Sau khi bị rối bời với một số vấn đề trong đoạn mở đầu của một bài tiểu luận của Trần Quốc Vượng về văn hóa Việt Nam (xem bài mới nhất dưới đây), hôm nay tôi tiếp tục đọc hếtphần còn lại của tiểu luận này.

Lập luận củaTrần Quốc Vượng trong tiểu luậnnày là học giả Việt Nam trong quá khứ (trước thế kỷ 20) đã quá say mê với văn hóa Trung Quốc đến nỗihọ không nhận ra sự khác biệt của văn hóa Việt Nam.Tuy nhiên, theo Trần Quốc Vượng trong nửa saucủa thế kỷ XX, các học giả Mác-xít Việt Namđã thành công trong việc làm sáng tỏ một thực tế là căn cội của văn hóa Việt Nam có thể được tìm thấy từthiên niên thứ nhấttrước Công nguyên (văn hóa Đông Sơn), trước khi khu vực Đồng bằng sông Hồng bịnhà Hánđô hộ, và nền tảng văn hóa này tiếp tục tồn tại trongnhững ngôi làng sau khi tầng lớptinh hoa đã chấp nhậncác khía cạnh khác nhau của văn hóa Trung Quốc.

Sauđó Trần Quốc Vượng tiếp tụcđưa ra lập luận cho rằng nềnvăn hóa gốcnày có thể truy nguyênsớm hơn, đến tận thời Đá mới (các nền văn hóa Hòa Bình và Bắc Sơn). Ông trích dẫn công trình của một số học giả phương Tây đểbiện minh cho lập luận này:1) thời đại Đá mới là giai đoạn rất quan trọng và 2)văn hóa chịu ảnh hưởng của môi trường. Ông lập luận như vậy để đưa ra quanđiểm cho rằng môi trường của Việt Nam chịu ảnh hưởng củaloại văn hóa đã được tạo ra trongthời đại Đá mới ở đó, và truyền thống văn hóa này tồn tại qua nhiềuthời đại, chí ít là cho đến thế kỷ 18 và 19.
Tuy nhiên, khi làm như vậy, Trần Quốc Vượngđã bóp méonhững gì mà các học giả phương Tây thực sự đã viết.
Khi lập luận vềtầm quan trọng của thời đại Đámới, Trần Quốc Vượng đã trích dẫn mộtđoạn trong Tristes Tropiques,Nhiệt đới buồn,một tác phẩm nổi tiếng củanhà nhân học người Pháp Claude Lévi-Strauss, như sau:

“Một trong những giai đoạn nhiều sáng tạo nhấtcủa lịch sử nhân loại xảy ra vàothời đại đá mới:với sự phát minh ra trồng trọt, chăn nuôi …Muốn đạt đến những thành quả vĩ đại này, không phải trong chốc lát là được, mà trái lại, những tập thể loài người bé nhỏ lúc bấy giờ đã phải trải qua hàng mấy nghìn năm quan sát, thí nghiệm và truyền đạt kinh nghiệm từ đời này sang đời khác.Sự nghiệp vĩ đại này đã diễn ra một cách tốt đẹp, liên tục, và thành công…” **, [nguyên văn tiếng Việt của GS. Trần - HHN***][vào thời điểm mà chữviết còn chưa hề được biết đến - LMK****].

Sauđó Trần Quốc Vượng nhậnđịnh, mà không hề cung cấp bất kỳ một bằng chứng hoặc trích dẫnbất kỳ nguồn nào để hỗ trợ cho tuyên bố của mình,rằng: “Bất cứ nhà khảo cổ học, dân tộc học vàsử học nào cũng biết rằng nếpsống thời đạiđá mới, trêncơ bản, vẫn đượcduy trì trong nếpsống nông thôn của nhân loại, thậm chí cho mãi đến thế kỷ XVIII, XIX.” [nguyên văn tiếng Việt của GS. Trần - HHN].

