Căn cứ các tài liệu của Viện Hán Nôm và sách “Khoa bảng Nghệ An”, dưới thời khoa cử phong kiến cả tỉnh Nghệ An có 150 vị đỗ đại khoa (tiến sỹ) thì huyện Thanh Chương cũ (chiếm 25 %). Nếu như người Nghệ An đầu tiên là Bạch Liêu (1236 - 1315) người Yên Thành đậu trạng nguyên năm Thiệu Long thứ 9 (1266), thì Tống Tất Thắng là người "khai khoa” cho đất học Thanh Chương - người đã làm rạng danh cho quê hương, cho vùng đất xứ Nghệ bởi tài năng và ân đức của mình.

Lăng mộ Nghĩa Quận Công Tống Tất Thắng tại xã Thiên Nhẫn

Theo các tư liệu lịch sử đang được con cháu dòng họ Tống lưu giữ, Nghĩa Quận công Tống Tất Thắng (1487-?) quê ở trang Cần Cung, Nam Hoa thượng, tổng Nam Hoa, huyện Thanh Chương xưa, nay thuộc xã Thiên Nhẫn Tỉnh Nghệ An. Lúc 13 tuổi mồ coi cha nhưng vẫn quyết tâm dùi mài kinh sử, luyện tập võ nghệ để trở thành người văn võ song toàn. Năm Ất Sửu, thời Đoan Khánh, triều Lê Uy Mục (1505) đỗ tiến sỹ, lúc đó mới 18 tuổi và được phong chức Thống chinh nguyên suý bình Man trước khi lên đường vinh quy bái tổ. Sau, ngài được giao giữ chức Thượng thư Bộ Lại nhập nội hành khiển kiêm Đông Các Đại học sỹ, tước Nghĩa quận công. Ngài có tài thao lược, được vua giao cầm quân đi đánh giặc Khâm, giặc Chiêm Thành rồi làm Tổng chinh đi đánh giặc Ai Lao khi chúng đến xâm phạm nước ta hồi thế kỷ XVI.

   Sinh thời, Tống Tất Thắng tính tình cương trực, thông minh và văn võ song toàn nên luôn được triều đình tin dùng. Mỗi khi có giặc Ai Lao, Chiêm Thành và Bồn Man quấy nhiễu biên thùy, nhà vua thường cử Tống Tất Thắng thống lĩnh ba quân vào trấn giữ vùng biên cương xứ Nghệ - cũng là mảnh đất quê hương. Một lần, giặc Bồn Man sang quấy rối vùng đất miền Tây xứ Nghệ, Tống Tất Thắng tiếp tục được nhà vua tin tưởng giao phó việc cầm quân đánh giặc, nhanh chóng giành được thắng lợi nhưng ông đã bị lâm bệnh và mất trên đường trở về. Sau khi ông mất, thi hài ông được an táng tại quê hương, nay thuộc làng Trung Cần, xã Thiên Nhẫn. Trong Thanh Chương huyện chí, cụ Bùi Dương Lịch chép rằng: “Ông bị tử trận khi cầm đầu quân tiến đánh Ai Lao”. Cụ Nguyễn Điển, nguyên tri huyện Thanh Chương cũng chép trong Thanh Chương huyện chí như sau: “Miếu thờ đức Thống chinh là ông Tống tướng công…”. Cảm phục trước tài năng, đức độ và công trạng của một người con quê hương, bà con dân làng quanh năm chăm sóc phần mộ và tôn ông làm Thành hoàng. Sau này đã đưa vào thờ tại Đình Trung Cần- một ngôi Đình lớn nổi tiếng trong vùng. (có tư liệu nói rằng vào năm 1791, vua Quang Trung đã có ý định xin làng Trung Cần ngôi đình này để đem về một nơi khác cũng ở trong tổng Nam Hoa giao cho La Sơn Phu tử  Nguyễn Thiếp sử dụng cho Sùng Chính viện nhưng với tư cách là Viện trưởng Viên Sùng chinh La Sơn Phu tử Nguyễn Thiếp đã cũng dân làng khéo léo từ chối vì Nguyễn Thiếp rất tôn quý Tống Tất thắng nên không muốn để mất nơi thờ tự ngài). Mỗi lần có giặc đến quấy nhiễu vùng biên cương xứ Nghệ, các vị tướng lĩnh được triều đình cử cầm quân đi dẹp giặc đều tìm đến làng Nam Hoa Thượng thắp hương trước mộ và ban thờ Tống Tất Thắng ở đình làng, cầu xin anh linh ông phù hộ giành chiến thắng.

