Bạn có tin rằng cứ mỗi lần nhìn – thấy hay ngắm mấy chú gà là ta buộc phải nghĩ đến… con người? 

Chúng ta còn luôn vấn vương rằng tại sao trong 12 con giáp, có hai loài không chân (rắn và rồng, tuy có người nói rồng có chân), 9 loài 4 chân, duy nhất chỉ có đại diện của “tập đoàn hai chân” là gà. Đây không thể là ngẫu nhiên bởi mười hai con giáp là sự chọn lựa khắt khe, nghiêm cẩn của người xưa khi muốn ẩn nghĩ về thời gian – mỗi con vật nhất thiết phải đại diện tiêu biểu cho một khoảng thời gian bí ẩn nào đấy của vũ trụ mênh mông.

Có lẽ, nên dành vài phút ít ỏi để thử xem loài gà có đáng để cho chúng ta ngẫm suy, bàn luận?...

1. Gà có cái đầu quá nhỏ trong thế giới rộng lớn của hiểu biết. Do thế, lũ gà chẳng có thời gian để “hóa giải” những vấn đề phức tạp. Chẳng hạn, khi gà mẹ ấp trứng, ta lấy bớt hay thêm vào bao nhiêu – thậm chí là lấy hết, gà mẹ cũng chẳng hề quan tâm, vẫn cứ nằm ấp trứng như thường?! 
Có lẽ vì “vô tư” đến thế nên loài gà coi vũ trụ là một cái gì đó vừa đủ để sinh tồn. Không khi nào gà mẹ băn khoăn lũ gà con là “ai” mà chúng chỉ việc tin đó là con mình. Bởi thế nên dân gian mới có thành ngữ cười ra nước mắt, “mẹ gà, con vịt”.
Một khi gà mẹ cứ “mặc định” đó là con mình thì tất cả những gì còn lại là vô nghĩa. Khoảng không gian sinh tồn hợp lý đối với gà mẹ là lợi ích có thể nhất cho lũ con của nó. 
2. Gà là loài vật cho thấy hình ảnh rõ ràng và dễ hiểu nhất về ước mơ phồn thực của con người. Một bầy gà con đông đúc quây quần, tíu tít xung quanh gà mẹ bao giờ cũng là sự thỏa mãn đầy hưng phấn của nỗi xúc động. Mối liên hệ của mẹ con gà thể hiện sự rõ ràng, sòng phẳng, dứt khoát y như… người Mỹ! Trong thời gian nuôi con, mẹ gà hy sinh tất cả cho lũ con của nó. Bất kể sự đe dọa nào từ bất kỳ loài vật nào, gà mẹ vẫn hiên ngang xông ra để… quyết chiến nhằm bảo vệ đàn con. Ấy vậy mà, một khi lũ gà con “mọc đuôi tôm” – tức là đã trưởng thành thì gà mẹ, không thương tiếc, cắt đứt mọi mối ràng buộc, một lần và, mãi mãi…
Đây là bài học mà ngay cả con người cũng còn thua xa. Con người vẫn cứ luôn luôn tìm cách để dựa dẫm vào nhau cho dù đã qua từ lâu lắm, cái khoảnh khắc gọi là… trưởng thành!
3. “Bươi quào” là ánh phản rõ ràng, đầy đủ nhất của kiếp gà. Cần cù, suốt ngày không ngừng nghỉ, loài gà cho thấy sự chân xác về nỗi vất vả, khó nhọc trong lẽ sinh tồn. Đây cũng là loài vật độc nhất trên thế giới (không kể các cầu thủ bóng đá) kiếm ăn bằng chân. Do không có móng vuốt và sự nhanh nhẹn của loài mèo; không có nọc độc như loài rắn; không dễ dàng nhìn thấy thức ăn như trâu, bò nên sự khó khăn trong chuyện tìm kiếm thức ăn của loài gà trở nên vô cùng… khó tả. Hàng chục lần, nhiều khi là cả hàng trăm lần bươi quào vẫn chẳng kiếm được chút thức ăn nào! Loài gà chấp nhận điều đó như là sự mặc nhiên của số phận, không hề phàn nàn, chẳng hề thất vọng, và luôn luôn cho thấy rằng sự kiên nhẫn, bền bỉ của chúng gần như là vô giới hạn…
