Nhà văn Chăn Thy (người ngồi bên phải) được Thủ tướng Lào trao tặng danh hiệu cao quý “Nhà văn Ưu tú Quốc gia Lào” - Ảnh NVCC
Nhà văn Chăn Thy Đươn Xa Vẳn (Chanthy Deuansavanh - trong tiếng Lào nghĩa là vầng trăng sáng) tên khai sinh gốc Việt là Hồ Sỹ Thìn sinh năm 1940 là con ông Hồ Sỹ Đường người làng Đại Định xã Thanh Văn huyện Thanh Chương nay là xã Đại Đồng tỉnh Nghệ An. Ông Hồ Sỹ Đường là đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương từ năm 1930, vì tham gia phá đồn điền Ký Viễn (ngày 01/5) và cuộc biểu tình cướp huyện phá đồn ngày 01/9/1930 tại huyện đường Thanh Chương nên bị địch truy lùng, phải lên vùng núi Môn Sơn - Lục Dạ (Con Cuông) dạy học tạm lánh. Ở đó, ông lấy vợ là cô Vi Thị Lan, người dân tộc Thái. Vì đói nghèo, nên sinh 3 người con đều qua đời khi còn nhỏ. Cuối năm 1940, vợ ông sinh lần thứ tư một người con trai đặt tên là Hồ Sỹ Thìn.
Sau khi sinh con, năm 1945, trong trận đói kinh hoàng của cả nước, cuộc sống càng khó khăn hơn ông Đường lại lên Tương Dương tìm trường dạy học. Một tháng trôi qua vẫn chưa kiếm được việc làm. Ở nhà, bà Lan đợi nóng ruột và lo lắng cho chồng, bèn dắt theo Thìn, lúc đó mới 5 tuổi đi tìm. Đến thị trấn Con Cuông được nghe câu chuyện thầy Đường bị quan Nhật đuổi bắt cách đó mấy ngày. Bà Lan nghe chuyện, nửa đêm lặng lẽ bế con đi theo hướng Tây vào tận miền biên giới Việt - Lào, mong kiếm cái ăn để sống nuôi con và may ra gặp chồng. Từ đó, bà và cậu bé Thìn đi lang thang khắp các bản Mẹo chon von trên đỉnh núi Na Ngoi, Thăm Hón, Mường Lống… Sau đó hai mẹ con làm thuê cho ông Phìa Tổng ở chân núi Pù Xai. Phìa Tổng có 4 người vợ và rất nhiều con. Thìn luôn bị các con nhà Phìa Tổng bắt làm trâu, làm ngựa cho chúng nó cưỡi. Hàng ngày, Thìn cũng phải đi làm như người lớn. Đêm về, còn bị Phìa Tổng gọi lên nhà trên để đấm lưng, xoa bóp cho ông ta ngủ. Còn các bữa ăn thì Thìn ăn sau, vét chút cơm thừa, canh cặn.
Không chịu nổi cảnh bị đánh đập và đói khổ, mẹ con bà Lan lại đi tiếp, đi mãi rồi đến ở cho nhà ông Nỏ Tu ở Mường Lống. Năm 1952, bà Lan ốm rồi mất, Thìn mới 12 tuổi. Trước khi chết bà trăng trối với con: “Dù sao cũng phải vươn lên” và “Con là con của cha Đường, quê Thanh Chương”. Năm đó, một người Mẹo khác tên là Thao Tu, giàu có và quyền hành đã động lòng thương, nhận cậu bé Thìn về nuôi và đặt tên là Bá Dì - nghĩa là con người có dáng vóc khỏe đẹp, có tài ăn nói, tháo vát.
Ông Đường, sau khi thoát khỏi sự đuổi bắt của tên quan Nhật đã lặn lội gần một năm trời tìm vợ con nhưng không thấy. Ông đành quay về Thanh Chương nghe ngóng và cất công tìm kiếm vài lần nữa, lần cuối cùng ông đã tìm thấy Thìn trong gia đình người Mẹo ở Mường Lống và biết được vợ đã qua đời. Ông muốn xin lại con trai nhưng họ chỉ cho cha con gặp nhau chốc lát, cha con phải chia lìa, xa cách.