   Đến năm 1553 Vua Lê Trang Tông đã xuống chỉ cho các làng ở vùng đất "Chín Nam" ngày nay lập đền thờ và hàng năm tổ chức tế lễ vào dịp 15- 2 Âm lịch theo nghi thức quốc tế (lễ tế mang tầm quy mô quốc gia). Theo ông Tống Xuân Hùng (xóm 5, Khánh Sơn)- hậu duệ đời thứ 19 của Tống Tất Thắng, đền thờ Nghĩa Quận công gọi là đền Thống Chinh được dựng dưới chân núi Quải Bái và được con cháu cùng nhân dân trong vùng hương khói quanh năm. Vào dịp trung tuần tháng 2 Âm lịch hàng năm, người dân khắp vùng đất "Chín Nam" và các vùng lân cận cùng nhau tề tựu về núi Quải Bái tham gia lễ hội. Lễ hội diễn ra trong 3 ngày, lễ rước diễn ra cả dưới sông (bằng thuyền) và trên bộ tạo nên không khí vừa linh thiêng, vừa náo nức.

Về ngôi đền Thống Chinh và sự nghiệp của Nghĩa Quận công Tống Tất Thắng, hiện đang chứa đựng một số điểm đặc biệt. Đó là còn lưu giữ được tổng số hơn 60 sắc phong của triều Hậu Lê và triều Nguyễn phong cho ông Tổ của mình. Thứ hai, là trong cảnh mưa bom bão đạn và thời gian đền Thống Chinh bị xuống cấp nhưng các loại báu vật bao gồm long ngai, triều phục, mũ, hia, lọng, cờ, lao đao, bảo kiếm, chuông, khánh... vẫn còn nguyên vẹn. Nội dung của các sắc phong kể trên đều tập trung ghi nhận,  ca ngợi  đạo đức, tấm lòng khoan dung độ lượng, tính tình cương trực, trí thông minh, lòng quả cảm, uy danh lừng lẫy và suy tôn công đức phò vua, giúp nước, an dân của Thống Chinh Chiêu Nghĩa Đại vương Tống Tất Thắng. Tại đền Thống Chinh hiện còn lưu giữ một tấm bia đá bằng chữ Hán của các tác giả là Thám hoa Nguyễn Văn Giao và Giải nguyên Nguyễn Hữu Lập - các bậc đại khoa sinh ra và lớn lên trên vùng đất "Chín Nam".  Bia do Hương lão Nguyễn Học Hiệu lập năm 1849, nội dung được dịch ra như sau: “Đây là di tích Tống tiên sinh, là người của Ấp. Ngài đỗ tiến sỹ khoa Ất Sửu, được phong Thượng thư hành khiển, Nghĩa quận công. Được nhiều triều đại gia phong Phúc thần nên xin được khắc bia để làm lưu niệm. Xin được thưa rằng: Sông có thể cạn, núi có thể mòn nhưng tấm gương trung liệt của ngài vẫn mãi mãi trong xanh như nước hồ Đàm Thuỷ. Vừa có khoa danh, vừa có tiết nghĩa, làm rạng rỡ quê hương ta, há chẳng đáng tự hào lắm thay…”. Còn La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp thì có thơ:

“Trung nghĩa Tống Tất Thắng

Anh hùng Mai Thúc Loan

Lư hoa dị miếu tại

Tòng lai danh thắng địa

Thanh, Đường giáp ngã Hoan”.

Nghĩa là:

Tống Tất Thắng trung nghĩa

Mai Thúc Loan anh hùng

Hoa lau bao quanh miếu

Xưa nay chốn danh thắng

                   Thanh, Đường (Thanh Chương, Nam Đường) nhất châu Hoan

Đi sâu tìm hiểu các cụ cao niên ở Trung Cần cho biết trong các biến thiên của lịch sử hậu duệ của Tống Tất Thắng sau này về làng Bình Hoà, Gôi Mỹ, phía tây Thiên Nhẫn (nay thuộc xã An Hoà Thịnh, tỉnh Hà Tĩnh). Theo ông Tống Trần Sơn (xã An Hoà Thịnh) thì Tống Tất Thắng có ba người con trai, một người về quê mẹ làng Gôi Mỹ làm con nuôi của Tiến sỹ, Ngự sử Đài Thiêm đô Đinh Nho Công, sinh ra dòng họ Tống ở đây; một người sang sinh cơ lập nghiệp ở huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh đổi thành họ Lê; một người ra Thanh Hoá, đến nay vẫn chưa xác minh, tìm kiếm được địa chỉ.

