Kẻ sĩ trước thời cuộc* là tập tản văn mới nhất của nhà văn Hoàng Quốc Hải, do nhà xuất bản Phụ Nữ ấn hành , được ra mặt bạn đọc vào cuối năm 2014. Tập sách dày 596 trang khổ lớn có tổng cộng 65 bài , bao gồm những bài viết, bài nói, tham luận đã được trình bầy trong các hội nghị, hội thảo, trả lời phỏng vấn báo chí, chân dung văn nghệ sĩ, thư ngỏ gửi các tổ chức xã hội…đề cập đến khá nhiều lĩnh vực, từ văn hóa, văn học đến lịch sử, xã hội...

Tản văn, một hình thức văn học, báo chí từ lâu đã không còn lạ lẫm với người đọc, và ngày nay luôn hiện hữu trên báo chí. Có điều phần lớn tác giả viết tản văn thường thông qua bài viết của mình nói lên những xúc cảm, những rung động cá nhân trước vẻ đẹp của thiên nhiên, cảnh vật… Với Hoàng Quốc Hải thì như khác. Cũng như trong các tập sách đã xuất bản trước đây, tản văn của ông lại như một duyên cớ để tác giả thể hiện những nhận biệt và  thái độ của mình trước những vấn đề đặt ra, dù là một nhân vật, một sự kiện lịch sử, một chuyến tham quan nước ngoài, hay một hiện tượng văn hóa, xã hội…

 ”Thái độ kẻ sĩ trước thời cuộc “ là một trong những bài viết như thế. Mới đọc qua tiêu đề dễ nghĩ xa xôi nhưng nội dung lại chỉ là bản tham luận của tác giả đã được trình bầy trong hội thảo khoa học về danh nhân văn hóa lịch sử Phùng Khắc Khoan ở nước ta vào thế kỉ 16-17, một người được các bậc tiền nhân nhận xét là một bậc hào kiệt có tài cao, đức trọng, trung hậu, nhân nghĩa…khí độ hiên ngang đủ sức xoay trời chuyển đất, thao túng vũ trụ…Tưởng những đánh giá đến thế đã đủ cho lũ hậu sinh không thể nói gì thêm về cụ. Nhưng tới Hoàng Quốc Hải đã phát hiện để nói thêm về Phùng Khắc Khoan. Chủ yếu ông nói về nhân cách, về thái độ của Phùng Khắc Khoan, mà ông cho là hành xử đáng trọng nể, một tấm gương của kẻ sĩ trước thời cuộc.

Phùng Khắc Khoan sinh ra và lớn lên trong vùng đất Mạc. Và nhà Mạc khi đó đủ đất cho họ Phùng thi thố. Rất nhiều tài năng lỗi lạc thành đạt qua các khoa cử rồi ra làm quan vào thời ấy nhưng chí sĩ họ Phùng lại quyết định rời bỏ nhà Mạc để phù nhà Lê. Vì sao một người đang được ân sủng của đương triều lại dám từ bỏ những hậu đãi ? Thì ra nhận thấy ông vua khởi nghiệp nhà Mạc đã cùng một số quần thần đã nhục nhã quỳ gối bợ đỡ quan quân nhà Minh. Là người có khí phách ắt hẳn lấy cái nhục của nước làm cái nhục của mình nên trước việc vua quan nhà Mạc hèn mạt  trước ngoại bang thì chí sĩ họ Phùng cho đó là sự xúc phạm sâu sắc tới mỗi con dân nước Việt. Quyết định không hợp tác với nhà Mạc là như thế.. Hành sử ấy của Phùng Khắc Khoan được Hoàng Quốc Hải ngợi ca cho đây là một bậc quốc sĩ, là tấm gương sáng cho muôn đời soi chung.

Hoàng Quốc Hải viết nhiều về lịch sử. Mỗi bài viết là một thể hiện nhất quán quan điểm, thái độ. Ví như khi trả lời phỏng vấn của tạp chí Văn hóa Nghệ An lí giải  đã dành suốt mấy chục năm trời chỉ để viết nên hai bộ tiểu thuyết dầy hơn 6500 trang về thời Trần và thời Lý, mà ông cho đó là hai thời đaị huy hoàng nhất trong lịch sử dân tộc, những triều đại theo ông đã triệt để đặt lợi ích quốc gia, lợi ích dân tộc lên hàng đầu, biết đặt trọn niềm tin vào dân, làm cho người dân biết liêm sỉ, biết tự trọng và biết đồng lòng dựng xây và bảo vệ đất nước.

Trong những tản văn về lịch sử, Hoàng Quốc Hải còn có những bài : “Nếu như Lê Thánh Tông còn sống “, “ Trắng án Nguyễn Thị Lộ “, “ Nhân cách bậc quốc sĩ “ v.v……Mỗi bài là một nội dung, một vấn đề đặt ra nhưng tựu trung đều thể hiện một người am hiểu sâu sắc về những lĩnh vực mình viết, luôn tôn trọng sự thật, công bằng trước mọi việc và để muốn nói một điều, con người phải có tâm trí dành cho đất nước, phải lấy cái trung thực, dũng cảm làm tư cách sống.

Khi nêu lại những câu chuyện cũ hẳn Hoàng Quốc Hải không dừng ở lịch sử mà mong muốn con cháu hôm nay tìm lấy những bài học từ những câu chuỵện đáng nể trọng của ông cha.

