Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất quan tâm tới lực lượng Thanh niên xung phong (TNXP). Trong quá trình ra đời và phát triển, lập nên bao kỳ tích, lực lượng TNXP luôn nhận được sự quan tâm, dìu dắt và động viên khích lệ của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Kể từ ngày thành lập tổ chức TNXP đầu tiên, đến ngày Bác đi xa, rất nhiều lần Bác đến thăm, nói chuyện, viết thư khen, tặng quà, viết bài đăng báo về TNXP. Nhân dịp kỷ niệm 75 năm ngày thành lập TNXP (15/7/1950 - 15/7/2025), xin được giới thiệu về bức thư và chiếc đài Radio Bác Hồ tặng Đại đội TNXP 333 năm 1969, đang được lưu trữ, bảo quản tại Khu Di tích Kim Liên.

Đại đội TNXP 333 là một đơn vị thuộc Cầu Cấm (Nghệ An), được thành lập ngày 13/5/1965. Buổi đầu thành lập đơn vị có 139 đội viên, tuổi đời từ 18 đến 20 tuổi. Đại Đội trưởng đầu tiên là đồng chí Hồ Sỹ Lịch.

Cầu Cấm được gọi là “Tọa độ lửa anh hùng”, là một địa điểm lịch sử có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trên tuyến giao thông huyết mạch Bắc - Nam. Trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược, Cầu Cấm là nơi diễn ra nhiều trận đánh ác liệt, là trọng điểm đánh phá, oanh tạc bằng máy bay của đế quốc Mỹ nhằm cắt đứt sự chi viện từ Bắc vào Nam. Hàng vạn tấn bom mìn của đế quốc Mỹ trút xuống trận địa cầu Cấm. Nơi đây đã chứng kiến sự chiến đấu anh dũng, ngoan cường của quân và dân ta nhằm bảo vệ Cầu Cấm, bảo vệ giao thông huyết mạch Bắc-Nam. Hàng trăm chiến sỹ bộ đội, thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến đã anh dũng hy sinh, góp phần to lớn trong chiến thắng đế quốc Mỹ xâm lược.

Trong những năm tháng chống chiến tranh phá hoại của không quân Mỹ, đơn vị đã lặn lội mở đường, san lấp hố bom, bắc cầu trên các tuyến đường ác liệt như đường 15A, đường 34 và mạng đường xương cá nối đường chiến lược 15A với đường 49…. Dù ở bất kỳ nơi đâu, thực hiện nhiệm vụ nào đơn vị cũng hoàn thành xuất sắc.

Tháng 11/1965, đơn vị được giao nhiệm vụ sửa chữa bảo đảm giao thông đường sắt từ ga Mỹ Lý đến Cầu Cấm. Đây là địa bàn bị máy bay Mỹ đánh phá dữ dội bằng các loại bom bi, rốc két và các loại đạn pháo kích từ hạm đội 7 bắn vào. Đầu năm 1966, đơn vị tiếp tục được giao nhiệm vụ san lấp hố bom, đắp bổ sung mố cầu phía Bắc, làm đường tránh đi qua xã Nghi Thuận; đồng thời, phối hợp với các đơn vị làm cầu phao dự phòng khi cầu phà bị đánh hỏng. Tháng 6 năm 1966, Đại đội được lệnh chuyển về xóm Bắc Sơn, xã Nghi Hưng, cách Cầu Cấm 4km để làm đường tránh qua cầu phao dài 96m.

Chiều ngày 15/7/1966, trong lúc đơn vị đang làm đường thì máy bay Mỹ lao tới ném bom, hàng loạt đạn pháo từ hạm đội 7 bắn vào, đơn vị đã tổ chức sơ tán vào chân núi Thông. Sau khi máy bay Mỹ rút, đơn vị được lệnh ra hiện trường san lấp hố bom, với khối lượng 1400m³ đất đá, trong vòng 1 tháng để kịp thông xe. Anh em trong đơn vị đã làm việc không kể ngày đêm. Chỉ trong 15 ngày, đơn vị đã hoàn thành nhiệm vụ, vượt kế hoạch được giao trước 15 ngày.