4. Chẳng hề ngẫu nhiên khi loài gà thân thiết – gần gũi đến thế với làng quê. Chúng như là “đại diện” để… “nói” hộ con người về “một nắng, hai sương”, về “bán mặt cho đất, bán lưng cho trời”. Dưới một góc nhìn nào đó, sự vất vả của lũ gà chẳng khác gì người nông dân: Có ăn hay không còn tùy thuộc vào “mệnh trời”. Một trận bão khi lúa vừa lên đòng rất giống với những trận mưa dài lê thê khiến loài gà chẳng thể bươi quào, nhưng vẫn phải “tìm” để sống, tìm mọi cách để tồn tại trong đói rét…
5. Có lẽ, chẳng có loài vật nào ngay cả trong giấc ngủ vẫn phải ngủ theo cách khó khăn, tội nghiệp như gà. Hai chân chúng phải bám chắc vào một nhành cây. Chúng vừa ngủ vừa phải giữ thăng bằng trong vô thức. Xét trên ý nghĩa sinh lý học, gà là loài không bao giờ có được một giấc ngủ sâu. Đó là chưa kể khi các ả gà mái ngủ, các chàng trống cứ gáy suốt đêm để mỏi mong trời sáng. 
Loài gà là loài vật độc nhất tắm không cần… nước! Cát và đất là “nước” của chúng. Mặc dầu kỳ cục vậy, nhưng chúng vẫn tắm táp rất cẩn thận trong những lần tắm khá chi là dài. Nói để thấy ngay cả chuyện tắm, loài gà cũng khổ sở theo cách chẳng giống bất kỳ sinh vật nào.
Nếu có một cuộc thi về tính kiên nhẫn, e là gà sẽ đoạt giải quán quân. Mỗi kỳ ấp trứng, gà mẹ phải nằm lì trong ổ hàng chục ngày liền. Ta sẽ chẳng thể nào giải thích nổi làm sao gà rừng vừa ấp trứng lại vẫn sống được tức là vừa phải kiếm ăn bởi chúng chẳng có thức ăn dự trữ bao giờ? 
Đói, khát và kiên nhẫn là bạn đồng hành với gà mẹ hết đời này qua đời khác. Tình mẫu tử trong những ngày ấp trứng là sự thiêng liêng bí ẩn khó giải thích. “Ai” hay Đấng Tối Cao nào đã “dạy” cho chúng biết cách làm tổ để ấp cho trứng nở thành con? Bạn sẽ dễ dàng cho qua bằng cái tặc lưỡi phó mặc cho bản năng sinh tồn. Làm sao có thể giản đơn đến thế khi thực tế cho thấy rằng từ lúc cái mỏ tí hon chưa nhô ra khỏi vỏ trứng thì gà mẹ đã kêu tục tục để gọi con và, nó sẽ còn gọi mãi như thế, suốt ngày đêm trong mấy tháng liền. Gà mẹ sẽ chẳng bao giờ rời xa lũ con. Gà mẹ là sinh vật rất dễ bị tấn công nhưng nó luôn sẵn sàng hy sinh cả mạng sống để bảo vệ gà con. Khi kiếm được thức ăn, gà mẹ luôn nhường cho con…
Mỗi lần nhìn lũ gà con tíu tít bên mẹ, bao giờ ta cũng có cảm giác thật dễ chịu về sự ấm cúng, về cái lẽ diết da của sẻ chia, về hạnh phúc, về cho và nhận…
Trong cuộc sống của người nông dân xưa, những con vật xung quanh họ là một phần của chính họ. Về mặt này, Ngô Thừa Ân là một thiên tài: Bốn thầy trò Đường Tăng và con ngựa bạch là năm thuộc tính của con người, năm đẳng cấp trong xã hội…
Người nông dân xưa, trong quan hệ với con trâu hay con bò là quan hệ chịu ơn, bởi “con trâu là đầu cơ nghiệp”. Với con chó là quan hệ tin cậy chủ - tớ, bao gồm rất nhiều ngợi khen bởi chẳng bao giờ bị phản bội. Với loài lợn (heo) thì rõ ràng là quan hệ của tiết kiệm, dành dụm, tận dụng sức lao động và “để dành” thực phẩm, tiền bạc…
Cả nông thôn Việt Nam, hầu như không nhà nào không nuôi gà. Gà trở thành con vật gần gũi nhất mà lại rất dễ nuôi, tốn ít công chăm sóc. Ở nông thôn có nhiều nhà chẳng bao giờ cho gà ăn! Không phải ngẫu nhiên mà Nghệ Tĩnh có câu thành ngữ: Cơm mô cho đầy bụng chó, ló (lúa) mô cho đầy điều gà…

