NSNA - Nhà báo Từ Tiện và những bức ảnh quý

Nghệ sĩ nhiếp ảnh (NSNA) - Nhà báo Từ Tiện thuộc thế hệ những NSNA trưởng thành trong chiến tranh chống Mỹ. Sự nghiệp nhiếp ảnh của ông gắn với công cuộc kháng chiến, xây dựng và bảo vệ tổ quốc của Nhân dân xứ Nghệ nói riêng, Nhân dân Việt Nam nói chung. Ông để lại nhiều tác phẩm giàu giá trị ghệ thuật, giá trị nhân văn về cuộc sống học tập, lao động, chiến đấu và bảo vệ đất nước của Nhân dân ta, đặc biệt là Nhân dân Nghệ - Tĩnh.

NSNA Từ Tiện sinh năm 1942 ở Lào. Bố của NSNA Từ Tiện là cụ Từ Hồng, một cán bộ cách mạng hoạt động ngoại tuyến những năm trước Cách mạng Tháng Tám.  NSNA - Nhà báo Từ Thành, con trai cố NSNA Từ Tiện, kể lại câu chuyện năm xưa ông nội anh thường kể lại cho con cháu: khoảng năm 1940, cụ Từ Hồng sinh sống tại một ngôi làng người Việt ở Lào, đây là nơi có nhiều cơ sở cách mạng của ta nên thực dân Pháp để ý và có nhiều hành động trấn áp dã man. Trong một lần càn quyét cộng sản, chúng đã bắn giết vô tội vạ những người dân nơi đây. Hôm ấy, anh chị của Từ Tiện vắng nhà, ông bà nội ôm Từ Tiện chạy trốn. Đêm đến, anh chị của Từ Tiện về tìm bố mẹ thì bị giặc bắn chết. Thời gian sau, cụ Từ Hồng lại chuyển gia đình sang Thái Lan sinh sống. Chính trong thời gian ở Thái Lan, Từ Tiện đã bắt đầu làm quen với nhiếp ảnh, ông đã học nghề và làm nghề với người Thái. Đến năm 1963, theo lời Bác Hồ kêu gọi kiều bào về xây dựng Tổ quốc, cụ Từ Hồng đã đưa gia đình về sinh sống và làm việc tại Hà Tĩnh.

Thời gian này, Từ Tiện đã hơn 20 tuổi, do được học nhiếp ảnh từ trước nên Từ Tiện được nhận về công tác tại Ty Văn hóa Hà Tĩnh. Trong những năm chống Mỹ, bạn bè, đồng nghiệp vẫn thường thấy hình ảnh Từ Tiện với chiếc mũ sắt của bộ đội phòng không, chiếc máy ảnh EXA.Ia và Zennit cũ kĩ xông pha trên khắp các mặt trận, trận địa. Ông từng có mặt tại các tuyến lửa quê hương từ Truông Bồn, Bến Thủy (Nghệ An) đến ngã 3 Đồng Lộc (Hà Tĩnh), đường Trường Sơn huyền thoại… để ghi lại những khoảnh khắc ác liệt của cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước của Nhân dân ta.

Với những bức ảnh đen trắng, NSNA Từ Tiện đã khắc họa sâu sắc chủ nghĩa anh hùng cách mạng; nêu cao ý chí, quyết tâm của quân dân Nghệ An, Hà Tĩnh nói riêng, quân dân cả nước nói chung. Nhiều khoảnh khắc mà NSNA Từ Tiện ghi lại đã đi vào lịch sử, thuộc về lịch sử.

Năm 1971, giữa lúc cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc của đế quốc Mỹ đang ở giai đoạn vô cùng ác liệt, NSNA Từ Tiện lại khoác ba lô, đội mũ sắt, cùng với chiếc xe đạp cà tàng bôn ba trên các chiến trường trọng điểm. Ông đã bấm hàng ngàn kiểu ảnh để có được hàng trăm bức ảnh quý về cuộc sống chiến đấu của quân, dân ta như: Để mẹ đi đánh Mỹ; Tiểu đội nữ Kỳ Phương - Đơn vị Anh hùng; đơn vị 10 cô gái Đồng Lộc; Anh hùng La Thị Tám trên đài quan sát đếm từng loạt bom rơi…

