Chuyến thăm Trung Quốc hai ngày 20-21/5của Tổng thống Putin, việc ông chứng kiến lễ ký hợp đồng « khủng » mua bán khí đốt kéo dài 30 năm trị giá 400 tỷ USD và tham gia lễ khai mạc cuộc tập trận chung hai nước kéo dài 7 ngày trên biển Hoa Đông của Trung Quốc … đang được cả thế giới quan tâm.

Trước chuyến thăm, ông Putin từng nói “Trung Quốc là người bạn đáng tin cậy của chúng tôi. Mở rộng hợp tác với Trung Quốc chắc chắn là ưu tiên ngoại giao của Nga”. Bởi vậy dư luận quốc tế đang bàn thảo nhiều về khả năng hai cường quốc này liệu có liên kết thành đồng minh với nhau để chống Mỹ và phương Tây hay không. Người Việt Nam chúng ta rất muốn biết Nga có thái độ như thế nào trước việc Trung Quốc ngang nhiên đặt giàn khoan trongvùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Tiếc rằng ông Putin hoàn toàn không nói một lời về mối nguy cơ này.

Lẽ dĩ nhiên người Nga và Trung Quốc cũng rất quan tâm vấn đề phát triển mối quan hệ giữa hai nước họ. Mối quan hệ đó sẽ ảnh hưởng tới Việt Nam, vì thế chúng ta hãy xem họ nói gì.

Tờ Thời báo Hoàn cầu (Trung Quốc) ngày 22/5 trích dẫn nguồn tin từ Nga cho biết, Alexander Konovalov cán bộ Viện nghiên cứu đánh giá chiến lược Nga nói chuyến thăm Trung Quốc của Tổng thống Putin và các thỏa thuận ký trongchuyến thăm này đã được chuẩn bị từ lâu trước khi mối quan hệ Nga-phương Tây xấu đi do vấn đề Crimea. Nga rất quan tâm tới Trung Quốc, vì hai nước có chung đường biên giới rất dài và kinh tế Trung Quốc đang tăng trưởng cao. Ông nói : « Chúng tôi là láng giềng cạnh nhau. Nga có thể lợi dụng Trung Quốc để phát triển kinh tế vùng Viễn Đông và vùng biển. Cho dù quan hệ với các nước khác như thế nào thì mở rộng sự hợp tác Nga-Trung đều là nhiệm vụ cấp thiết của chúng tôi. »

Alexei Arbatov Giám đốc Trung tâm An ninh quốc tế Viện Nghiên cứu kinh tế thế giới và quan hệ quốc tế thuộc Viện Khoa học Nga cho rằng Nga và Trung Quốc khôngthể liên kết thành đồng minh quân sự chính trị kiểu như khối NATO hoặc khối Varsava. Nga sẽ không chiến đấu vì lợi ích của Trung Quốc tại vùng eo biển Đài Loan hoặc biển Nhật Bản, và Trung Quốc cũng không chiến đấu vì Nga tại Crimea. Tuy rằng lập trường chính trị của hai bên trên nhiều mặt đều phù hợp nhau, như trên vấn đề Iran và Syria, và hai bên đang đẩy mạnh các dự án hợp tác kinh tế quy mô lớn, nhưng lượng buôn bán Trung Quốc - Mỹ và Trung Quốc - châu Âu thì lớngấp 5-6 lần lượng buôn bán Trung Quốc - Nga. Đây cũng là một trongcác nguyên nhân Nga và Trung Quốc khó có thể liên kết với nhau để chống lại phương Tây.

Alexei Voskresenskii - Trưởng khoa chính trị Học viện Quan hệ quốc tế Moskva nói, Trung Quốc và Nga khôngmuốn phát triển quan hệ theo hướng liên kết quân sự chính trị, nhất là Trung Quốc. Ông nói: “Chúng ta (Nga) có lẽ còn phải tranh cãi về vấn đề trọng điểm ngoại giao nên là gì, nhưngTrung Quốc thì khác ; mục tiêu của họ trên sân khấu quốc tế là mở rộng sự tồn tại kinh tế trên toàn cầu, nâng cao tỷ lệ của họ trong thương mại quốc tế nhằm trong tương lai trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới. Chẳng ai muốn buôn bán với quốc gia quân phiệt cả. »

Dư luận Trung Quốc rất quan tâm tới chuyến thăm của Tổng thống Putin. Nhân dịp này Thời báo Hoàn Cầu có phỏng vấn Thiếu tướng Vương Hải Vận nguyên Tùy viên quân sự Sứ quán Trung Quốc ở Moskva, phó Hội trưởng Hội Nghiên cứu lịch sử quan hệ Trung Quốc-Nga của Trung Quốc.