Những liệt kê trên đây chưa đủ để tạo thành “công trạng” cho loài gà có tư cách đứng vào bảng phong thần 12 con giáp. Tại sao gà lại có vị thế cao sang đến vậy?
Câu hỏi này không dễ trả lời nên chỉ mạn phép đưa ra cái khái quát sơ sơ để nhàn đàm trong mấy ngày tết, khi men rượu nồng lơ lất trong mắt ai, khi hương thơm trên bàn thờ cứ phảng phất quanh chú gà khỏa thân trong cái “định ngữ” không thể cãi, y như gà chẳng thể nào cãi nổi nước sôi: ‘Phi kê bất thành lễ” (tiệc, lễ nhất thiết phải có gà).
Chắc chắn, tiếng gà gáy luôn là điều đầu tiên và, quan trọng nhất để con gà được tôn vinh. Sự khắc khoải về thời gian được loài gà cảm nhận bằng sự phi thường từ tiền định. “Chiếc đồng hồ” đầu tiên đó của loài người lại mang tính đặc biệt là rất dễ gần, dễ có. Trong suy nghĩ của người viết bài này, gà như Thần Chronus – vị thần thời gian trong thần thoại Hy Lạp. Và, tiếng gà gáy nhất định phải là phần không thể thiếu trong mọi kiếp đời. Điều tiếp theo phải ghi nhận là lũ gà, lũ chó luôn là những tương tác ồn ào nhất trong chốn tịch mịch làng quê. Những tiếng cục ta cục tác rộn ràng báo hiệu sự sinh sôi và, phần nào đó là “món quà” nho nhỏ hàng ngày của tạo hóa đối với bữa cơm thanh đạm của người nghèo. 
Gà được quý trọng còn vì chúng là “tấm gương” – cái bản ngã của lam lũ, cam chịu, cực nhọc của kiếp nông bần. Con trâu, con bò cũng cực nhọc, vất vả nhưng chúng lặng im và xa cách quá…
Dĩ nhiên, cái vị thế của gà trong mọi mâm cỗ với tư cách là món ngon vừa phải, phổ biến đã khiến cho gà có sự trân trọng mà mọi loài vật khác chỉ biết ước ao! Bạn không tin sao: Khi chính cái chân gà lại trở thành quẻ bói diệu kỳ trong mâm cúng đêm giao thừa đó.

Nếu còn có chút thời gian sau những giờ lao động mệt mỏi và nhiều suy tư nào đó, bạn hãy quan sát một đàn gà con đang rộn rã, tất bật, dại khờ hướng những ánh mắt trong veo về mẹ chúng, xin đảm bảo rằng bạn sẽ cảm thấy nhẹ nhõm và vui hơn rất nhiều.
Đôi khi, chỉ bấy nhiêu thôi, loài gà đã vô cùng xứng đáng để “sánh vai” cùng hổ, rồng mà chẳng hề phải băn khoăn một tẻo teo nào…

TP HCM - VINH, Ngày 1 Tết Dậu 2017