiện nay chỉ có một cách: (sự tham gia) của phương Tây và Mỹ. Nga sẽ không chịu ngồi vào bàn đàm phán với Ukraina, và không nhìn nhận chính quyền hiện nay ở Ukraina là hợp pháp. Khả năng (tự giải quyết) của Ukriana thực tế là số không”.

Bình về ý tưởng liên bang hóa Ukriana, Kuchma tuyên bố: “Tôi cho rằng đề xuất này sẽ làm tan tành đất nước. Chúng ta đang là một thực thể, nay ta hè nhau cắt (mình) thành những mảnh, rồi lại cố tìm cách khâu liền lại. Liên bang hóa, nếu tham khảo kinh nghiệm thế giới (sẽ thấy), chưa bao giờ được tiến hành từ trên xuống”.

“Bao giờ các chủ thể nhỏ cũng (có xu hướng) liên hiệp để bảo vệ lợi ích của mình, như các đại công quốc (trong lịch sử), chẳng hạn. Còn bây giờ lấy một đất nước thống nhất ra rồi chia năm xẻ bẩy – đó chỉ là nguyện vọng của Nga, và chuyện Nga (tìm cách) làm Ukraina sụp đổ rồi sẽ uổng công thôi. Cứ để họ (người Nga) khuyên bảo các láng giềng của mình vào Liên minh Hải quan” – cựu tổng thống chia sẻ.

L. Kuchma 

Kêu gọi đoàn kết, thống nhất nguyện vọng chính quyền và dân, ông khuyên: “… Hôm nay tất cả nên cùng tới miền Đông, nói rõ mình nghĩ gì, định làm gì. Bởi vì ở miền Đông đang xảy ra sự thiếu tin tưởng chính quyền trung ương, không tin miền Tây Ukraina, và nếu chỉ nói không thì không thể thuyết phục được ai. Dân miền nam, miền đông của đất nước đang sợ hãi”. Kuchma cho rằng hiện tại ở Ukraina vẫn chưa xuất hiện ứng cử viên tổng thống “có được số đo uy tín (rating) đủ cao để thống nhất Ukraina”.

Kuchma cho rằng các ứng cử viên tổng thống hôm nay vẫn thuộc về chính quyền “da cam” (thân cận với Iu. Timoshenko), nên họ không được dân chúng miền Nam và miền Đông đất nước tin cậy. Chính quyền tương lai, phải gồm đại diện mọi miền đất nước, tới lúc đó mới đủ khả năng để thỏa thuận về việc gì đó (ở tầm quốc gia). Còn nếu các đại diện chỉ đến từ một nửa đất nước thôi, thì các biến động sẽ còn xảy ra, Kuchma nói tiếp. Ông chia sẻ đang chưa vui, là chính quyền mới rồi sẽ làm được một điều gì đó căn bản, giúp tháo gỡ mọi vấn đề. Nhưng Kuchma lạc quan với các hành động của thủ tướng Yatseniuk, người mà theo ông đang cố gắng đưa các tư duy về chính sách của nội các hiện hành thấu được đến các vùng miền.

Trả lời câu hỏi liệu Ukraina có đưa được Crimea trở về, Kuchma nói” “Tôi nghĩ với tình hình như hiện nay thì không có khả năng nào, bởi vì Putin sẽ không bao giờ chịu tiến về hướng này. Điều này (trả lại Crimea) sẽ có nghĩa là thừa nhận thất bại hoàn toàn. Có người nào quyết việc này? Chắc là ở Nga hiện không có ai như thế. Đây sẽ là một đĩa hát còn quay lâu, và hiện chưa rõ, liệu có kết cho bài hát không, và sẽ kết ra sao. Thế giới đã dạy (chúng ta) phải sống trong những điều kiện như thế… Xin lỗi, nhưng hiện nay (phương Tây, Mỹ) đang có nguyện vọng lớn, là khi nào nên áp dụng những biện pháp trừng phạt (Nga) về kinh tế cứng rắn hơn, nhưng (người Ukraina chớ quá kỳ vọng vì) ai (doanh nghiệp quốc tế) cũng ngại. Vì họ đếm tiền (của hoạt động kinh doanh)”.   

Các dự báo của Kuchma được các nhà quan sát, về căn bản, cho là thấu đáo. Nhưng 9/5, các báo đưa tin tổng thống Putin thăm Crimea. Cho dù cuối tháng trước Nga dự báo có khả năng Putin thực hiện chuyến thăm này, truyền thông vẫn dùng chữ “bất ngờ”. Cái “đĩa hát” các bài Liên bang…, theo cách diễn tả của Kuchma, vẫn quay.