Tôi đặt cụm từ [vào thời điểm mà chữ viết còn chưa hề được biết đến]ở phần cuối của đoạn trích ở trên từ Nhiệtđới buồn Tristes Tropiques trong dấu móc [],vìTrần Quốc Vượng không đưa đoạn đó vàotrích dẫn của mình. Tuy nhiên điều quan trọng là vì trong đoạn này Lévi-Strauss nói về lý thuyết văn tự [chữ viết], chứ không phải là về thời đạiĐá mới. Điều màLévi-Strauss lập luận là người ta sẽ nghĩ rằng việcphát minh ra chữ viếtđã phải tạo ra những thay đổi lớn bởi vì người tacó thể ghi chéplại nhiều thông tin hơn làhọ có thể nhớ và điều nàycó thể cho phép họ thực hiện những điều mà họ không thể làm đượctrước khi chữviết được phát minh, vậy màmột sự biến đổi quan trọng như cuộc Cách mạng Đámới lại xảy ra trước cả khi chữ viếtđược phát minh.

Vì vậy, Lévi-Strauss bắt đầu xem xét những cách thứckhác, để chứng tỏ vai trò quan trọngcủa văn tự.
Cuối cùng, ông lập luận rằng những gì thực sự quan trọng về văn tựlà ở chỗ dường như nóđã xuất hiện trên khắp thế giới gắn liền với các đô thị và các đế quốc. Trong bối cảnh này, Lévi-Strauss lập luận,điều thực sự quan trọng về chữviết là nó tạo điều kiện cho người tabóc lộtthường dân.

Xindẫnlời Lévi-Strauss:“Kiểu bóc lột này khiếncho có thể tập trung cưỡng bức hàng ngàn người lao động làm lao dịch,càng giải thích rõ ràng hơn sự ra đời của các công trình kiến trúc so với mối quan hệ trực tiếp được đề cập ở trên. Nếu giả thuyết của tôi là chính xác, thì chức năng chính của văn tự, với tư cách làmột phương tiện truyền thông, làđể tạo thuận lợi cho việc bắt người kháclàm nô lệ.” [Đoạn này tôi dịch từ nguyên văn tiếng Pháp trong tác phẩm Tristes Tropiques củaLévi-Strauss***** - HHN]

Quan điểm của tôi ở đây là Lévi-Straussviết về văn tự, chứkhông phải là về thời Đá mới. Vì vậy, cuốn sáchcủa ôngkhông phải là một nguồn để trích dẫn về thời Đá mới. Nếu bạn đang nghiên cứu cáclý thuyết về sự xuất hiện của chữviếtthì đây mới là một công trìnhđể trích dẫn.

Tuy nhiên, Trần Quốc Vượng lạitrích dẫn công trìnhnày để lưu ý rằng thời Đá mới là một trong những thời kỳ sáng tạo nhất trong lịch sử nhân loại, và sau đó ông đưa ra một tuyên bố vô căn cứ rằng lối sống của ngườithời Đá mới đượctiếp tục trong cáclàng mạc cho đến tận thế kỷ 19.

Sau đó Trần Quốc Vượng tiếp tụctrích dẫn Marx và Engels cũng theo cáchthức ấy. Ông trích dẫn các tác phẩm của họtrệchkhỏi bối cảnh để đưa ra lý lẽcủa mìnhtrong khi lý lẽ đó lại không hề liên quan đến những gì Marx và Engels đã thực sựviết ra.

“K. Mác nói: “Cái toàn thể những liên hệ giữa những người sản xuất với thiên nhiên và giữa họ với nhau, cái toàn thể những sự liên hệ như thế,trong ấy người ta sản xuất, thì chính là xã hội, xét về cái cơ cấu kinh tế của nó”² [nguyên văn tiếng Việt của GS. Trần - HHN].

Đầu tiên Trần Quốc Vượng đã trích dẫn một đoạn từ tác phẩm Tư bản của Marx trong đó Marx nói về “quá trình xã hội của sản xuất”diễn ra theo “quátrình tư bản của sản xuất.”Ở đây Marxnói rằng “quá trình xã hội của sản xuất”diễn ra “theocác quan hệ sản xuất kinh tế và lịch sử cụ thể”, và “tổng hợp của các mối quan hệnày -trong đó các tác nhân của sự sản xuất đều liên quan đến tự nhiên và liên quan với nhau, và người ta sản xuấttrong các mối quan hệ đó -chính là xã hội, xem xét từ quanđiểm cấu trúc kinh tế.”******