Trả lời câu hỏi cuộc tập trận chung Trung Quốc-Nga tại vùng biển Tây Bắc đảo Điếu Ngư (Nhật gọi là Senkaku) thuộc biển Hoa Đông có ý nghĩa trả đũa Mỹ-Nhật hay không, tướng Vương nói : Xét về mặt chiến lược quốc tế thì đúng là có ý nghĩa đáp trả liên minh quân sự Mỹ-Nhật, nhưng không thể nói đó là sự đáp trả chuyến thăm 4 quốc gia châu Á của Tổng thống Obama. Bởi lẽ tập trận khôngphải là chuyện đơn giản, ít nhất phảichuẩn bị trước nửa năm, lúc đó chưa thể dự kiến Obama sẽ nói gì trongchuyến thăm đó. Cũng không cần thiết phải gắn cuộc tập trận này với đảo Điếu Ngư, vì nơi tập trận còn khá xa đảo ấy. Mục đích chính của cuộc tập trận chung này là tìm hiểu nhau, học tập lẫn nhau và tập luyện sự hiệp đồng hành động khi gặp một số vấn đề an ninh.

Trả lời câu hỏi Nga có thái độ thế nào đối với việc Trung Quốc - Nhật tranh chấp biển đảo, ông Vương nói : Chính sách của Nga đối với Nhật về tổngthể là ổn định tình hình, tăng cường hợp tác nhằm cân bằng ảnh hưởng của Mỹ. Chưa thể nói Nga không hoàn toàn xét tới lợi ích của Trung Quốc, vì Nhật rất muốn Nga ủng hộ họ trên vấn đề đảo Điếu Ngư nhưng Nga không ủng hộ Nhật. Mặt khác, Nga khôngthể công khai đứng về phía Trung Quốc, vì họ không muốn trả giá vì chuyện ấy. Nga còn hy vọng ở Nhật mấy vấn đề. Thứ nhất, Nhật là nước phát triển, Nga muốn Nhật giúp vốn đầu tư. Thứ hai, Nhật là thị trường tiêu thụ năng lượng và có thể chịu trả giá cao, Nga muốn bán dầu khí cho Nhật, vừa được lợi hơn vừa không quá ỷ lại vào thị trườngTrung Quốc. Đây là sự lựa chọn ưu tiên lợi ích quốc gia. Tôi phản đối Trung Quốc - Nga hiện nay liên kết với nhau, nhưng tôi chủ trương phải tạo điều kiện cho sự liên kết trongtương lai.

Trả lời câu hỏi ông đánh giá thế nào về việc TT Putin mới đây nói « Trung Quốc - Nga không liên kết với nhau », tướng Vương nói : Thứ nhất, Trung Quốc trường kỳ theo đuổi phương châm ngoại giao « Ba không », tức « Không liên kết, không đối kháng, không nhằm vào nước thứ ba », hiện nay cũng khôngthay đổi phương châm này, đó là nhu cầu giảm trở lực cho công cuộc trỗi dậy hòa bình. Thực ra Nga có tư duy liên kết (với Trung Quốc) nhưngTrung Quốc trường kỳ kiên trì không liên kết, (vì thế) Nga cũng dần dần hạ giọng. Putin nói « không liên kết » là có liên quan tới phương châm chiến lược của Trung Quốc. Thứ hai, hiện nay muốn liên kết cũng chưa có điều kiện, hơn nữa còn có thể đem lại hậu quả nghiêm trọng. Vì bây giờ liên kết với Nga thì chỉ có thể kết thành một « liên minh thế yếu », sẽ làm cho thế giới hình thành cơ cấu lưỡng cực — Trung Quốc, Nga, lôi kéo thêm vài tiểu huynh đệ làm thành một cực ; đồng minh Mỹ - phương Tây làm thành một cực. Như vậy, trong tình hình hiện nay cục diện quốc tế chủ yếu do phương Tây chủ đạo, điều đó sẽ làm cho sự phát triển hòa bình của Trung Quốc - Nga càng thêm bất lợi.

Bởi thế rõ ràng không thể mù quáng đưa ra vấn đề liên kết Trung Quốc - Nga ; dù có muốn liên kết cũng phảicó quá trình từng bước chuẩn bị. Không có bạn thì sao có bạn đồng minh ? Hiện nay Trung Quốc có bạn, nhưng bạn vào thời điểm quan trọng có thể thực lòng chìa tay giúp đỡ thì quá ít.

Thứ ba, liên kết hay không là vấn đề sách lược chứ không phải chiến lược. Coi « không liên kết » là chiến lược không thể động chạm thậm chí không thể bàn luận thì là sai lầm. Trong lịch sử Trung Quốc từng ba lần liên kết với Nga. Tôn Trung Sơn, Tưởng Giới Thạch từng làm ; Trung-Xô từng liên kết với nhau. Cho nên không thể coi đó là thứ bất biến.