Anh hùng La Thị Tám trên đài quan sát đếm từng loạt bom rơi

Đặc biệt, bức ảnh “Tấm lòng người Việt Nam” chụp ngày 19/5/1972, là bức ảnh vừa có ý nghĩa thời sự - chính trị, vừa có ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Đó là thời điểm dân quân xã Thạch Trung, Thạch Hà, Hà Tĩnh phối hợp với đơn vị bộ đội pháo cao xạ 233 anh dũng chống trả những đợt ném bom của máy bay Mỹ. Họ đã bắn rơi chiếc 1F37, loại máy bay có biệt hiệu “Thần sấm, con ma” của không quân Mỹ. Viên phi công lái máy bay là thiếu tá Obrinicol đã nhảy dù thoát chết nhưng y bị thương ở trán và má.

Cô Trần Thị Sâm, bấy giờ là y tá dân quân, đã rửa và băng bó vết thương cho Obrinicol. Từ Tiện đã chớp lấy và ghi lại khoảnh khắc: một cô gái người Việt nhỏ bé, nét mặt cương nghị, đang băng bó vết thương cho kẻ thù mới vừa dội bom xuống quê hương mình. Tên giặc lái to cao, mặt cúi gằm như đang hối lỗi. Bức ảnh nhanh chóng được lan tỏa khắp trong và ngoài nước giúp cho Nhân dân thế giới hiểu hơn về cuộc chiến đấu chính nghĩa của Nhân dân Việt Nam, hiểu hơn những tấm lòng cao đẹp của người Việt. Dù trong chiến tranh, Nhân dân ta vẫn nhân đạo với kẻ thù.

Tác phẩm “Tấm lòng người Việt Nam” - Huy chương Vàng đồng hạng trong triển lãm “Một chặng đường nhiếp ảnh”.

Sau này, tác phẩm “Tấm lòng người Việt Nam” được Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam tặng thưởng Huy chương Vàng đồng hạng trong triển lãm “Một chặng đường nhiếp ảnh” Chào mừng kỷ niệm 50 năm ngày Bác Hồ ký Sắc lệnh số 147 thành lập ngành Nhiếp ảnh, Điện ảnh Việt Nam (15/3/1953 -15/3/2023).

Nhà báo, NSNA Từ Tiện cứ xông pha, cần mẫn và đam mê như vậy suốt mấy chục năm trời. Ông chụp ảnh rồi gửi về Báo Nhân dân, Quân đội Nhân dân và các cơ quan thông tấn của ta để kịp thời phản ánh cuộc sống lao động, chiến đấu của quân dân ta trong những năm bom đạn, khỏi lửa ác liệt nhất, cũng như tố cáo tội ác của kẻ thù.

Chiến tranh kết thúc, sau năm 1976, NSNA Từ Tiện chuyển sang công tác tại Phòng Truyền thông của Ty Y tế Nghệ tĩnh. Ông lại miệt mài đi khắp đó đây để chụp những bức ảnh thời sự - nghệ thuật, Y tế, phản ánh kịp thời cuộc sống lao động của quân và dân ta trong công cuộc xây dựng CNXH…

Sau này, NSNA Từ Tiện đã tập hợp các tác phẩm nhiếp ảnh của mình xuất bản 2 tập sách ảnh “Một thời đạn bom, một thời hòa bình” (năm 1999) và “Một thời để nhớ” (năm 2000). 2 tập sách ảnh của ông đã mô tả lại những khoảnh khắc chân thực, sinh động của quân và dân ta trong những năm kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Dưới bom đạn kẻ thù, phụ nữ, trẻ em cùng những người lính vẫn kiên cường sống và chiến đấu. Những khoảnh khắc ấy không chỉ là lòng dũng cảm, ý chí, nghị lực mà còn là những giá trị nhân văn cao đẹp. Và công cuộc tái thiết, xây dựng, phát triển đất nước sau khi kết thúc chiến tranh, hòa bình lập lại.

