Đền Xuân Hoà

Trên quê hương xã Hưng Nguyên Nam (tỉnh Nghệ An), đền Xuân Hòa không chỉ là một công trình tín ngưỡng lâu đời mà còn là địa chỉ đỏ, nơi in đậm dấu ấn của phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh 1930 - 1931. Mỗi viên gạch, mỗi thước đất nơi đây đều gợi nhắc về khí thế hào hùng, về những hi sinh bất khuất của hàng nghìn nông dân trong một cuộc đấu tranh bi tráng, rung chuyển cả chính quyền thực dân ngày 12/9/1930.

Ngôi đền cổ giữa làng quê

Theo các tư liệu còn lưu giữ, đền Xuân Hòa được xây dựng từ thời Lê Trung Hưng do nhân dân làng Xuân Hòa đóng góp dựng nên. Trải qua nhiều lần tu sửa vào các triều đại sau, đền dần trở thành trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng – văn hóa của cả vùng. Đền thờ các vị thần Cao Sơn, Cao Các cùng các vị bản cảnh thành hoàng, được nhân dân tôn kính, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Trong suốt hàng trăm năm, những lễ hội truyền thống, nghi lễ cầu an, cầu phúc, rước sắc phong… tại đền Xuân Hòa đã góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa cộng đồng. Nhưng vượt ra ngoài giá trị tâm linh, chính ngôi đền này đã trở thành nơi hội tụ cách mạng, nơi những cuộc họp bí mật diễn ra, nơi khởi nguồn của cuộc biểu tình lớn nhất trong cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh.

Nơi vang vọng tiếng trống Xô viết Nghệ Tĩnh

Ngày 6/9/1930, tại chính đền Xuân Hòa, đồng chí Lê Xuân Đào (Bí thư đầu tiên của Phủ ủy Hưng Nguyên) cùng các đồng chí trong Chi bộ Đảng đã tổ chức cuộc họp quan trọng, bàn kế hoạch phát động một cuộc biểu tình quy mô lớn, thể hiện sức mạnh đoàn kết của nông dân Hưng Nguyên. Kế hoạch được quần chúng đồng lòng hưởng ứng, chuẩn bị cờ đỏ búa liềm, khẩu hiệu, trống mõ để sẵn sàng xuống đường.

Sáng 12/9/1930, từ khắp các làng quê, theo tiếng trống vang lên từ đền Xuân Hòa, hàng nghìn nông dân Hưng Nguyên đã tập trung về đây. Cờ đỏ tung bay, trống mõ vang rền, khí thế sục sôi. Trong đoàn người có đủ lứa tuổi, từ cụ già tóc bạc, những người nông dân chân lấm tay bùn, cho đến những thiếu nữ, em nhỏ. Tất cả cùng mang trong mình một niềm tin cháy bỏng: đi theo Đảng, đấu tranh giành lại quyền sống, quyền làm người.

Từng đoàn, từng đoàn quần chúng cách mạng trong tổng Phù Long và vùng phụ cận mang theo gậy gộc, dáo mác, dây thừng, rầm rập đổ về đền Xuân Hoà, rồi kéo về ga Yên Xuân bắt trói trưởng ga, cắt đứt dây điện thoại để triệt đường dây liên lạc của địch. Trước khí thế của cuộc biểu tình, mặc dù trời mưa rất to, thực dân Pháp đã huy động một đội lính đến bắn chỉ thiên, đòi giải tán cuộc biểu tình, nhưng đoàn biểu tình vẫn hàng ngũ chỉnh tề thẳng tiến về phủ lỵ Hưng Nguyên. Khi đoàn tiến đến Thái Lão, thực dân Pháp đã cho máy bay thả bom xuống đám đông làm 217 người chết, 125 người bị thương. Máu đỏ nhuộm cả cánh đồng Hưng Nguyên, nhưng tiếng hô khẩu hiệu, tiếng trống, tiếng mõ vẫn không tắt. Trước sức mạnh và khí thế sục sôi của quần chúng, chính quyền thực dân hoảng sợ. Trên bầu trời Hưng Nguyên hôm ấy, tiếng súng, tiếng bom hòa lẫn tiếng trống mõ, tiếng hô vang khẩu hiệu cách mạng.

Theo ông Hoàng Đăng Hùng (thành viên Ban quản lý, trợ giúp tâm linh tại di tích): để chuẩn bị cho cuộc biểu tình ngày 12/9/1930, chi bộ Đảng đã phân công cho các đảng viên chuẩn bị 3 chiếc trống sấm (loại trống bằng gỗ, mặt làm bằng da bò) đặt tại đền Xuân Hòa để phát hiệu lệnh tập hợp nhân dân. “Tiếng trống vang lên giữa đêm tối vừa kêu gọi, vừa thúc giục, động viên đã trở thành lời hiệu triệu hàng nghìn quần chúng nhân dân tập hợp tham gia cuộc đấu tranh giành cơm áo, tự do, chống lại ách cai trị của thực dân, phong kiến”.

Chính sự kiện bi tráng ấy đã trở thành đỉnh cao tiêu biểu nhất của phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử cách mạng Việt Nam từ những ngày đầu Đảng Cộng sản Việt Nam mới thành lập. Từ đó, Trung ương Đảng đã quyết định lấy ngày 12/9 hằng năm làm ngày kỷ niệm phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh.

Đền Xuân Hòa - Địa chỉ đỏ tiêu biểu trên quê hương Xô viết Nghệ Tĩnh

Trong kháng chiến chống Mỹ, đền Xuân Hòa nhiều lần bị bom đạn tàn phá, chỉ còn lại phế tích. Năm 2009, công trình được tỉnh Nghệ An phê duyệt dự án phục hồi, tôn tạo. Đến nay, đền đã được xây dựng khang trang, trở thành một trong những di tích lịch sử - văn hóa tiêu biểu của huyện Hưng Nguyên Nam.

Trong khuôn viên đền, bia tưởng niệm liệt sỹ xã Hưng Long đã được xây dựng. Cùng với lễ hội đền Xuân Hòa được tổ chức vào ngày 12/9 hằng năm, nơi đây đã trở thành địa chỉ đỏ, một điểm đến lịch sử, văn hóa, tâm linh, thu hút đông đảo người dân và khách thập phương tham quan, dâng hương.

Với những giá trị lịch sử, văn hóa và kiến trúc nghệ thuật đặc sắc, đền Xuân Hòa từng bước được khôi phục, tôn tạo, phát triển và được UBND tỉnh Nghệ An xếp hạng di tích Lịch sử Văn hóa cấp tỉnh theo Quyết định số 6409/QĐ-UB ngày 30/12/2010. 

Đặc biệt, năm 2015, kỷ niệm 85 năm ngày Xô viết Nghệ Tĩnh, nguyên Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết đã về dự và trồng cây lưu niệm tại đền.

Đền Xuân Hòa không chỉ là nơi thờ tự linh thiêng, mà còn là biểu tượng của tinh thần quật cường, khát vọng tự do của Nhân dân Nghệ Tĩnh. Mỗi dịp tháng Chín về, đứng trước ngôi đền, người ta như nghe thấy tiếng trống mõ năm xưa, thấy bóng dáng đoàn người áo nâu cờ đỏ hiên ngang tiến bước.

Với thế hệ hôm nay, đền Xuân Hòa là trường học lịch sử sống động, nhắc nhở mỗi người con xứ Nghệ phải sống, học tập và cống hiến xứng đáng với sự hi sinh lớn lao của cha ông.