Mỹ hiện nay mạnh như vậy mà còn kéo bè kéo cánh ; một kinh nghiệm rất quý của Mỹ là hệ thống liên minh. Mỹ khôngđánh nhau một mình thì vì sao chúng ta lại đánh nhau một mình ? « Mặt trận thống nhất quốc tế » là hoàn toàn cần thiết, nghĩa là mối quan hệ chuẩn đồng minh là hoàn toàn cần. Hiện giờ tôi phản đối Trung Quốc - Nga liên kết thành đồng minh nhưng tôi chủ trương phải tạo điều kiện cho sự liên kết trongtương lại. « Quan hệ bạn bè hiệp tác chiến lược toàn diện Trung Quốc-Nga » trên thực tế là mối quan hệ chuẩn đồng minh ; chỉ có điều chúng ta chưa hoàn toàn thực hiện nội dung đó ; giờ đây chúng ta cần cố gắng thực hiện.

Trả lời câu hỏi về chính sách của Nga đối với khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, Vương Hải Vận nói : Nga hiện đang đứng trước vấn đề chuyển sang khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Nga rất tích cực để trở thành nước lớn của khu vực này. Từ chỗ là trung tâm kinh tế thế giới, tất nhiên khu vực Châu Á - Thái Bình Dương sẽ trở thành trung tâm chính trị, an ninh của thế giới, các nước lớn đều kéo về đây. Hiện khu vực Châu Á - Thái Bình Dương còn chưa có cơ chế an ninh tập thể. Trên thực tế trong các khu vực chỉ có Đông Bắc Á cho tới nay chưa có cơ chế an ninh tập thể, tính nguy hiểm về an ninh của vùng này vẫn tồn tại. Tất nhiên Nga phải chuyển lực lượng quân sự sang khu vực Châu Á - Thái Bình Dương ; chính vì thế mà họ phải tăng cường xây dựng hạm đội Thái Bình Dương. Chính phủ Nga đã lập Bộ Viễn Đông, công ty phát triển Viễn Đông, đầu tư rất lớn. Muốn khai thác phát triển Viễn Đông thì phải hợp tác với Trung Quốc. Hiện nay Nga hạn chế dùng lao động Trung Quốc nhưng sớm muộn thì hai bên phải bàn vấn đề này.

Nga chuyển sang khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, về tổng thể là tốt đối với Trung Quốc. Sức mạnh Nga cũng là sự cân bằng đối với sự « tái cân bằng » của Mỹ, có thể giảm sức ép Trung Quốc đang phải chịu, là đối kháng với việc Mỹ trở lại khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.

Trả lời câu hỏi Trung Quốc xử lý mối quan hệ tam giác « Trung Quốc- Nga-Mỹ » như thế nào, ông Vương nói : Quan hệ Trung Quốc-Mỹ rất quan trọng. Mỹ là đối thủ chiến lược chủ yếu, đối tác buôn bán kinh tế chủ yếu của Trung Quốc, Mỹ có ảnh hưởnglớnnhất, trực tiếp nhất, lâu dài nhất với môi trườngquốc tế trỗi dậy hòa bình của Trung Quốc. Nhưng nếu về lâu dài bắt quan hệ với Nga phảiphục tùng quan hệ với Mỹ thì là sai lầm. Hiện nay Trung Quốc đề xuất mối quan hệ nướclớnkiểu mới. Thật không dễ làm được mấy điều về mối quan hệ này — « khôngđối kháng, không xung đột », Mỹ có thể tiếp thu nhưng thực tế không làm được. Mỹ là kẻ chủ yếu gây ra các rắc rối xung quanh Trung Quốc. « Tôn trọng lẫn nhau », Mỹ càng không làm được. « Cùng có lợi, cùng thắng » cho đến nay vẫn chưa làm được.

Tôi cho rằng có thể dùng quan hệ ba bên để hình dung Trung Quốc-Nga-Mỹ. Trong đó Trung Quốc có cự ly đều gần nhất với hai nướcMỹ-Nga, nhưngquan hệ Nga-Mỹ lại xa nhất ; nếu nói đó là một tam giác cân thì Trung Quốc là đỉnh tam giác đó. Trung Quốc phảilợi dụng thật tốt quan hệ với Mỹ, tranh thủ ổn địnhmối quan hệ này ; mặt khác phảikinh doanh mạnh mối quan hệ với Nga. Từ thời Xuân Thu chiến quốc, Trung Quốc đã liên hợp ngang dọc, đếnthời Tam Quốc thì (liên hợp) Thục Ngô kháng Tào, (kinh nghiệm ấy) đều có thể tham khảo. Thục và Ngô mâu thuẫn nhau sâu sắc thế, Trung Quốc vẫn có thể liên hợp họ lại để chống Tào Tháo. Mâu thuẫn giữa ta với Nga có sâu như thế không ? Hiện nay có người lớntiếng chửi Nga trên vấn đề Ukraine, bênh Mỹ, thực là ngu xuẩn, khôngbiết mối quan hệ quốc gia ở đâu — thiếu tướng Vương Hải Vận kết luận. 

Nguồn:

- http://mil.huanqiu.com 俄媒：中俄都不会为对方打仗不愿建立军事同盟