Website Văn hóa Nghệ An có bài : Đọc “Có 500 năm như thế”[**] của Andrea Hòa Phạm, bên cạnh việc khen ngợi và nhất trí với những vấn đề tác giả Hồ Trung Tú nêu ra trong công trình của mình, Andrea Hòa Phạm nhắc đến một chi tiết mà tôi nghĩ là chưa thực sự công bằng với tác giả Hồ Trung Tú.

Trong sách “Có 500 năm như thế”, Hồ Trung Tú trích dẫn ý kiến của Giáo Sư Cao Xuân Hạo khi cho rằng hiện tượng các nguyên âm bị biển đổi xa như vậy là một hiện tượng đặc biệt không chỉ ở Việt Nam mà là còn trên toàn thế giới, và sau đó, trên gợi ý này của GS Cao Xuân Hạo, và chắc có lẽ là do nhận ra những đặc điểm của phương ngữ mẹ đẻ của chính mình, anh đi xa GS Cao Xuân Hạo một chút là chỉ ra âm /a/ chính là âm đầu têu kéo theo hàng loạt các biến đổi khác trong cách nói và phát âm của người Quảng Nam. Hồ Trung Tú nói “Mọi âm /a/ đều được phát âm là /oa/ như ví dụ: “Choa ơi choa, anh boa ảnh câu con cóa ảnh để trên hòn đóa con gòa hén en” (Cha ơi cha, anh ba ảnh câu con cá ảnh để ỷtên hoàn đá con gà hắn ăn).

Nhận xét này của Hồ Trong Tú là tinh tế, thậm chí chuyên gia ngôn ngữ học hàng đầu Việt Nam như GS-TS Trần Trí Dõi khi đọc báo cáo của Cao Xuân Hạo cũng cho rằng không phải chỉ Quảng Nam mà Cao Lao Hạ và một số nơi khác cũng có sự biến âm “xa” như thế, nhưng như Hồ Trung Tú đã chỉ ra, những ví dụ mà Trần Trí Dõi đưa ra là những biến đổi có cả phụ âm đầu, phụ âm cuối chứ không phải chỉ là những nguyên âm như Cao Xuân Hạo đã nêu.

Thế nhưng đến phiên Andrea Hào Phạm thì lại chỉ ra rằng “Nếu nhìn giọng Quảng Nam như một thực thể toàn vẹn, có quy luật chặt chẽ và mang tính hệ thống, thì sẽ thấy rằng người Quảng Nam cũng có nguyên âm a như ai. Chỉ có điều nó xuất hiện ở nơi người bản ngữ không nghĩ tới, như cố giáo sư Cao Xuân Hạo đã nhắc đến trong thực nghiệm của ông, khi cho người nói giọng địa phương khác nghe người Quảng Nam phát âm chảy máu và ghi xuống, thì âm mà những người tham gia thực nghiệm “nghe thấy” và ghi xuống là “chả má”.”

Vâng, dứt khoát người Quảng Nam cũng vẫn phải có một âm a đâu đó, chứ nếu hoàn toàn không có âm a thì người Quảng Nam đã nói một thứ ngôn ngữ khác rồi. Ngay trong sách mình, Hồ Trung Tú cũng nói rõ âm a khi đi với một số phụ âm khiến nó phải “bền vững”, khó biến đối thì vẫn được phát âm chuẩn như trong các trường hợp đi với phụ âm cuối nh, như : anh, chanh... Có nghĩa là Hồ Trung Tú vẫn nói trong giọng Quảng Nam có âm a chứ không phải hoàn toàn không có âm a như Andrea Hòa Phạm nêu ra rồi phản biện. Và tôi hiểu, ở đây Hồ Trung Tú do không có chuyên môn sâu về ngôn ngữ, lại không đủ sự diễn đạt chứ tôi đọc và hiểu rằng Hồ Trung Tú muốn nhấn mạnh đến trường hợp vần a. Trong giọng Quảng Nam không có vần a. như câu ví dụ về “anh ba câu con cá” ở trên, mọi vần /a/ đều bị biến âm thành /oa/ . Và đó mới là một trường hợp đặc biệt biến âm đi xa như vậy mà GS Cao Xuân Hạo muốn nói đến, nhưng bản thân ông cũng chưa khái quát đến tên đầu têu, thủ phạm của mọi thủ phạm này, là âm /a/.

Và ngay trong trường hợp mà Andrea Hòa Phạm ví dụ là người Quảng Nam có âm a ấy: Chảy máu được phát âm như “chả má”, thì âm a đó cũng không phải là một âm a chuẩn mà là một âm a rất dài, dài hơn bình thường được ghi nhận ở các phương ngữ khác của tiếng Việt.

Việc chỉ ra những điểm chưa thực sự chính xác là cần thiết, thế nhưng cách diễn đạt của Andrea Hòa Phạm khiến nhiều người nghĩ rằng phần viết về giọng nói người Quảng Nam của Hồ Trung Tú trong sách “Có 500 năm như thế” là sai về cơ bản, và dễ đi đến cách hiểu là sai hoàn toàn. Là người đọc kỹ sách của tác giả Hồ Trung Tú, lại rất tâm đắc với những phát hiện của anh về giọng nói người Quảng Nam tôi thấy bài viết này của Andrea Hòa Phạm thực sự cần nói lại cho rõ, mặc dù đó chỉ là một chi tiết nhỏ trong bài viết nhưng dù sao cũng cần phải công bằng hơn trước những phát hiện này của Hồ Trung Tú: Đặc điểm của phương ngữ 3 (Nam Hải Vân đến Phú Yên)  chính là sự khác biệt về nguyên âm và ngữ điệu.

[*]: Về bài “Đọc “Có 500 năm như thế”của Andrea Hòa Phạm]

 [**]: http://vanhoanghean.com.vn/goc-nhin-van-hoa3/nh%E1%BB%AFng-g%C3%B3c-nh%C3%ACn-v%C4%83n-h%C3%B3a/doc-co-500-nam-nhu-the-cua-ho-trung-tu