Đã chẳng còn xa lạ gì việc các nhân vật nổi tiếng, các chính trị gia trên thế giới sử dụng mạng xã hội. Các trang như Facebook, Twitter đang là công cụ hữu hiệu để họ kêu gọi sự ủng hộ của người dân, lan truyền các thông điệp và xây dựng hình ảnh cá nhân. Tuy nhiên, phát biểu một cách “hồn nhiên” những vấn đề quan trọng trong chính sách quốc gia qua một vài dòng trạng thái ngắn ngủi trên các trang mạng xã hội như vị Tổng thống vừa nhậm chức Donald Trump thì quả chưa từng có tiền lệ. Nghị sĩ Mỹ, truyền thông Trung Quốc chỉ trích ông là người “nghiện mạng xã hội” và không ít người cũng tỏ ra lo lắng trước việc cập nhật trạng thái liên tục của ông.Tuy nhiên Donald Trump vẫn tiếp tục sử dụng các tài khoản cá nhân của mình và xem đó là một kênh truyền thông hữu hiệu.

Nói Trump là vị “Tổng thống mạng xã hội” cũng không hề quá vì nếu bạn có một tài khoản Facebook hay Twitter và theo dõi trang của Vị này sẽ thấy các dòng trạng thái được cập nhật thường xuyên, có khi cách nhau chỉ độ vài chục phút. Theo thống kê của Bloomberg, trong 8 năm sử dụng tài khoản Twitter, ông Trump đã đăng hơn 34.000 tweets và khoảng một trăm trong số đó được đăng tải từ sau khi ông tuyên thệ nhậm chức Tổng thống hôm 20/01 vừa rồi. Hiện ông có khoảng hơn 45 triệu người theo dõi trên các trang mạng xã hội và con số này không ngừng tăng lên từng ngày (trong đó hơn 21,5 triệu người theo dõi Facebook, hơn 20 triệu người theo dõi twitter). Cũng chính một phần nhờ sức lan toả của mạng xã hội với thông điệp được truyền tải ngắn gọn qua hashtag #MakeAmericanGreatAgain mà ông đã chiến thắng trong chiến dịch tranh cử tổng thống với chi phí bỏ ra ít hơn bà Hillary Clinton rất nhiều.

Tuy nhiên, ở đây chúng ta sẽ không bàn câu chuyện vị Tổng thống thứ 45 của Hoa Kỳ “nghiện” mạng xã hội đến mức nào. Chúng ta cũng không bàn về sức manh của mạng xã hội trong việc tạo nên những chuyển dịch, phân tán quyền lực  quốc tế mà những Mùa Xuân Ả Rập đã từng khiến ta ngỡ ngàng. Điều chúng ta sẽ nói ở đây là việc ưa chuộng sử dụng mạng xã hội của Donald Trump đang phản ánh điều gì và đang thách thức báo chí truyền thống ra sao?

Từ câu chuyện của Hoa Kỳ

Một số nhà phân tích nhận định mạng xã hội có thể sẽ chiếm đoạt quyền lực của báo chí khi vị tổng thống vừa đắc cử ưa thích sử dụng kênh này hơn.Đặc biệt, sau những lùm xùm của cuộc bầu cử, ông Trump đã có cái nhìn không mấy thiện cảm với các hãng truyền thông. Ông luôn chỉ trích báo chí đã đưa thông tin sai sự thật, theo chiều bất lợi cho ông. Đỉnh điểm là trong cuộc họp báo đầu tiên vào ngày 11/01, ông đã liên tục bác bỏ những câu hỏi của Phóng viên CNN và chỉ tay nói rằng đó là tổ chức tồi tệ, tin tức giả mạo. Sự đối kháng giữa vị tổng thống này và các hãng truyền thông uy tín từ trước tới nay ngày càng biểu hiện rõ rệt. Trong khi giới báo chí cho rằng việc hạn chế truyền thông là biểu hiện của sự thiếu minh bạch, độc đoán của Trump thì vị tổng thống này lại cho rằng báo chí không trung thực nên ông lựa chọn kênh mà ông có thể tiếp xúc trực tiếp với người dân chứ không cần trung gian. Chính vì thế, không chỉ tích cực đưa hình ảnh các hoạt động lên Twitter, Facebook, Instagram, ông còn không ngần ngại phát biểu ngay các quan điểm của mình về chính sách hạt nhân, quan hệ với Nga, Trung Quốc, vấn đề nhập cư, chỉ trích tư pháp,…qua các trạng thái của mình mà chẳng cần phải biên tập hay tham vấn kỹ lưỡng. Hay mới đây, ngay sau khi bị toà bác đơn khôi phục sắc lệnh cấm nhập cảnh đối với người đến từ 7 nước Hồi giáo lớn, ông Trump đã đăng trên Twitter và Facebook trạng thái: “Hẹn gặp nhau ở toà. An ninh quốc gia đang bị đe doạ”. Các trạng thái này đã gây ra rất nhiều cuộc tranh cãi và thậm chí một dòng không quá 140 ký tự của ông ngay lập tức có thể khiến các hãng xe như General Motors, Ford, Toyota, thậm chí đến các hãng hàng không như Boeing mất đi hàng tỉ Mỹ kim. Việc vị tổng thống này ưa dùng mạng xã hội cũng tạo nên sức lan toả, kéo theo một lượng lớn người tham gia, theo dõi. Donald Trump đang đặt vào tay các mạng xã hội một quyền lực và vai trò lớn chưa từng có trước đây. Người ta đang đặt câu hỏi: Liệu rồi báo chí truyền thống sẽ đứng ở đâu khi mà hiện nay nếu muốn truyền tải thông điệp gì cho dân Mỹ, kênh đầu tiên Tổng thống này lựa chọn là mạng xã hội? Thậm chí bộ máy của ông còn tính đến việc tổ chức các cuộc họp online, truyền phát trực tiếp.Lẽ nào báo chí giờ đây sẽ mất đi vai trò độc quyền thông tin và mãi là người đến sau?Tất nhiên các hãng tin đình đám của Hoa Kỳ không bao giờ ngồi yên chấp nhận thực trạng đó.Thực tế cho thấy họ đang tích cực chứng tỏ sức mạnh không thể bị tước đoạt của mình bằng những loạt tin bài sắc sảo.Tuy nhiên, với những gì Trump đang làm, ông đã và sẽ mở ra một kỷ nguyên mới về thông tin truyền thông mà ở đó báo chí chắc chắn bị thách thức.