Đầu tháng 9/1966, đơn vị lại hành quân đến nơi ở mới, cách trọng điểm Cầu Cấm gần 5km, với nhiệm vụ san lấp hố bom, đắp bổ sung mố cầu phía Bắc và bắc cầu phao bảo đảm cho các loại phương tiện lưu thông. Để tiến hành công việc có hiệu quả, Ban chỉ huy đại đội đã huy động 1/3 lực lượng lao động san lấp hố bom, 2/3 lực lượng phối hợp với công nhân đội cầu 73 của ngành giao thông vận tải làm dầm cầu, rải tà vẹt kéo đường ray, đóng cọc. Do vậy, chỉ sau 1 tuần lễ lao động khẩn trương, đơn vị đã làm xong đoạn đường sắt và làm xong cầu tạm.

Đêm 20/10/1967, đơn vị được mật báo phải lao động khẩn trương đảm bảo an toàn cho đoàn xe ô tô chở vật tư quốc phòng đặc biệt đi gấp vào chiến trường B. Ban chỉ huy đại đội đã họp bàn kế hoạch và triển khai phân công nhiệm vụ, huy động 2 tiểu đội A5 và A7 làm nhiệm vụ lấy đá hộc, gỗ thông để chống lầy cho xe đi qua, đơn vị vừa làm xong thì đoàn xe tới. Do trời mưa to, đường nhiều ổ gà, xe đi qua phà bị nghiêng nên một số bao gạo rơi xuống sông. Ngay lập tức, đơn vị đã lấy gạo của mình bù cho số gạo bị rơi ướt, đảm bảo cho xe đủ hàng vào chiến trường; đồng thời, cho trục vớt số gạo dưới sông để lại cho đơn vị sử dụng.

Ngày 25/10/1967, một tốp máy bay F100, F105 từ ngoài biển Cửa Lò kéo vào, bắn rốc két, ném bom vào đồi 200, nơi đóng quân của bộ đội phòng không làm nhiệm vụ bảo vệ Cầu Cấm. Ngay sau đó, toàn bộ hỏa lực của ta đồng loạt nổ súng. Một chiếc máy bay Mỹ trúng đạn pháo bốc cháy, tên phi công Mỹ nhảy dù xuống vùng núi Đập (thuộc xã Nghi Yên). Tiểu đội trực chiến của Đại đội 333 được lệnh triển khai lực lượng phối hợp với bộ đội và Nhân dân xã Nghi Yên vây bắt. Sau 3 giờ bủa vây, quân và dân ta đã bắt được tên giặc lái, đưa về quân khu IV.

Cuối năm 1967, Đại đội 333 thành lập thêm một tiểu đội rà phá bom từ trường, bom nổ chậm. Để phá bom nổ chậm, các anh có sáng kiến đào hầm ở hai phía đoạn đường có bom từ trường rồi kéo thùng phuy hoặc thanh sắt qua lại để kích nổ. Từ cuối năm 1967 đến cuối năm 1968, tiểu đội đã rà phá được 127 quả bom nổ chậm, bom từ trường. Trước sự đánh phá ác liệt của kẻ thù, Đại đội 333 vẫn kiên cường bám trụ và hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao. Với nhiều thành tích xuất sắc trong 2 năm 1967 - 1968, ngày 27/1/1969, Đại đội TNXP 333 vinh dự được Bác Hồ gửi thư khen và tặng một chiếc đài radio.

Thư Chủ tịch Hồ Chí Minh khen Đội TNXP số 333, đăng báo Nghệ An, số 773, ngày 21/2/1969. (Nguồn: Khu Di tích Kim Liên).

Trong thư Bác viết: “Suốt 4 năm nay, Đội Thanh niên xung phong số 333 nhận nhiệm vụ làm đường, sửa cầu ở một nơi địch thường đánh phá ác liệt, có nhiều khó khăn gian khổ… Các cháu xứng đáng là những thanh niên ưu tú của Nhân dân Việt Nam anh hùng… Giặc Mỹ đã thua to ở hai miền nước ta, chúng đang thất bại ngày càng nặng nề hơn ở miền Nam, nhưng chúng vẫn rất ngoan cố, chưa chịu từ bỏ âm mưu xâm lược nước ta. Vì vậy Bác nhắc nhủ các cháu: Phải nêu cao ý chí chiến đấu, tinh thần cảnh giác cách mạng, cùng quân dân ta quyết tâm đánh thắng hoàn toàn giặc Mỹ xâm lược. Luôn luôn đoàn kết, ra sức học tập chính trị, kỹ thuật, văn hóa để ngày càng tiến bộ. Đem hết nhiệt tình, tài năng của tuổi trẻ cống hiến thật nhiều cho sự nghiệp chống Mỹ cứu nước…” [1].

