Thứ nhất là nên phân ngạch giáo sư. Nước ta có hơn 9000 GS và PGS, nhưng chỉ một phần nhỏ trong số này là chính thức làm trong các đại học. Theo thống kê của Bộ GDĐT năm 2008 chỉ có 2108 giáo sư và phó giáo sư trong các đại học (xem sách mới của tôi “Chất lượng giáo dục đại học nhìn từ góc độ hội nhập”, trang 104). Nói cách khác, rất nhiều người với chức danh giáo sư nhưng họ không trực tiếp giảng dạy và nghiên cứu, và đó là một điều bất bình thường.
Vì thế tôi đề nghị nên có qui chế cho những giáo sư chính thức, giáo sư kiêm nhiệm (conjoint professor), và giáo sư danh dự (honorary professor). Ở nước ngoài người ta phân biệt rạch ròi ba ngạch giáo sư như vừa đề cập. Giáo sư chính thức là những người trực tiếo giảng dạy và nghiên cứu trong đại học, họ được xét duyệt theo những tiêu chuẩn quốc tế nghiêm chỉnh. Những tiêu chuẩn đó thường là công trình nghiên cứu khoa học và đóng góp cho chuyên ngành và cộng đồng. Giáo sư kiêm nhiệm dành cho các chuyên gia trong các cơ quan công quyền hoặc trung tâm nghiên cứu, bệnh viện, v.v. có công đào tạo nghiên cứu sinh, nhưng họ không nhận lương của đại học. Tiêu chuẩn xét duyệt giáo sư kiêm nhiệm cũng đơn giản và “nhẹ” hơn giáo sư chính thức. Trường đại học thường yêu cầu họ phải xưng rõ là “giáo sư kiêm nhiệm” chứ không được dùng chức danh “giáo sư” để phân biệt giữa hai ngạch. Giáo sư danh dự là chức danh dành cho các mạnh thường quân, những người có công trong việc xây dựng và phát triển học thuật. Những người này không cần xét duyệt theo các tiêu chuẩn của giáo sư chính thức và giáo sư kiêm nhiệm, mà chỉ do đại học trao tặng như là một cách ghi nhận công trạng.
Thứ hai là nên hủy bỏ cách xét duyệt chức danh theo “mô hình hai bước” như hiện nay. Theo Quyết định 174 của Chính phủ thì hiện nay qui trình tiến phong chức danh giáo sư chia làm 2 bước: bước 1 HĐCDGSNN xét duyệt ứng viên đủ tiêu chuẩn giáo sư / phó giáo sư; bước 2 ứng viên phải được một đại học bổ nhiệm mới (và nếu sau 2 năm vẫn chưa tìm được nơi bổ nhiệm thì chức danh giáo sư cũng không còn!) Nói nôm na là HĐCDGSNN chỉ cấp văn bằng giáo sư, và giáo sư phải đi … tìm việc. Cách làm này là một cách xem thường chức danh giáo sư như là một … bằng tốt nghiệp. Qui trình này rất lạ lùng. Tôi không thấy nơi nào trên thế giới làm như thế. Giáo sư là phải gắn liền với một đại học. Trước khi đệ đơn xin phong giáo sư, ứng viên phải là giảng viên của một đại học.
Cũng cần nói thêm rằng ở ngoài không có chuyện tiến phong chức danh giáo sư theo nhu cầu. Ngày xưa thì đại học còn có “nhu cầu”, vì mỗi bộ môn chỉ có một giáo sư, và khi người này nghỉ hưu thì trường tuyển dụng giáo sư thay thế. Nhưng bây giờ thì không còn kiểu làm này nữa, vì một bộ môn có thể có nhiều giáo sư. Tôi thấy ở trường tôi, ai cũng có thể đệ đơn xin đề bạt nếu họ thấy đáp ứng tiêu chuẩn đề ra, chứ không có chuyện nhu cầu nữa. Do đó, để phù hợp với qui chuẩn quốc tế, nên bỏ khái niệm phong chức danh giáo sư theo nhu cầu.
Thứ ba là nên bỏ những tiêu chuẩn mang tính cân đo đong đếm. Tiêu chuẩn xét duyệt chức danh giáo sư / phó giáo sư hiện nay rất phức tạp và … số hóa. Mỗi công trình công bố đều tính bằng điểm, mỗi sách viết ra cũng tính điểm. Không có nơi nào trên thế giới lại “cho điểm” giáo sư như thế. Làm như thế là một cách biến các ứng viên giáo sư thành học trò! Chẳng những biến giáo sư thành học trò, cách tính điểm cũng rất vô lí. Chẳng hạn như hiện nay HĐCDGSNN xem một bài báo khoa học đăng trong một tập san trong nước có điểm bằng thậm chí cao hơn bài báo đăng trên các tập san danh tiếng ở nước ngoài! Cần nói thêm rằng chưa có một tập san khoa học nào của Việt Nam được công nhận trong danh bạ ISI, và cách cho điểm như thế cực kì vô lí và phản cảm.
Cách tính điểm như hiện nay cũng tạo thêm điều kiện cho những kẽ hở tiêu cực trong qui trình đề bạt chức danh giáo sư. Tôi có lần thấy một ứng viên trong ngành y khoa nộp 3 cuốn sách như là một tiêu chuẩn để được xét duyệt chức danh phó giáo sư. Điều phi thường là 3 cuốn sách này được viết trong vòng 1 năm. Ứng viên này không hề có một công trình nghiên cứu nào trên các tập san y khoa quốc tế mà đã viết 3 cuốn sách trên 1000 trang trong vòng 1 năm! Thật ra, đọc sơ qua thì thấy đây là sách dịch (vì các bảng biểu đều rất quen thuộc với người trong ngành), và qua văn phong dịch thì rõ ràng sách có nhiều người dịch. Nói chung, tiêu chuẩn khoa học để xét duyệt chức danh giáo sư còn rất rất nhiều bất cập và nhiều điều không hợp lí, nhưng đây là vấn đề muôn thưở vì nhiều người đã lên tiếng nhưng vẫn chưa sửa đổi.
Do vậy, nhân lời phát biểu của ngài Phó thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân tôi cũng đóng góp vài ý kiến như trên. Tôi nghĩ rằng cần phải cải cách qui trình và tiêu chuẩn tiến phong chức danh giáo sư để cho phù hợp với các nước trong vùng và từng bước hội nhập quốc tế./.
Nguồn:nguyenvantuan.net
Hôm nay
Hôm qua
Tất cả