Điều nàykhông phải là dễ hiểu, nhưng (ở chừng mực tôi có thể nói) về cơ bản Marx đã cố gắng giải thích cái cách thức màxã hội là sản phẩm của cácquan hệ kinh tế giữa người với người.
Sau đó Trần Quốc Vượng trích dẫn một bức thư của Engels, trong đó ông nói rằng: “Bàn về những quan hệ kinh tế mà chúng tôi gọi là cơ sở quyết định của lịch sử xã hội, thì chúng tôi hiểu đấy là cái cách thức và phương thức theođó người ta sản xuất những điều kiện sinh sống của mình và trao đổi sản phẩm với nhau. Tức là trong ấy có bao hàm toàn bộkỹ thuật sản xuất và vận tải …trong khái niệm quan hệ kinh tế cũng có bao hàm cái nền tảng địa lý …và lẽ cố nhiên là cả cái môi trường bên ngoài bao bọc cái hình thái xã hội như thế” [nguyên văn tiếng Việt của GS. Trần - HHN].

Giống như Marx, ở đây Engels nói về các quan hệ kinh tế, và ông đưa ra luận điểm cho rằng địa lý có vai trò trong quan hệkinh tế giữa người với người.

Sau khi trích dẫn ý tưởng​​của Marx và Engels vềquan hệ kinh tế, Trần QuốcVượng cho rằng: “Vậy thì khi bàn đến nhữngđặc điểm của văn hóa Việt Nam [!!!] - LMK],phải tìm cội nguồn của nó từ thời đại đá mới, thời đại phát sinh nông nghiệp và làng xóm, phải chú ý đến những điều kiện nền tảng địa lý và môi trường thiên nhiên đã sản sinh ra những đặc điểm văn hóa ấy trước khi xét đến những điều kiện lịch sử của dân tộc đã duy trì và củng cố những đặc điểm văn hóa ấy. Đừng tách rời văn hóa với thiên nhiên” [nguyên văn tiếng Việt của GS. Trần - HHN].

Cái kết luận mà Trần Quốc Vượngđưa raấy không hề liên quan với những gì mà Lévi-Strauss, Marx và Engels nói đến trong các đoạn văn mà Trần Quốc Vượng đãtrích dẫn. Thay vào đó, Trần Quốc Vượngchỉ lấy cáisự kiệnlà Lévi-Strauss đề cậpđến “thời đại Đá mới,”Marx đề cập đến “xã hội”và Engels đề cập đến "cơ sở địa lý," để hỗ trợ cho cái ý tưởng phi-tưliệu của mình rằng, "văn hóa”Việt Nam (một chủ đề mà không có ai trong số các học giả được ôngtrích dẫnnói đến) được hình thành trong thời đại Đá mới và chịuảnh hưởng bởi địa lý và môi trường.Sau đó ông cònthêm vào vấn đề này ý tưởng của riêng mình là “tất cả các nhà khảo cổ học,dân tộc học và sửhọc đều biết”(và tôi đoán đó là lý do tại sao lạikhông cần thiết phải cung cấp bất kỳ bằng chứng nào choý tưởng này...) rằngnếpsống của thờiđại Đá mới vẫnđược duy trì ở nông thôn cho đếntậnthế kỷ 19.

Nhìnbề ngoài, tiểu luậnnày có vẻ rất ổn. Trần Quốc Vượngtrích dẫn công trình của các học giả nổi tiếng phương Tây để đưa ra một luận cứ.

Nhưng nếu bạn thực sự nhìn vào những gì mà các học giả đã viết, vàsau đó so sánh với những gì Trần Quốc Vượng lập luận,thì luận cứ của ông sụp đổ. Nó không hề được hỗ trợ bởi công trìnhcủa các học giảmàông trích dẫn. Đó chỉ là một lập luận do chính ông dựng lên, mà không có bất kỳtài liệu hoặc bằng chứngnghiêm chỉnh nào.
Khi trích dẫn các công trình của các học giả, có nghĩa là bạn trích dẫn để minh chứng cho những ý tưởng mà cáchọc giả đó đưa ra. Marx và Engels nói về các quan hệ kinh tế trong những đoạn mà Trần Quốc Vượngtrích dẫn, chứ không phải nóivề vai trò củađiều kiện địa lý và môi trường có thể (hoặc không thể) cótrong việc hình thành văn hóa. Lévi-Strauss viết về sựxuất hiện của văntựtrong đoạn văn mà Trần Quốc Vượng trích dẫn, cácý tưởngđó củaLévi-Strauss nảy sinh trong khi ông nghiên cứu nhân học ở Nam Mỹ. Thời đại Đá mới chỉ là một cái gì đó mà ông đãđề cập một cách ngẫu nhiêntrong cuốn sách này. Ông không đưa ra những ý tưởng về thời đại Đá mới, và ông cũng không phải là một chuyên gia về thờiđại Đá mới.