Bức thư là lời căn dặn cuối cùng của Bác đối với Đại đội TNXP 333 trước lúc Người đi xa. Đây không chỉ là niềm tự hào của đơn vị 333, mà đó còn như là lời động viên, quan tâm của Bác với toàn bộ lực lượng TNXP trên khắp cả nước. Lá thư của Bác đã trở thành kim chỉ nam cho hoạt động của đơn vị 333, là động lực lực to lớn của các thế hệ thanh niên nói chung, TNXP nói riêng yên tâm cống hiến cho sự nghiệp giải phóng dân tộc.

Cùng với bức thư, Bác gửi tặng Đại đội TNXP 333 chiếc đài Radio. Đây là chiếc đài mang số máy 39896, nhãn hiệu Orionton. Chiếc đài hình chữ nhật, có hai màu vàng và đen. Phía trên bên trái có khắc dòng chữ: “Thưởng đơn vị TNXP 333 có thành tích xuất sắc 1967, 1968. Bác Hồ”. Bên trên đài có hai nút nhỏ hình tròn để điều chỉnh âm lượng to nhỏ và chuyển kênh. Đài có quai xách màu xám. Anh chị em Đại đội TNXP 333 rất trân trọng, yêu quý và giữ gìn chiếc đài Radio như một báu vật, vì đó là phần thưởng của Bác dành cho đơn vị.

Chiếc đài Radio Bác Hồ tặng Đại đội TNXP 333 có thành tích xuất sắc năm 1967, 1968. Đại đội TNXP 333 tặng Khu di tích Kim Liên, ngày 12/10/1971. (Nguồn: Khu di tích Kim Liên).

Nhận được thư và quà của Bác, hơn 7 tháng sau Bác qua đời (ngày 2/9/1969). Trước lúc về với thế giới người hiền, trong Di chúc thiêng liêng để lại cho muôn đời sau, Bác vẫn dành cho TNXP tình cảm và sự quan tâm đặc biệt. Bác căn dặn: “Những chiến sĩ trẻ tuổi trong các lực lượng vũ trang nhân dân và thanh niên xung phong đều đã được rèn luyện trong chiến đấu và đều tỏ ra dũng cảm. Đảng và Chính phủ cần chọn một số ưu tú nhất, cho các cháu ấy đi học thêm các ngành, các nghề, để đào tạo thành những cán bộ và công nhân có kỹ thuật giỏi, tư tưởng tốt, lập trường cách mạng vững chắc. Đó là đội quân chủ lực trong công cuộc xây dựng thắng lợi chủ nghĩa xã hội ở nước ta” [2].

Sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời, Đảng và Nhà nước ta đã chủ trương xây dựng Bảo tàng Hồ Chí Minh để tuyên truyền giáo dục cho toàn dân về cuộc đời và sự nghiệp cách mạng vĩ đại của Người. Năm 1970, Đảng và Nhà nước đã quyết định xây dựng Bảo tàng Kim Liên - một Bảo tàng về Hồ Chí Minh đầu tiên trong cả nước. Bảo tàng Kim Liên trở thành nơi hội tụ tình cảm của đồng bào cả nước và bầu bạn quốc tế đối với Bác Hồ kính yêu. Nhân dịp này, Đại đội TNXP 333 đã tặng chiếc đài Radio cho Bảo tàng Kim Liên. Chiếc đài do đồng chí Lê Hiếu - cán bộ tổ chức Tổng đội TNXP Cù Chính Lan bàn giao cho bà Nguyễn Thị Hường - cán bộ Khu Di tích Kim Liên, ngày 12/10/1971. Khu Di tích Kim Liên đã bảo quản, giữ gìn cẩn thận trong suốt 54 năm qua.

Chiếc đài Radio là minh chứng cho tình cảm của Bác Hồ dành cho Đại đội TNXP 333 nói riêng và TNXP Việt Nam nói chung, cũng như tình cảm của TNXP dành cho Bác kính yêu.

Trải qua 75 năm xây dựng và trưởng thành, lực lượng TNXP không ngừng phát triển và đã phát huy cao độ chủ nghĩa anh hùng cách mạng; đóng góp công sức, trí tuệ, máu xương và cống hiến tuổi thanh xuân để góp phần cùng toàn quân, toàn dân lập nên những chiến công oanh liệt. Những lời Bác dạy lực lượng TNXP năm xưa luôn là nguồn sức mạnh to lớn để thế hệ trẻ hôm nay và mai sau không ngừng phấn đấu vươn lên, bảo vệ và xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu mạnh./.

Chú thích:

[1]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tập 15, tr.540.

[2]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, tập 15, tr.616.