NSND Nguyễn An Ninh

Trong căn nhà nhỏ tại số 167 Ngô Gia Tự (phường Vinh Hưng, tỉnh Nghệ An) người ta dễ bắt gặp hình ảnh giản dị, ấm áp của đôi vợ chồng nghệ sĩ nổi tiếng: Nghệ sĩ Nhân dân (NSND) Nguyễn An Ninh và NSND Trịnh Hồng Lựu. Nếu như tên tuổi Hồng Lựu từ lâu đã trở nên quen thuộc với khán giả cả nước bởi chất giọng ngọt ngào, đằm thắm thì chồng chị - Nguyễn An Ninh lại được biết đến như một người âm thầm đứng phía sau, bền bỉ cống hiến cho sân khấu dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh với nhiều kịch bản, tác phẩm giá trị.

Ông sinh ngày 01/5/1962 tại xã Đức Liên, huyện Vũ Quang (cũ), tỉnh Hà Tĩnh. Lớn lên trong giai đoạn đất nước còn nhiều khó khăn, chiến tranh in dấu trong từng mái nhà, Nguyễn An Ninh sớm cảm nhận được nỗi đau, sự chờ đợi, khắc khoải của những người mẹ, người vợ ở quê hương miền sông nước. Bên dòng Ngàn Sâu quê nhà, trong những buổi chiều thôn xóm quây quần hát đối đáp, cậu bé An Ninh khi ấy đã nuôi dưỡng trong mình tình yêu mãnh liệt với câu ca, điệu ví.

“Mẹ tôi hay hát, hay kể chuyện cổ tích. Chiều nào tôi cũng ra sông hát đối với làng vạn chài, hát với sang bên kia bờ. Quê hương đã gieo vào tôi những hạt mầm nghệ thuật để rồi sau này, khi viết về người mẹ, người chiến sĩ hay tình yêu lứa đôi, tôi chỉ cần nhớ lại ký ức quê hương là câu chữ tự nhiên tuôn chảy”, ông từng trải lòng.

Không qua trường lớp đào tạo chính quy, nhưng bằng niềm đam mê và sự học hỏi không ngừng từ các bậc tiền bối, đặc biệt là Nghệ sĩ Ưu tú Đình Bảo, cùng những đợt tập huấn ngắn ngày, Nguyễn An Ninh đã tự mài giũa ngòi bút, để rồi trở thành một trong những tác giả kịch bản dân ca nổi bật nhất của xứ Nghệ.

Hành trình 40 năm cống hiến cho dân ca Ví, Giặm

Bắt đầu sự nghiệp nghệ thuật từ năm 1983, Nguyễn An Ninh là diễn viên của Đoàn Kịch hát Dân ca Nghệ Tĩnh. Từ 1991, ông chuyển sang công tác tại Nhà hát Dân ca Nghệ An và đến năm 2003 giữ cương vị Trưởng đoàn Dân ca Truyền thống thuộc Trung tâm Bảo tồn và Phát huy di sản Dân ca xứ Nghệ (nay là Trung tâm Nghệ thuật truyền thống Nghệ An). Trong suốt chặng đường 40 năm (1983-2022), ông không chỉ là một diễn viên tài năng mà còn là tác giả, đạo diễn và nhà quản lý nghệ thuật có uy tín.

Với trách nhiệm Trưởng đoàn, ông vừa điều hành hoạt động chuyên môn, vừa quản lý, tổ chức các chương trình biểu diễn, đồng thời tham mưu cho lãnh đạo về công tác nghệ thuật. Dù ở cương vị nào, Nguyễn An Ninh cũng toàn tâm toàn ý, để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng đồng nghiệp và khán giả.

Gia tài nghệ thuật phong phú

NSND Nguyễn An Ninh đã để lại một gia tài nghệ thuật đáng nể: hơn 60 tác phẩm chuyển thể dân ca Ví, Giặm từ các kịch bản có sẵn và khoảng 20 kịch bản dân ca do chính ông sáng tác. Bằng làn điệu Ví, Giặm kết hợp với các phân cảnh kịch, ông xây dựng nhiều tác phẩm mang tính sử thi, khắc họa các nhân vật lịch sử, danh nhân văn hóa Việt Nam.

Nổi bật trong số đó là ca kịch “Lời Người, lời của nước non” viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh, được NSND Trịnh Hồng Lựu đạo diễn và Nhà hát Dân ca Nghệ An thể hiện, từng lưu diễn tại nhiều tỉnh, thành. Ông cũng viết kịch bản về Phan Bội Châu, Mai Thúc Loan, Lê Hồng Phong, Nguyễn Thị Minh Khai, Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ, Hồ Xuân Hương… Đặc biệt, nhân kỷ niệm 120 năm Ngày sinh đồng chí Trần Phú - Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng, ông sáng tác vở “Hãy giữ vững chí khí chiến đấu”, góp phần làm phong phú thêm kho tàng nghệ thuật cách mạng.

