Tôn Gia Tinh và cụ Nguyễn Thị Khương

Phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh 1930 - 1931 đã đi vào lịch sử dân tộc như một bản hùng ca bất diệt, khẳng định khí phách quật cường của những người dân lao khổ đứng lên làm chủ vận mệnh. Trong hàng vạn người con ưu tú đã ngã xuống hoặc cống hiến trọn đời cho cách mạng, cụ Tôn Gia Tinh và cụ Nguyễn Thị Khương là hai gương mặt tiêu biểu, gắn bó đời mình với lý tưởng cộng sản, để lại tấm gương sáng về lòng trung kiên và sự hy sinh bất khuất.

Tôn Gia Tinh - Từ học sinh yêu nước đến Bí thư Huyện ủy Thanh Chương

Sinh năm 1911 tại làng Võ Liệt, Thanh Chương (Nghệ An) trong một gia đình Nho học yêu nước, Tôn Gia Tinh lớn lên trong bối cảnh phong trào đấu tranh dân tộc dâng cao. Khi theo học tại Trường Quốc học Vinh, ông nhanh chóng tham gia các phong trào yêu nước sôi nổi của học sinh, như ký tên vào bản kiến nghị đòi trả tự do cho Phan Bội Châu, tổ chức lễ truy điệu nhà chí sĩ Phan Chu Trinh.

Năm 1928, Tôn Gia Tinh gia nhập Đảng Tân Việt, rồi nhanh chóng trở thành đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam năm 1930. Với tư chất thông minh, bản lĩnh kiên định, ông được giao nhiều trọng trách quan trọng.

Tháng 3/1930, khi phong trào cách mạng đang bùng lên ở khắp nơi, ông được chỉ định làm Bí thư lâm thời Huyện ủy Thanh Chương - trở thành Bí thư đầu tiên của Huyện ủy. Dưới sự lãnh đạo của ông, chỉ trong vài tháng, số lượng chi bộ trong huyện tăng nhanh, nhiều cuộc biểu tình nổ ra mạnh mẽ trong các ngày 1/5; 1/6; 1/9/1930 tại Thanh Chương… góp phần tạo nên cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh năm 1930-1931.

Năm 1931, chính quyền thực dân mở cuộc khủng bố trắng. Ông bị bắt, kết án nặng và giam giữ tại Nhà lao Vinh rồi nhiều trại giam khác. Trong ngục tối, Tôn Gia Tinh vẫn giữ vững chí khí, vận động anh em tù nhân đoàn kết, tổ chức học tập chính trị, biến nhà tù thành “trường học cách mạng”. Sau khi mãn hạn tù, ông tiếp tục hoạt động bí mật, gắn bó với cơ sở cách mạng tại Quảng Nam, Quảng Ngãi, rồi tham gia Tổng khởi nghĩa Tháng Tám 1945, trực tiếp góp mặt trong cuộc giành chính quyền ở Đà Nẵng.

Trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, ông được giao nhiều nhiệm vụ quan trọng về tổ chức, giáo dục, xây dựng chính quyền cơ sở. Cả cuộc đời ông gắn liền với sự nghiệp cách mạng cho đến khi nghỉ hưu. Với những cống hiến to lớn, Nhà nước đã trao tặng cụ nhiều phần thưởng cao quý như Huân chương Độc lập hạng Ba, Huân chương Kháng chiến chống Pháp hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhất.

Nguyễn Thị Khương - Người nữ chiến sĩ kiên trung đất Hà Tĩnh

Nếu Tôn Gia Tinh là một trong những cán bộ chủ chốt của phong trào Nghệ An, thì cụ Nguyễn Thị Khương - người con gái Thạch Hà (Hà Tĩnh), sinh năm 1912 - lại là một trong những “bông hồng thép” hiếm hoi trong hàng ngũ cách mạng nữ thời bấy giờ.

Sớm giác ngộ cách mạng khi mới mười sáu, mười bảy tuổi, bà gia nhập Đảng Tân Việt vào năm 1928, lấy bí danh La Loa, sau đổi thành Hương. Bà tham gia in ấn, rải truyền đơn, vận động phong trào học sinh và phụ nữ, trở thành một trong những hạt nhân cách mạng trẻ tuổi của Hà Tĩnh.

Trong cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh, Nguyễn Thị Khương hoạt động liên tục với vai trò giao liên, chuyển tài liệu, kết nối cơ sở. Bà từng nhiều lần vượt qua vòng vây của địch để đưa tin tức và chỉ thị của cấp trên đến các chi bộ. Năm 1931, bà bị mật thám bắt tại Hà Tĩnh. Trong tù, bà chịu tra tấn tàn bạo, nhưng kiên quyết không khai báo, bảo vệ tổ chức đến cùng. Sau gần hai năm bị giam cầm, bà được trả tự do và lập tức trở lại hoạt động, tiếp tục gây dựng phong trào phụ nữ và liên lạc với nhiều cán bộ cấp cao của Đảng.

Sự gan dạ, kiên trung của Nguyễn Thị Khương đã khiến bà trở thành một trong những nữ đảng viên cộng sản tiêu biểu của Hà Tĩnh thời kỳ ấy.

Một tình yêu gắn liền với lý tưởng cách mạng

Sau khi ra tù, Nguyễn Thị Khương tiếp tục hoạt động Hội Phụ nữ tại thị xã Hà Tĩnh. Năm 1935, được các bạn tù chính trị giới thiệu và vun vén, Nguyễn Thị Khương xây dựng gia đình, kết duyên cùng đồng chí Tôn Gia Tinh cũng vừa mới ra tù, quê ở xã Võ Liệt, huyện Thanh Chương. Gia đình và dòng họ Tôn có truyền thống yêu nước và khoa bảng. Sau ngày cưới, theo yêu cầu của Xứ ủy Trung Kỳ, hai đồng chí Tôn Gia Tinh và Nguyễn Thị Khương vào Đà Nẵng hoạt động. Nhà ở của vợ chồng Nguyễn Thị Khương là nơi đi về của các đồng chí Tôn Quang Phiệt, Đặng Thai Mai, Võ Nguyên Giáp và nhiều đồng chí khác trong thời kỳ hoạt động bí mật.

Vợ chồng đồng chí Nguyễn Thị Khương sinh được năm người con (hai trai, ba gái). Học tập và noi gương tinh thần yêu nước và hiếu học của cha mẹ, cả năm người con đều là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam. Họ đều là những cán bộ lãnh đạo ở các cơ quan chính quyền Nhà nước và những nhà khoa học có đức có tài, suốt đời tận tụy phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân.

Cả cuộc đời cụ Tôn Gia Tinh và cụ Nguyễn Thị Khương đã dành trọn cho lý tưởng cách mạng. Họ từng đi qua lao tù đế quốc với đòn roi, hiểm nguy, nhưng niềm tin vào Đảng, vào Nhân dân chưa một lần lay chuyển.

Ngày nay, khi nhắc về phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh - bản anh hùng ca của Nhân dân Nghệ An, Hà Tĩnh - người dân không thể quên hai cái tên Tôn Gia Tinh và Nguyễn Thị Khương. Họ không chỉ là những cán bộ, đảng viên trung kiên, mà còn là biểu tượng cho sự kiên định lý tưởng, sự hy sinh thầm lặng và tình yêu son sắt dành cho Tổ quốc./.