Lớn dần lên trên miền sơn cước, Thìn ước mơ thành một người lính dũng cảm, nhất là khi biết ông Thao Tu đã giác ngộ đi theo cách mạng. Tuy còn ít tuổi nhưng gan góc và nhanh nhẹn, lại là con nuôi một vị thủ lĩnh nên được một đơn vị bộ đội Ít-xa-la cho nhập ngũ. Từ đó, Bá Dì được đi nhiều mặt trận trên đất nước Lào. Năm 1954, Hiệp định Giơ-ne-vơ về Đông Dương được ký kết, cuối năm đó, ông được chọn sang học văn hóa ở Việt Nam. Lúc này, ông đã có tên Lào là Chăn Thy Đươn Xa Vẳn có nghĩa là “vầng trăng sáng”. Được về mảnh đất quê hương, ông rất vinh dự, tự hào và luôn nhớ lời mẹ dặn: “cha con tên là Đường, quê ở Thanh Chương” nhưng chưa có dịp về quê thì quân đội Lào yêu cầu về ngay nhận nhiệm vụ mới. Về Lào, Chăn Thy được giao làm văn thư, đánh máy chữ phục vụ ông Kẹo Xúc Vông Xắc - Bộ trưởng Bộ Giáo dục của Neo Lào Hắc Xạt (tên gọi cũ của Mặt trận Lào yêu nước). Sau đó (1956 - 1957) làm Thư ký cho Bộ trưởng Bộ Nghi lễ của Chính phủ Lào. Năm 1960, ông lại được cử sang học Báo chí tại trường Đảng Nguyễn Ái Quốc 5 (nay là Học viện báo chí tuyên truyền).
Kết thúc khóa học, ông trở về Lào bắt đầu sự nghiệp viết văn, viết báo. Tác phẩm đầu tay của ông là cuốn “Ánh sáng Cách mạng” in đến 10.000 cuốn xuất bản năm 1965. Với tác phẩm này, tác giả được công nhận là Nhà văn trẻ. Sau đó, cuốn Tiểu thuyết tự sự mang tên “Xển thang xi vít” nghĩa là “Đường đời” cũng được xuất bản và nhanh chóng được bạn đọc đón nhận và tái bản nhiều lần. Có một mẩu chuyện cảm động là cô giáo sinh sư phạm ở Hủa Phăn tên là Xẻng Khăm - một người Lào gốc Hoa viết thư cho tác giả của cuốn sách: “Giá như nhân vật trong truyện là người yêu tôi, là chồng tôi thì tôi sẽ chiều chuộng suốt đời” và cuối cùng thì câu chuyện đã thành sự thật: Một ngày mùa thu năm 1969, Chăn Thi và Xẻng Khăm đã tổ chức đám cưới trong khu căn cứ tại hang Phu Khe, tỉnh Sầm Nưa.
Năm 1970, Chăn Thi lại được chọn sang học lớp viết văn Nguyễn Du (Khóa 4) tại Hà Nội. Năm 1973, ông và vợ tiếp tục sang Việt Nam học tại trường Đại học sư phạm Hà Nội 1. Sau khóa học, về nước, Chăn Thi tiếp tục phụ trách Nhà xuất bản Pa thét, Lào. Năm 1975, giữ chức vụ Phó Tổng Biên tập Báo Pa Xa Xôn (là cơ quan ngôn luận của Đảng Nhân dân Cách mạng Lào, tương đương với Báo Nhân Dân của Việt Nam. Đây là cơ quan báo chí chính của Lào), sau đó, giữ cương vị Tổng Biên tập (từ năm 1979-1983). Với những đóng góp xuất sắc cho cách mạng và nền văn học nghệ thuật Lào, ông được Nhà nước Lào tặng thưởng Huân chương Lào Ít-xa-la; Huân chương Chiến thắng; Huy hiệu 50 năm thành lập Lào Ít-xa-la; Huân chương 30 năm cách mạng; Hữu nghị chương Việt - Lào. Người đại diện tiếng nói của trí thức Lào trong nhiều diễn đàn quốc tế. Từ năm 2000 - 2010, ông là Chủ tịch Hội Nhà văn Quốc gia Lào. Tháng 3/2011, Đại hội tiếp tục bầu ông làm Chủ tịch Hội nhiệm kỳ thứ 3 (2011 - 2016) nhưng vì sức khỏe yếu (bị tai biến phải ngồi xe lăn) ông không làm được trọn khóa. Ngày 25/8/2011, Chính phủ Lào đã trao tặng danh hiệu cao quý “Nhà văn Ưu tú Quốc gia Lào”, Nghệ sĩ Quốc gia. Buổi lễ diễn ra trang trọng tại Hội trường Quốc gia.
