Những năm gần đây, Biển Đông đã nhiều lần dậy sóng, đe dọa chủ quyền biển đảo của Việt Nam. Cùng với việc củng cố, tăng cường tiềm lực quân sự, đấu tranh ngoại giao… Đảng và Nhà nước ta cũng đã thực hiện việc xác lập củng cố các hồ sơ pháp lý để đấu tranh. Trong số rất nhiều chứng cứ, hiện vật, tấm bản đồ về Bãi Cát Vàng trong "Tứ chí lộ đồ thư" của Giám sinh Đậu Công Luận, một người con xứ Nghệ vẽ từ thế kỷ 17 được xếp lên hàng đầu, bởi tính chân thực qua nhiều triều đại lịch sử.

Theo tài liệu sử sách và kết quả nghiên cứu của các học giả và gia phả dòng họ Đậu lưu giữ cho biết: Đỗ Bá Công Đạo, còn có tên là Đỗ Công Luận, Đậu Công Luận, người làng Bích Triều, xã Thanh Giang, huyện Thanh Chương, nay là xã Bích Hào, tỉnh Nghệ An.

          Ông là người phóng khoáng, thích giao du. Là giám sinh nhưng không học theo khuôn khổ của trường Giám, mà tìm thầy giỏi học tư và tự học. Ông đi thi hội lọt được 02 trường. Tuy chưa đỗ tiến sĩ, nhưng người đời vẫn khen ông là người hay chữ. Ngoài ra, Đỗ Công Đạo còn tinh thông môn địa lý phong thủy, truyền dạy được nhiều học trò giỏi. Gia phả họ Đậu ở Cẩm Nang ghi: “Đậu Công Luận thi trúng giám sinh vào năm đầu niên hiệu Dương Đức, đời Lê Gia Tông (1672), sau được bổ làm tri huyện Thạch Hà, được phong tước Đoan triều Nam… Trong phần chép các kỳ tích của tổ tiên chép rõ hơn “Họ ta xưa có Đỗ Bá, tự Công Luận hoặc Công Đạo, tuổi trẻ đã đậu Hương giải, triều đình gia ơn cho làm giám sinh, được bổ làm Tri huyện, huyện Thạch Hà nhưng ông cũng không muốn làm quan, thường than rằng: Nước ta liền cõi Chiêm Thành, luôn bị xâm lấn, có lần giặc đã vào chợ Phuống (trung tâm vùng Bích Hào - tác giả), giết người cướp của, thậm khổ”.

          Thù nhà, nợ nước chất chồng, không cam tâm nhìn giặc nước hoành hành, Đỗ Bá Công Đạo mong muốn tìm ra phương sách giữ gìn và phát triển đất nước. Thực hiện ý nguyện đó, vào khoảng thời Chính Hòa (1680-1705), ông từ quan, mặc quần áo dân thường, giả dạng làm người khách buôn sông Lam, vượt biển Thuận Quảng (nay là giải đất từ Quảng Bình đến Phú Yên), qua các nước Chiêm Thành, Chân Lạp xem xét hình thế núi sông, đường biển xa gần. Trải qua gian nan, nguy hiểm rình rập, sau nhiều cuộc hải hành suốt một dải miền Trung vào miền Nam, ông đã bí mật khảo sát và vẽ thành bản đồ các xứ từ Thuận Quảng trở vào. Công trình hoàn thành, ông đã mang lên Kinh thành vào ra mắt Chúa Trịnh, hiến kế nam chinh để trừ họa cho đất nước. Chúa Trịnh Cán rất mừng, mang bản đồ cất đi, lại trưng dụng ông soạn vẽ cho “Tứ chí lộ đồ”.

          Bộ tứ chí lộ đồ thư (四至路圖), nghĩa là Tập bản đồ chỉ dẫn đi đường ở trời Nam là một sách, bản đồ thể hiện bốn phương của Việt Nam thời Trịnh - Nguyễn phân tranh. Đây là một trong số ít tư liệu xưa liên quan đến chủ quyền của Việt Nam với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, bên cạnh các tư liêu khác như: Phủ biên tạp lục của Lê Quý Đôn, Đại Nam nhất thống chí, Đại Nam nhất thống toàn đồ và nhiều tư liệu khác.