Với những cống hiến của mình, NSNA Từ Tiện được tặng thưởng Huân chương Kháng chiến hạng 3; UBND tỉnh Nghệ An và Hội nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam tặng thưởng nhiều Bằng khen; năm 2003, NSNA Từ Tiện được phong tặng Tước hiệu Nghệ sĩ nhiếp ảnh xuất sắc (E.VAPA); năm 2008, ông vinh dự được Thủ Tướng Chính phủ tặng Bằng khen;…

Nhà báo, NSNA Từ Thành chia sẻ, hầu như suốt cuộc đời, ba tôi chụp ảnh phim nên ông rất chắt chiu từng lần bấm máy. Ngày xưa, ba phải tiết kiệm từng kiểu ảnh một, mỗi cuốn phim 36 kiểu ba phải nối đầu phim để bấm được 38 kiểu. Khi chụp, ông phải căn chỉnh tốc độ, ánh sáng, chọn bố cục cẩn thận rồi mới bấm máy.

Thời ấy, kinh tế gia đình NSNA Từ Tiện cũng rất khó khăn. Không như một số nghệ sĩ khác lấy nghề nhiếp ảnh nuôi đam mê. NSNA Từ Tiện lấy đồng lương viên chức ít ỏi nuôi đam mê nên ông phải hết sức tiết kiệm phim để gắn bó lâu dài với nhiếp ảnh. Từ Thành trưởng thành cũng theo bước chân ba, thấy hai ba con chúi đầu vào máy ảnh, tráng phim, rửa phim, vừa tốn kém vừa phải đi xa, lại vất vả, mệt nhọc.. mẹ Từ Thành đã nhiều lần ngăn cản hai ba con. Nhưng rồi, dần dần hai ba con đã thuyết phục được bà qua những tác phẩm ảnh xuất sắc đoạt giải. Hơn nữa bà hiểu, đó là đam mê, mà là đam mê chính đáng, đam mê cao quý, nên bà đã không ngăn cản nữa.

NSNA Từ Thành nhớ lại những ngày hai ba con với chiếc ba lô, túi xách, lỉnh kỉnh đồ nghề trên chiếc xe máy Simson rong ruổi khắp các nẻo đường xứ Nghệ. Khoảng năm 2005, hai ba con cùng đi Con Cuông chụp và quay phim để làm bộ phim tài liệu “Nửa thế kỷ phòng chống sốt rét”. Hai ba con cùng một vài bác sĩ phải đi thuyền trên đập Phà Lài để tác nghiệp. Đột nhiên, xuồng chết máy rồi trôi tự do về phía chân đập. Chiều cao từ mặt đập xuống chân đập khoảng 25 đến 30 mét. Trước tình thế nguy ngập, mọi người hò hét nhờ sự giúp đỡ của người dân.

May thay, khi xuồng chỉ còn cách chân đập khoảng dăm, bảy mét thì được người dân giúp kéo vào bờ. Một lần khác, hai ba con đi Kỳ Sơn, xe máy bị hỏng dọc đường, đường đồi núi không một bóng người. Hai ba con phải mang vác máy móc, thiết bị, đẩy xe, trèo đèo lội suối hàng chục km đường rừng giữa lúc bụng đói, miệng khát khiến ai nấy mệt lả. Nhưng rồi ba động viên con, con động viên ba mà bước lên phía trước.

Năm 2005, NSNA Từ Tiện, Từ Thành cùng NSNA Bùi Xuân Lương đã mở cuộc triển lãm chung, trưng bày mỗi người khoảng 40 đến 50 bức ảnh. Đây là lần đầu tiên hai ba con tổ chức chung một buổi triển lãm. Và năm 2016, nhân kỷ niệm 70 năm thành lập ngành Y tế Nghệ An, NSNA Từ Tiện và Từ Thành phối hợp với ngành Y tế tuyển chọn 70 tác phẩm tổ chức cuộc triển lãm ảnh Y tế Nghệ An 70 năm vì sức khỏe Nhân dân. Triển lãm này được Hội nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam bảo trợ.

Nói đến NSNA - Nhà báo Từ Tiện là nói đến những khoảnh khắc lịch sử, những bức ảnh thời sự - nghệ thuật có một không hai. Đến bây giờ, những tác phẩm của cố NSNA - Nhà báo Từ Tiện vẫn là một phần của lịch sử đấu tranh xây dựng và bảo vệ đất nước của Nhân dân hai tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh.

(Bài đã đăng VHTT Nghệ An, Số 13 - Tháng 6/2024)