Khitrích dẫn các tác phẩm của các học giảphương Tây để minh chứng cho những ý tưởng mà các học giả đókhông đưa ra, Trần QuốcVượng đã sản sinh một tiểu luận có vẻ như nó phải có giá trị,nhưng lại không phảivậy.

[Tiểu luận tôi đề cập đến được postởbài dưới đây.]

___________________________________________ 

Người dịch: Hà Hữu Nga

Nguồn:http://kattigara-echo.blogspot.com//Le Minh Khai 2014. Trần Quốc Vượng and the Citing of Western Scholarship. http://leminhkhai.wordpress.com/,18^th, Oct. 2014

Ghi chú:

* Dù đây là một entry hữu ích, nhưng riêng tôi không đồng tình với vài nhậnđịnh cứng [rắn/nhắc] của GS. Le Minh Khai về nội dung và cách thức trích dẫn của GS. Trần Quốc Vượng trong entry này, vì vậy trong phần ghi chú dưới đây tôi xin dẫn nguyên văn một số đoạn quan trọng của Claude Lévi-Strauss và K. Marx mà GS. Trần Quốc Vượng trích dẫn, để bạn đọc cùng suy ngẫm và thảo luận.

**Nguyên văn: “Une des phases les plus créatrices de l’histoire de l’humanité se place pendant l’avènement du néolithique: responsable de l’agriculture, de la domestication des animaux et d’autres arts. Pour y parvenir, il a fallu que, pendant des millénaires, de petites collectivités humaines observent, expérimentent et transmettent le fruit de leurs réflexions. Cette immense entreprise s’est déroulée avec une rigueur et une continuité attestées par le succès, alors que l’écriture était encore inconnue. Si celle-ci est apparue entre le 4e et le 3e millénaire avant notre ère, on doit voir en elle un résultat déjà lointain (et sans doute indirect) de la révolution néolithique, mais nullement sa condition”. [Claude Lévi-Strauss 1955.Tristes Tropiques, Collection: Terre humaine, Éditeur: Plon, Paris].

[Một trong những giai đoạn sáng tạo nhấtcủalịch sử nhân loại là buổi đăng quang của thời đạiĐá mớivới sự ra đời của nông nghiệp, thuần hóa động vật và các kỹ nghệ khác. Để đạt được các thành tựuđó, trong nhiều thiên niên kỷ, nhiều cộng đồng nhỏ nhất địnhphải quan sát, thửnghiệm và chuyểngiao thành quả suy tưcủa họ. Công cuộc kỳ vĩ ấy đãđược thực hiện một cách ráo riết và liên tục thể hiện bằng nhữngthành côngtrên, trong khi đó chữ viết vẫn chưa được biếtđến. Nếu chữ viết được tìm thấyvào ba bốn thiên niên kỷtrước Công nguyên, thì phải coi nó là một kết quả rất xa (và có lẽgián tiếp) của cuộc cách mạng Đá mới, chứtuyệt nhiên không phải làđiều kiện của cuộc cách mạng đó].

*** HHN = Hà Hữu Nga

**** LMK = Le Minh Khai

***** Nguyên văn: “Cette exploi­tation, qui permettait de rassembler des milliers de travailleurs pour les astreindre à des tâches exténuantes, rend mieux compte de la naissance de l’architecture que la relation directe envisagée tout à l’heure. Si mon hypothèse est exacte, il faut admettre que la fonction primaire de la communication écrite est de faciliter l’asservissement”. [Claude Lévi-Strauss 1955. Tristes Tropiques, Collection: Terre humaine, Éditeur: Plon, Paris].

****** Nguyên văn: "Für die Gesamtheit dieser Beziehungen, in denen die Agenten dieser Produktion stehenin Bezug auf Natur und miteinander, und in denen sie produzieren, ist genau der Gesellschaft, aus der Sicht der Wirtschaftsstruktur berücksichtigt“. [K. Marx, Das Kapital, Band. III, Kap. 48].