Đến câu chuyện của chúng ta

Tổng thống Mỹ ưa dùng mạng xã hội vì ông mất niềm tin vào các cơ quan báo chí truyền thống, vì nó giúp truyền thông tin trực tiếp từ người đưa tin đến người nhận tin, khả năng lan truyền và tương tác cao. Nói cách khác, nó hạn chế một cách tối đa các nhân tố trung gian tham gia vào quá trình truyền tải tin tức và do đó khả năng bóp méo thông tin là ít nhất. Đó cũng chính là điều đang đưa mạng xã hội lên ngôi trong kỷ nguyên này.Ở Việt Nam, mạng xã hội cũng đang thách thức sự tồn tại của báo chí truyền thống. Nhiều vấn đề nhờ sự lan truyền và sức ép trên mạng xã hội mà các cơ quan liên quan vào cuộc giải quyết, điều mà báo chí không làm được. Nếu ở Mỹ, tổng thống không tin các thông tin đưa ra của báo chí thì ở Việt Nam, người dân lại dần mất đi niềm tin vào một số trang báo chí truyền thống. Họ tin tưởng hơn/cả tin vào những nội dung trên mạng xã hội. Người ta cũng ưa tiếp cận các thông tin một cách trực tiếp, tức thời, thông tin chưa được lọc trên các trang này hơn là tin được biên tập kỹ lưỡng ở báo đài. Tuy nhiên nó cũng khiến cho tình hình trở nên phức tạp hơn khi trong môi trường chúng ta hiện nay, khó xác định được nguồn thông tin lan truyền nào là thật.Mạng xã hội đang tạo ra một hệ thống truyền thông không biên giới.Thực trạng này phản ánh nhu cầu ngày một cao của người dân về quyền tự do ngôn luận, dân chủ.

Nếu báo chí không ý thức được vai trò, trách nhiệm của mình và không liên tục đổi mới, sáng tạo thì chắc chắn nó sẽ bị mạng xã hội lấn át. Để không trao quyền lực vào tay các trang mạng xã hội, báo chí trước tiên phải tôn trọng sự thật, không ngại lên tiếng và các nhà báo phải là những nhà báo chân chính, bản lĩnh. Chỉ cần một lần để mất đi niềm tin thôi, với dân hay lãnh đạo thì báo chí cũng sẽ sớm phải nhận lấy hậu quả.

Trước thách thức đặt ra, báo chí cũng cần chứng minh mình khác các trang mạng xã hội ở điểm nào. Nếu như mạng xã hội đang hút người theo dõi vì những thông tin trực tiếp, nhanh nhạy, báo chí cần phát huy thế mạnh về phân tích, nhận định của mình. Chúng ta may mắn hơn Hoa Kỳ khi vẫn được chính quyền tin tưởng. Báo chí Việt Nam vẫn được trao cho quyền lực lớn. Tuy nhiên, nếu không làm gì để xứng đáng với quyền lực có được; nếu dựa vào quyền của mình để làm việc một cách cẩu thả, thiếu tôn trọng độc giả; không nhìn vào những chuyển biến của thế giới để thay đổi một cách tích cực hay vẫn tiếp tục có những tờ báo chăm chăm chạy theo trang mạng xã hội của cá nhân để biên lại thành bài thì sớm muộn chúng ta sẽ tự tay trao quyền lực của mình lại cho mạng xã hội.

Có thể hình dung báo chí và mạng xã hội đang đứng trong một cuộc cạnh tranh mà bản chất của nó không phải ở tốc độ mà chính ở sự minh bạch, ở chất lượng của thông tin lẫn của cả người đưa tin.Muốn tồn tại, mỗi tờ báo không thể chịu chấp nhận mình là kẻ đến sau.Mỗi nhà báo đừng để mình cũng chỉ như bất kì ai trong hàng triệu người sử dụng mạng xã hội.Câu chuyện của nước Mỹ xa xôi không chỉ khiến thế giới kinh ngạc mà thực sự đang tạo ra những thay đổi có sức tác động trên toàn cầu.Đó làhồi chuông cảnh tỉnh đối với báo chí trong việc đảm bảo trách nhiệm của một cơ quan quyền lực thứ tư.