Từ đứa bé mồ côi, nghèo đói lang thang, làm thuê, ông trở thành Tổng Biên tập tờ báo lớn nhất, Chủ tịch Hội Nhà văn của một quốc gia là một kỳ tích. Cuộc đời ông còn là câu chuyện của tình hữu nghị, là tấm lòng của một người con với hai đất nước, hai quê hương. Sinh ra bởi cha mẹ người Việt, trên đất Việt nhưng lớn lên với cơm nếp, cá suối, tiếng Khăm Muộn ngân dài trong những ngôi chùa cổ kính bên sông Mê Kông rồi trở thành người chiến sĩ tham gia hai cuộc kháng chiến của nước bạn. Tay cầm bút mà tấm lòng gắn với hai quê, hai nền văn hóa. Ông luôn đáu đáu về một quê hương giàu truyền thống, về một nhà thờ tổ họ Hồ linh thiêng, về dòng họ khoa bảng hiển đạt. Khi khôn lớn, nỗi mong muốn tìm về quê tổ càng thôi thúc mạnh hơn, dù đã 3 lần sang Việt Nam học tập nhưng phải sau năm 1975 ông mới trở về quê hương.
Theo ông Hồ Sỹ Anh (nay đã 80 tuổi hiện sinh sống tại làng Đại Định, xã Đại Đồng, từng tham gia quân ngũ chiến đấu tại chiến trường Lào), vào năm 1978, trong một lần vô tình ông và ông Chăn Thy được gặp nhau. Câu chuyện của một nhà báo Lào và một chiến sỹ tình nguyện trở nên xúc động, bất ngờ và thắm thiết khi họ nhận ra nhau là anh em thúc bá (con anh, con em): "Chúng tôi ôm nhau khóc cả tiếng đồng hồ. Khóc vì xúc động, vì bất ngờ và vì ông Đường bác tôi cũng đã mất”. Từ ngày anh em gặp nhau và hai đất nước đã hòa bình, phát triển nên anh em đã thường xuyên được gặp nhau hơn. Ông Chăn Thy đã 3 lần về lại quê hương thăm nhà thờ và mộ tổ. Lần gần nhất là vào năm 2013, “Lâu nay anh ấy không về được vì bị tai biến, sức khỏe yếu nhưng chúng tôi vẫn thường xuyên liên lạc. Các con tôi và con chị gái ở Vinh cũng đã sang Lào nhiều lần để gặp gỡ giao lưu với gia đình bác”. Ông Anh cho biết thêm.