Bản đồ Hoàng Sa với tên gọi là “Bãi Cát Vàng” (khuyên đỏ) của Đỗ Bá Công Đạo

          Tập Tứ chí lộ đồ thư (Bản đồ vẽ đường đi bốn phía từ kinh thành Thăng Long) hiện đang được lưu giữ tại Viện Hán Nôm do Đỗ Bá Công Đạo vẽ trong đó có bản đồ các đơn vị hành chính của: 53 phủ, 181 huyện, 49 châu, 14 làng, 8.992 xã, 205 thôn, 335 trang, 451 sách, 43 sở, 442 động, 41 trại. 67 phường, 10 vạn, 8 nhà, 2 tuần, 1 quan, 2 giác, 15 nguyên, 15 châu. Riêng Thuận Hóa (Quảng Trị - Thừa Thiên Huế) có 2 phủ, 8 huyện, 4 châu, Quảng Nam có 3 phủ 9 huyện…Ngoài các đơn vị hành chính, trong Tứ chí lộ đồ thư còn có quyển “Đường từ phủ Phụng Thiên đến Chiêm Thành” với phần vẽ và chú giải bằng chữ Nôm về hai quần đảo Hoàng Sa - Trường Sa ngày nay như sau: “Ở khu vực phủ Thăng Hoa và phủ Quảng Ngãi phía ngoài biển hình bãi cát kéo dài từ cửa Đại Chiêm đến cửa Sa Kỳ với tên gọi Bãi Cát Vàng. Dài độ 400 dặm, rộng 20 dặm, đứng dựng giữa biển, mỗi lần có gió Tây Nam, thì thương thuyền các nước đi ở phía trong trôi dạt ở đấy; gió Đông Bắc thì thương thuyền chạy ở ngoài cũng trôi dạt ở đấy, đa số đều bị chết đói. Hàng hóa thì đều để nơi đó. Họ Nguyễn mỗi năm vào tháng cuối mùa đông đưa 18 chiếc thuyền đến đấy lấy hàng hóa, được phần nhiều là vàng bạc, tiền tệ, súng đạn”… Đây là sách ghi chép và bản đồ đầu tiên khẳng định quần đảo Hoàng Sa là của Việt Nam. Bản đồ và các phần ghi chép này đã được sử dụng nhiều lần trong các văn kiện thời Lê và thời Nguyễn, như trong Đại Nam thực lục, Đại Nam nhất thống chí, Đại Nam nhất thống toàn đồ.

Đây là những tài liệu quí giá chứng minh chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa. Thiếu tướng Lê Văn Cương - Nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược Bộ Công an, một chuyên gia hàng đầu nghiên cứu về Biển Đông đánh giá: “Bản đồ này được xây dựng trên một hệ thống tư liệu, cứ liệu lịch sử chính xác, khoa học góp phần khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với Hoàng Sa và Trường Sa dưới góc nhìn pháp lý, giúp chúng ta khẳng định rằng nhà nước Việt Nam, dân tộc Việt Nam đã có một thời gian dài là chủ đích thực của hai quần đảo này".

Được Chúa Trịnh coi là bảo bối trong chiến lược Nam chinh, được các triều đại phong kiến tôn trọng và cất giữ; được trích dẫn, nhắc đến qua nhiều thư tịch cổ, trở thành chứng cứ trong việc đấu tranh bảo về chủ quyền qua nhiều thế kỷ, hiện bộ Tứ chí lộ đồ thư và Bản đồ Bãi Cát Vàng - Hoàng Sa đang được lưu giữ với chế độ đặc biệt tại Viện Hán Nôm và tại Thư viện tỉnh Nghệ An. Từ ngày biển Đông có nhiều biến động, các thông tin về tấm bản đồ này lại được các cơ quan chức năng, các học giả và cán bộ, Nhân dân tìm hiểu, nghiên cứu, cái tên Đậu Công Luận - Đỗ Bá Công Đạo lại được nhắc đến ở nhiều nơi với niềm kính phục, tự hào. Ông Đào Tam Tỉnh - Nguyên Giám đốc Thư viện Nghệ An, một người nghiên cứu thư tịch cổ không dấu được vui mừng khi nói về điều này: “Tấm bản đồ này là rất quý, rất quan trọng nên chúng tôi đã tổ chức trưng bày, giới thiệu tuyên truyền rộng rãi đến người dân trên địa bàn tỉnh. Tôi rất phấn khởi khi được bạn đọc, người dân và các nhà nghiên cứu quan tâm, tìm hiểu”.