Không chỉ dừng lại ở những chuyện xưa mà tác giả còn mạnh mẽ cả những chuyện hôm nay. Như trong “thư ngỏ gửi ông chủ tịch hiệp hội Gold Việt Nam” trước hiện tượng xây dựng tràn lan các sân gold khắp cả nước. Hẳn ai cũng biết, mấy năm trước đây, có nhiều đại gia không biết dựa vào thế lực nào mà ngang nhiên đã mua như cướp đất đai canh tác của dân, đẩy người nông dân trở thành cùng đường tay trắng, rồi ồn ào đua nhau xây dựng các sân gold với những lí do tưởng rất kinh tế. Trong khi mọi người còn chưa rõ sự việc thì Hoàng Quốc Hải đã sớm nhận ra  những ý đồ không lấy gì làm sạch sẽ trong âm mưu của một nhóm lợi ích này nên đã rất  mạnh mẽ, qua lá thư ngỏ công khai đặt ra những câu hỏi thẳng thắn đòi hỏi những người có trách nhiệm phải trả lời. Thái độ thẳng thắn và mạnh mẽ qua những cảnh báo của Hoàng Quốc Hải đã nhanh chóng được sự đồng thuận của dư luận nên buộc những người trong cuộc phải dè dặt. Âm mưu chiếm đất nông nghiệp làm giầu cá nhân đã phải chùn bước. Nếu không có tiếng nói mạnh mẽ, quyết liệt của những người có lương tri thì sẽ biết bao gia đình nông dân lành hiền chất phác kia lâm dần vào cảnh bần cùng. Phải chăng, hành động của Hoàng Quốc Hải qua sự việc đó cũng là một thái độ của kẻ sĩ hôm nay ?

Trong toàn bộ những bài in trong tập “ Kẻ sĩ trước thời cuộc “đã được tác giả đề cập đến rất nhiều vấn đề. Dù về vấn đề gì thì nội dung cũng thể hiện những hiểu biết, những tâm huyết và nhất là thái độ của tác giả. Không chỉ trong lĩnh vực lịch sử mà trong lĩnh vực văn học ông cũng đã có những phát biểu tham luận trên diễn đàn  lí giải một cách thẳng thắn, sao lâu nay ta chưa có tác phẩm văn học đỉnh cao mà nhiều người biết nhưng né tránh ( như trong các bài:”Những vướng mắc thường gặp trong sáng tác” hoặc“ Sự minh bạch cho tự do sáng tác” v.v…Ngay như với cây chè của Việt Nam thì ông cũng thấy ra những điều cần phải nói thêm. Đã có nhiều người viết nhưng tất cả thường chỉ với tư cách là người thưởng thức, người ngợi ca một đặc sản Việt. Với Hoàng Quốc Hải, dù cũng rất tự hào, cho rằng Trà của Việt Nam là một đặc sản hiếm, có giá trị mà ông cho là có quyền thách thức bất cứ một loại trà hảo hạng nào trên cõi nhân gian này. Nhưng ông không chỉ tự hào một cách hời hợt mà ông còn trăn trở đặt ra những câu hỏi, làm sao Trà Việt thoát cảnh manh mún hiện nay để có thể trở thành một thương hiệu quốc gia uy tín trên thế giới. Qua đó, ông mong muốn các nhà khoa học Việt Nam, nếu nặng lòng với đất nước, với cây trà thì hãy quan tâm đầu tư nghiên cứu để cùng các nhà quản lí làm sao thương hiệu trà Việt mãi không chỉ là một mặt hàng thứ phẩm, hoặc chỉ là nguồn cung cấp nguyên liệu cho nước ngoài mà phải trở thành thương hiệu quốc gia, có tiếng vang uy tín trên thị trường quốc tế.

Hẳn phải là một người rất yêu đất nước mình, yêu dân tộc mình nhiều lắm mới có những suy nghĩ, đề xuất tâm huyết. Và quan trọng là công khai nói ra.

Đọc Tản văn của Hoàng Quốc Hải giúp ngộ ra nhiều điều. Mà trước hết,  những tâm huyết của ông hẳn không chỉ đặt ra với mỗi kẻ sĩ mà còn phải là mọi người dân. Mọi công dân phải luôn biết tự trọng, phải biết quốc sỉ và biết tự hào về nhân dân mình, về tổ quốc mình. Muốn thế, mỗi người phải cùng  trách nhiệm, cùng chung lòng yêu nước, thấy những điều mắt thấy tai nghe không đúng, không phải, có hại cho dân cho nước thì không thể bàng quan, im lặng, bỏ mặc chỉ cốt vinh thân , phì gia mà cần có thái độ, đem những tâm huyết của mình góp cho non sông đất Việt không còn thua kém bạn bè mà ngày phải càng cường thịnh như nhiều triều đại trong lịch sử. Tháí độ ông mạnh mẽ, thẳng thắn, những lời nói có lí, có tình, lòng ông trong sáng nên những điều ông nói ra rất có thể nghịch nhĩ với một ai đó nhưng tôi tin nhưng mong muốn của ông luôn được xã hội ủng hộ, đồng tình.Và quan trọng, noi theo.

Tất cả 65 bài tản văn in trong tập sách :” Kẻ sĩ trước thời cuộc “ là 65 tâm huyết của Hoàng Quốc Hải.  Tâm ông trong sáng, ý ông rõ ràng, thái độ ông mạnh mẽ, văn ông mạch lạc nên rất dễ đọc và cũng không khó dể hiểu để chia xẻ những điều ông viết.

.............................

(*): Hoàng Quốc Hải, Nhà xuất bản Phụ Nữ, 2014 )