Không chỉ viết kịch bản, ông còn là người đặt lời cho nhiều làn điệu cổ, tạo nên sức sống mới cho các tác phẩm dân ca phát sóng trên truyền hình và trong các chương trình nghệ thuật phục vụ nhiệm vụ chính trị. Là một diễn viên gạo cội, ông từng nhiều lần đảm nhận vai kép chính diện với lối diễn mộc mạc, chân thực, giọng ca sâu lắng, truyền cảm.

Nói về sự nghiệp của NSND Nguyễn An Ninh không thể không nhắc đến người bạn đời - NSND Trịnh Hồng Lựu. Nếu ông là tác giả kịch bản, thì chị là đạo diễn và ca sĩ chính trong nhiều tác phẩm. Hai người không chỉ đồng hành trên sân khấu mà còn hỗ trợ, góp ý cho nhau trong từng câu chữ, từng giai điệu. “Có lúc cũng khúc mắc, nhưng rồi câu Ví, Giặm ngọt ngào lại gắn kết chúng tôi trong hạnh phúc”, ông chia sẻ. Hai người con (một trai, một gái) cũng theo nghiệp bố mẹ, tiếp nối truyền thống nghệ thuật gia đình, từng bước khẳng định tên tuổi.

Danh hiệu cao quý và những phần thưởng xứng đáng

NSND Nguyễn An Ninh cùng các nghệ sĩ ở Nghệ An chụp ảnh lưu niệm bên lề lễ trao tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú lần thứ 10, tháng 3/2024

Năm 2023, Chủ tịch nước đã ký Quyết định số 1431/QĐ-CTN phong tặng danh hiệu cao quý Nghệ sĩ Nhân dân cho ông. Đây là sự ghi nhận xứng đáng cho những cống hiến bền bỉ của Nguyễn An Ninh suốt hơn 40 năm qua.

Trước đó, ông đã gặt hái nhiều thành tích nổi bật như Huy chương Vàng với vai ông Trung trong vở “Người thứ 13” tại Liên hoan Nghệ thuật Sân khấu toàn quốc về hình tượng người chiến sĩ Công an nhân dân lần thứ IV (2020).

Huy chương Vàng với vai ông Đức trong vở “Vầng sáng” tại Hội diễn Nghệ thuật Sân khấu Tuồng và Dân ca Kịch chuyên nghiệp toàn quốc (2022).

Giải thưởng Hồ Xuân Hương (2021).

Vinh danh Gương mặt Nghệ sĩ tiêu biểu trong lĩnh vực nghệ thuật năm 2022 do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trao tặng.

Ngoài ra, ông còn vinh dự đón nhận Huân chương Lao động hạng Ba, Bằng khen của UBND tỉnh Nghệ An (2020) cùng nhiều Huy chương, Kỷ niệm chương khác.

Những thành tích ấy không chỉ là niềm tự hào cá nhân, mà còn khẳng định sự trưởng thành, sức sống bền bỉ của dân ca Ví, Giặm - di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại trong đời sống hôm nay.

Giữ hồn dân ca

NSND Nguyễn An Ninh từng nói: “Một lợi thế của Ví, Giặm mà tôi chú trọng khai thác là viết về tình yêu đất nước luôn hòa với tình yêu lứa đôi một cách nhuần nhuyễn, thấm thía, khiến người nghe xúc động sâu sắc. Tôi cũng có thể dùng thơ Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Công Trứ một cách rất mịn, rất nhuyễn vào các tác phẩm dân ca của mình, để câu Ví, Giặm thêm lung linh, sáng đẹp”.

Thật vậy, ở ông, tình yêu quê hương, đất nước hòa quyện tự nhiên với tình yêu đôi lứa, tình cảm gia đình, tạo nên chất liệu nghệ thuật vừa dân dã, vừa sâu lắng. Có lẽ, vì thế mà mỗi tác phẩm của ông đều mang hơi thở cuộc sống, gắn bó máu thịt với người dân xứ Nghệ “một nắng hai sương”.

Hơn bốn thập kỷ miệt mài, NSND Nguyễn An Ninh đã góp phần quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy và đưa dân ca ví, Giặm đến gần hơn với công chúng cả nước. Từ mái nhà nhỏ, ông vẫn cần mẫn sáng tác, như con tằm lặng lẽ nhả tơ, để “câu Ví, Giặm ân tình người xứ Nghệ” mãi ngân vang, trở thành niềm tự hào của quê hương Hồng Lam.

“Về với sông núi Hồng Lam niềm kiêu hãnh bao đời.
Câu Ví, Giặm ân tình người xứ Nghệ.
Là giọng nói của cha, tiếng ru hời của mẹ,
Là cốt cách tâm hồn người Nghệ đó người ơi!”

Những câu ca ấy cũng chính là tâm nguyện đời nghệ sĩ - nguyện hiến dâng trọn vẹn cho mảnh đất đã nuôi dưỡng và cho ông đôi cánh nghệ thuật bay cao, bay xa./.

T.L