Vợ chồng nhà văn Chăn Thy hiện đang sống hạnh phúc, đầy đủ tại Thủ đô Viêng Chăn - (Ảnh NVCC)
Câu chuyện về ông Chăn Thy Đươn Xa Vẳn - Hồ Sỹ Thìn còn được nhà văn Hồ Ngọc Quang, một trong những thành viên hội đồng gia tộc họ Hồ đại tôn ở Quỳnh Lưu ghi nhận, chia sẻ: Chúng tôi rất bất ngờ khi được tiếp xúc với ông Chăn Thy - Hồ Sỹ Thìn khi ông về dâng hương tại nhà thờ tổ ở Quỳnh Đôi. Người Lào phần lớn theo Phật giáo, đời sống tâm linh gắn với chùa chiền, lễ Phật nhưng ông Thìn dù lớn lên trọn vẹn trong văn hóa Lào, khi bước vào nhà thờ họ Hồ lại rất thành thạo lễ nghi gia tộc: từ cách quỳ lễ, xướng danh, dâng hương, cho đến lời khấn, thứ tự bái, ông đều làm đúng, không sai một nhịp. Đó là thứ thuộc về bản năng huyết mạch, là “ký ức tổ tiên”… “Nhìn ông, một người Lào trong dáng vẻ, giọng nói, trang phục mà hành lễ gia tộc thuần thục như con cháu tại quê nhà, ai cũng xúc động đến rưng rưng”.
Câu chuyện về nhà văn Chăn Thy - Hồ Sỹ Thìn còn được các nhà văn Nguyễn Khắc Phê và nhà thơ Mai Văn Hoan mô tả rất xúc động. Theo nhà văn Nguyễn Khắc Phê: “Vào dịp Tết Lào năm 2012 (giữa tháng 4, dương lịch), trong chuyến công tác tại Lào, đoàn Nhà văn Việt Nam may mắn được dự lễ buộc chỉ tay chúc phúc ông Chăn Thy do các bạn Lào tổ chức. Đây là một nghi lễ rất trang trọng, giành cho người được yêu thương và trân trọng nhất. Đến bây giờ những giọt nước mắt lăn trên gò má ông vẫn còn hiện rõ trước mắt tôi”.
Còn theo nhà thơ Mai Văn Hoan: Nhà ông Chăn Thy ở gần chùa nên khá yên tĩnh. Cạnh bờ tường chùa là một hàng tháp và tượng Phật sơn màu vàng tươi. Ngôi biệt thự hai tầng gọn gàng, ngay ngắn, kiến trúc theo một kiểu riêng không giống các biệt thự của người Lào mà tôi từng thấy. Khuôn viên không quá rộng, chỉ đủ để trồng một ít cây ăn quả và cây cảnh. Tầng trệt gồm phòng ngủ, phòng khách, “thư viện nhỏ”… Tất cả đều được sơn màu trắng sữa, sạch và mát. Trong phòng khách, ông dành một chỗ trang trọng đặt ảnh Bác Hồ phóng to. Dưới ảnh Bác là chân dung thân sinh của ông thời còn trẻ, được vẽ truyền thần. Chỉ riêng điều này cũng đã phần nào nói lên tình cảm sâu nặng của ông đối với quê hương Việt Nam. Gần với phòng khách là “thư viện nhỏ” của gia đình ông. Tôi nhận ra tập tự truyện Đường đời khá dày của ông…Khi chúng tôi xin phép cáo từ. Tôi nắm chặt tay ông. Ông nói bằng tiếng Việt, giọng Nghệ An đặc sệt: Cho Chăn Thy gửi lời thăm tất cả.
Trong phòng khách, nhà văn Chăn Thy - Hồ Sỹ Thìn dành một chỗ trang trọng đặt ảnh Bác Hồ phóng to
Từ một người con họ Hồ gốc Nghệ, lam lũ đói nghèo nơi miền biên viễn trở thành một chiến sỹ, một nhà văn Lào nổi tiếng, Chăn Thy - Hồ Sỹ Thìn đã sống một cuộc đời giản dị và niềm hạnh phúc được cống hiến. Trên hết đó là tấm lòng với hai đất nước, hai quê hương, là minh chứng của tình hữu nghị keo sơn, bền chặt “mãi mãi xanh tươi đời đời bền vững”. Nhân kỷ niệm 50 năm Quốc khánh nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào (1975-2025), xin được chúc ông sức khỏe, gia đình hạnh phúc để chứng kiến hai đất nước, hai quê hương, dòng họ và người thân phát triển, hạnh phúc.
TĐH
Hôm nay
Hôm qua
Tất cả