Mặc dù công trạng của Đỗ Bá Công Đạo trong việc xác lập chủ quyền nước ta đối với 2 quần đảo Trường Sa, Hoàng Sa là rất lớn nhưng gia phả dòng họ Đậu không ghi lại một dòng chữ nào về công trạng của ông. “Có thể là vào thời điểm đó, việc vẽ bản đồ có lý do rất đặc biệt, nếu để lộ sẽ mang tội nặng nên tiền nhân đã không ghi vào gia phả dòng họ”, ông Đậu Bá Trác - thành viên Hội đồng gia tộc lý giải. Ông Trác cũng cho biết mãi đến sau này, khi Tiến sỹ Trần Bá Chí (Đại học Quốc gia Hà Nội) về ăn ở, nghiên cứu và công bố các công trạng, cho biết Đỗ Bá Công Đạo là tác giả của bộ Tứ chí lộ đồ thư thì con cháu mới biết những đóng góp của ông với quê hương, đất nước.

          Niềm tự hào về người Việt Nam đầu tiên vẽ Bản đồ các quần đảo của nước Việt Nam và các giá trị của tấm Bản đồ này cũng đang được con cháu trong dòng họ Đậu quê hương Đậu Công Luận nâng niu, trân trọng. Hiện tại, dòng họ Đậu chi Cẩm Nang có trên 200 hộ, tập trung tại 4 xã Thanh Mai, Thanh Giang, Thanh Tùng, Thanh Xuân huyện Thanh Chương trước đây, nay là xã Bích Hào, tỉnh Nghệ An. Phát huy truyền thống cha ông, con cháu của dòng họ cần cù hiếu học, hiện có 11 người có trình độ trên đại học, hàng trăm người có trình độ đại học. Tất cả đều hướng về dòng tộc nguồn cội sự hiếu hạnh, thành kính. Trong đó, sự tích về một tiền nhân đã có công với dân với nước luôn được nhắc đến với lòng ngưỡng mộ, tự hào. Ông Đậu Bá Trác cho biết: “Dòng họ tôi có nhiều người được phong sắc nhưng trước đây chúng tôi chưa biết. Giờ biết được Đậu Công Luận là người Việt Nam đầu tiên vẽ Bản đồ Hoàng Sa thì rất phấn khởi. Cả họ chúng tôi ai cũng vui mừng, tự hào".

Đồ họa đường Đỗ Bá tại Đà Nẵng tại thành phố Đà Nẵng

Tuy chưa thật đầy đủ, nhưng những thông tin về thân thế và hành trang của Đậu Công Luận - Đỗ Bá Công Đạo đã đang và sẽ được nhắc đến nhiều hơn. Ghi nhớ công ơn, sự đóng góp này, năm 2013, thành phố Đà Nẵng đặt tên ông cho con đường dài 340m, rộng 10,5m, từ đường Trường Sa đến đường Lê Quang Đạo, thuộc phường Mỹ An, quận Ngũ Hành Sơn, một trong những điểm tiền tiêu của Tổ quốc về phía biển. Tỉnh Nghệ An cũng đã đặt tên con đường mang tên ông tại khối Điện Biên, phường Nghi Hương (nay là phường Cửa Lò). Huyện Thanh Chương (trước đây) cũng đã đặt tên Đỗ Bá Công Đạo cho một tuyến đường tại thị trấn (nay là xã Đại Đồng). Đó là những sự tri ân, tưởng nhớ đồng thời cũng là lời khẳng định chủ quyền. 

          Cũng nhờ công đức của các bậc tiền nhân trong đó có Đỗ Bá Công Đạo đối với đất nước và muôn dân trăm họ - nhà thờ họ Đậu chi Cẩm Nang (xã Thanh Mai nay là Bích Hào) đã được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Lễ đón bằng Di tích lịch sử văn hóa được chính quyền địa phương và dòng họ tổ chức trang trọng vào ngày 04/9/2012.

Sau nhiều lần dậy sóng, Biển Đông đang yên bình trở lại nhưng Đảng, Nhà nước và Nhân dân ta vẫn luôn nêu cao tinh thần cảnh giác trước những âm mưu mới của những người đang muốn độc chiếm biển Đông. Với mong muốn hòa bình, chúng ta đã và đang chuẩn bị về mọi mặt, trong đó có các chứng cứ về lịch sử, pháp lý để đấu tranh. Trong hành trình bền bỉ ấy, tấm Bản đồ về Bãi Cát Vàng của Đậu Công Luận luôn là một chứng cứ quan trọng không thể chối cãi và như vậy chuyện về tác giả của nó chắc chắn sẽ còn được nhắc đến nhiều hơn, không chỉ dừng lại ở phòng đọc thư viện, ở các nhà nghiên cứu và trong dòng họ quê hương.

                                                                   TĐH.

.