Một cán bộ Văn hoá xã An Hoà Thịnh cho biết: Dòng họ Tống khi sang Hương Sơn đổi thành họ Trần Tống rồi sau đó lại đổi thành Tống Trần. Đây là dòng họ nổi tiếng của vùng này, nhiều người học giỏi, yêu nước và cách mạng, có nhiều đóng góp cho quê hương, đất nước. Đời Lê có Trần Tống Lý đỗ hương cống, đời Nguyễn có Tống Trần Duyệt đỗ cử nhân, thời tân học có Tống Trần Quang học cao đẳng. Thời Cần Vương có Tống Trần Hán tham gia vận chuyển vũ khí, Tống Trần Tân tham gia quyên tiền cho khởi nghĩa Hương Khê. Tống Trần Tân là người đã giết tên tay sai Tú Áng tại hậu đình Bình Hoà, khi bị lính Pháp ở đồn Linh Cảm bao vây đã kháng cự quyết liệt và đến khi hết đạn đã tự sát. Trong cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh dòng họ này có Tống Trần Diêu từ tỉnh Bà Rịa về quê kết nạp 4 đảng viên, hình thành nên chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở vùng này và ông trực tiếp làm Bí thư Chi bộ. Có hai bà là Tống Thị Tình (mẹ Tống Trần Nhuế), Tống Thị Bảy (mẹ Đinh Nho Đang) có công nuôi dấu cán bộ và bảo vệ cơ sở cách mạng. Tống Trần Nhuế là một trong những thành viên nông hội đỏ đầu tiên ở vùng này, sau là Chủ tịch Uỷ ban khởi nghĩa làng Bình Hoà, Bí thư Chi bộ từ tháng 4 năm 1930 đến tháng12 năm 1930. Những năm 1948 - 1949 dòng họ này có Tống Trần Cương, Tống Trần Đào, Tống Trần Quỳnh, Tống Thị Song Hương hoạt động rất tích cực. Tính từ năm 1930 đến 2015 dòng họ Tống ở Hương Sơn có một Mẹ Việt Nam Anh hùng, một cán bộ Lão thành cách mạng và Tiền khởi nghĩa và 11 người đã anh dũng hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc.

Ông Tống Trần Sơn cho biết con cháu dòng họ Tống Trần ở Hương Sơn định cư ở Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh rất đông và nhiều người thành đạt. Còn nhánh mang họ Lê ở Đức Thọ rất mong muốn mà chưa đổi lại thành họ Tống được và cũng rất phát triển.

Ngày nay, con cháu họ Tống Trần đang ra sức miệt mài học tập, hăng say công tác trên tất cả các lĩnh vực, chăm lo thờ phụng tổ tiên. Đã hơn 500 năm, dòng họ Tống trên vùng đất Thiên Nhẫn vẫn đều đặn sinh ra những người con ưu tú có nhiều đóng góp cho dân tộc, cho đất nước. Có thể nói rằng: tổ tiên nhân hậu thì mới để lại được phúc đức cho con cháu và con cháu nhân hậu thì mới thụ hưởng được phúc đức mà tiền nhân để lại.

          Trên cơ sở các di tích còn lưu giữ được và công đức của Nghĩa Quận Công năm 1995, đình Trung Cần, đền Thống Chinh và lăng mộ Tống Tất Thắng  được công nhận Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia. Kể từ đó dưới sự giúp đỡ, hỗ trợ và hướng dẫn của Sở văn hóa, thể thao và du lịch… các địa phương và con cháu, dòng họ đã từng bước tôn tạo, bảo vệ di tích và tổ chức nhiều hoạt động tôn vinh, tưởng nhớ tri ân một bậc tiền nhân và giáo dục truyền thống cho các thế hệ con em quê hương.