1. Văn học thời Lý là sự mở đầu cho nhiều truyền thống tốt đẹp với những bản sắc và đặc trưng riêng biệt của văn học dân tộc. Điểm nổi bật nhất của văn học giai đoạn này là ý thức tự hào về sơn hà xã tắc, là ý chí quật cường, khẳng định chủ quyền dân tộc đã giành được, là tinh thần quyết tâm xây dựng đất nước trở thành một quốc gia hùng mạnh.

Tất cả được lồng trong âm hưởng đậm sắc thái của “tam giáo đồng nguyên” với những triết lý cao siêu về vũ trụ và con người, trong đó những tư tưởng Phật giáo vẫn có phần nổi trội và chiếm một vị trí quan trọng. Một trong những đặc sắc của văn học giai đoạn này còn ít được các nhà nghiên cứu nói đến, chính là chất kỳ ảo, siêu nhiên, tuy còn giản dị, thô phác như một sự khởi đầu nhưng không  kém phần sâu sắc, có ảnh hưởng quan trọng đến sự phát triển của văn học dân tộc trong các giai đoạn tiếp theo.

Màu sắc kỳ ảo là một trong những đặc điểm độc đáo của văn hóa, văn học Đông Á nói chung và văn học Việt Nam trung đại nói riêng. Cái kỳ vốn là một phạm trù mỹ học của văn hóa Đông Á cổ trung đại, là đặc thù tư duy của một giai đoạn lịch sử. Những tác phẩm văn xuôi nổi tiếng nhất của vùng văn học này đều chứa đựng trong nó những yếu tố “kỳ lạ”. Cái kỳ ảo đầy rẫy trong các huyền thoại tôn giáo, trong thơ ca, trong văn xuôi lịch sử và văn xuôi tự sự, là một đặc điểm của tư duy dân gian được phản ánh rõ nét trong thần thoại, truyền thuyết, truyện cổ tích, đặc biệt trong các truyền thuyết, huyền thoại dân gian đã được các nhà văn sử dụng làm chất liệu sáng tác... Ở đó cái kỳ không đơn giản chỉ là một yếu tố nghệ thuật mà còn là thế giới quan của cả một giai đoạn lịch sử dài lâu – Đó là một cách nhìn nhận và cảm thụ thế giới. Do có cuộc sống gần gũi với thiên nhiên và do chưa giải thích được nhiều hiện tượng tự nhiên và xã hội, đối với con người thời cổ trung đại, bên cạnh cuộc sống hiện thực họ còn có một đời sống tâm linh phong phú với các vị thần, với những điều kỳ lạ siêu nhiên và một quan niệm sâu xa về thế giới bên kia... Quan niệm này xuất phát từ cái nhìn phi nhị nguyên luận trước vũ trụ của con người Đông Á thời trung đại. Ở đó không có sự phân chia rạch ròi giữa trần gian và thế giới siêu nhiên, thậm chí giữa chúng còn có sự tác động lẫn nhau một cách nhân quả. Vì vậy, việc phản ánh mặt kỳ ảo, siêu nhiên đó chẳng phải là cái gì xa lạ, phi thực tế như một thời chúng ta quan niệm. Đó chính là một phần quan trọng của hiện thực, nó sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn cuộc sống và chiều sâu tâm hồn của con người thời trung đại.

2. Màu sắc kỳ ảo là một trong những đặc điểm khá rõ nét của văn học thời Lý, thời kỳ mà mối quan hệ giữa văn học viết và văn học dân gian, giữa văn học thế tục và văn học tôn giáo còn rất mật thiết. Chất kỳ ảo trong văn học giai đoạn này còn mang đậm màu sắc siêu nhiên, thô phác và gắn liền mật thiết với tôn giáo, với văn hóa, văn học và tín ngưỡng dân gian.

Ở giai đoạn đầu của văn học dân tộc đã xuất hiện một hiện tượng thơ khá lạ. Đó là những bài thơ “thần”, thơ “sấm” mang những lời lẽ khó hiểu, được gắn liền với những truyền thuyết, những huyền thoại cũng khá bí hiểm. Việc xuất hiện những bài sấm truyền, dùng lời nói kín (ẩn ngữ) để dự đoán hung cát có lẽ đã xuất hiện từ trước đời Lý, nhưng phải đến thời điểm trước và sau khi triều đại này khởi nghiệp thì hiện tượng thơ sấm mới thực sự nở rộ. Nổi bật hơn cả trong thơ sấm đời Lý là những chùm thơ bí hiểm xuất hiện rầm rộ trong giai đoạn chuẩn bị cho việc Lý Công Uẩn lên ngôi thay Lê Ngọa Triều nhà Tiền Lê. Điều độc đáo là chỉ có thể lý giải một cách thấu đáo ý nghĩa tiên tri mang tính chất thần linh của những bài thơ này khi đặt nó trong bối cảnh của những huyền thoại có liên quan, giữa chúng có sự lý giải, bổ sung mật thiết cho nhau. Đây cũng là một minh chứng tiêu biểu thể hiện mối quan hệ mật thiết giữa văn học bác học và văn học dân gian ở thời kỳ đầu hình thành văn học dân tộc.

Vào những năm cuối thế kỷ X, sự tàn bạo đến ngu muội của Lê Ngọa Triều đã làm dân chúng phẫn uất và đình thần chán nản. Họ hướng về một người có tài năng đức độ lúc đó là Lý Công Uẩn. Hàng loạt tác phẩm nhân danh lực lượng siêu nhiên đã ra đời để vận động cho công cuộc thay đổi đó. Một bài thơ theo lối chiết tự đã xuất hiện trên một cây gạo bị sét đánh ở châu Cổ Pháp (quê hương Lý Công Uẩn) trong một cơn giông bão chỉ rõ việc nhà Lý lên thay nhà Lê: