Trước khi đề cập đến các đơn vị hành chánh thời Mạc; hãy tìm hiểu qua tổ chức hành chánh thời vua Lê Thánh Tông trước đó gần một thế kỷ. Theo Đại Việt Sử KýToàn Thư quyển 12,Bản Kỷ, vào tháng 4 năm QuangThuận thứ 10 [Lê Thánh Tông, 1469] lãnh thổ nước ta ngoài phủ Phụng Thiên tức Trung Đô, được chia ra 12 thừa tuyên, với số phủ châu huyện như sau:

1.ThanhHoá: 4 phủ, 16 huyện, 4 châu.

2.Nghệ An: 9 phủ, 27 huyện, 2 châu.

3.ThuậnHoá: 2 phủ, 7 huyện, 4 châu.

4.Hải Dương: 4 phủ, 18 huyện.

5.Sơn Nam: 11 phủ, 42 huyện.

6.Sơn Tây: 6 phủ, 24 huyện.

7.Kinh Bắc: 4 phủ, 16 huyện.

8.Yên Bang: 1 phủ, 3 huyện.

9.TuyênQuang: 1 phủ, 2 huyện, 5 châu.

10.HưngHoá: 3 phủ, 5 huyện, 17 châu.

11.Lạng Sơn: 1 huyện, 7 châu.

12.Ninh Sóc: 1 phủ, 7 huyện. Ngoài ra tại kinh đô có phủ Phụng Thiên tức Ninh Đô hay Trung Đô

Đến tháng 6 năm nămHồngĐức thứ 2 [1471] lấy đất Chiêm Thành làm thừatuyên Quảng Nam và vệThăngHoa; như vậy tất cả có 13 thừatuyên. (1)

Vào năm Gia Tĩnh thứ 20 [1541] Mạc Đăng Dung xin hàng nhà Minh; đến trấn Nam Quan dâng sổ hộ tịch, đất đai gồm 13 lộ; ngoài ra xin trả lại 4 động Tỉ Lẫm, Kim Lặc, Cổ Sâm, Liễu Cát cho châu Khâm. Vua Gia Tĩnh đem sự việc giao cho triều đình bàn, chấp nhận cho Mạc Đăng Dung tiếp tục cai quản 13 lộ, nội dung như sau: “Vua giao cho triều đình bàn, chấp nhận lời xin của [Mao] Bá Ôn; bèn giáng An Nam thành An Nam Đô Thống sứ ty, cho Đăng Dung làm Đô thống sứ tòng nhị phẩm, con cháu được đời đời tập chức, được cấp riêng ấn chương; những sự tiếm vượt, chiếu theo chế độ lệnh tước bỏ cải chính. Có 13 lộ như Hải Dương, Sơn Nam; mỗi lộ đặt Tuyên phủ ty chính, phụ tá chức quan; tập ấm hoặc thay thế, thăng, giáng, đều do Đăng Dung phụ trách; cho lệ thuộc vào ty Phiên [Bố chánh] Quảng Tây, hàng năm được ban lịch Chính Sóc (2), 3 năm cống một lần.”

[下廷議，僉如伯溫言。乃降安南為安南都統使司，以登庸為都統使，從二品，子孫世及，別給印章。其所僭擬制度，令削除改正。海陽、山南等一十三路，各設宣撫司正、佐職官，襲替黜陟，俱聽登庸總理，通隸廣西藩司。歲頒正朔，令三歲一貢。] (3)

Về danh sách 13 lộ, sáchĐại Thanh Nhất Thống Chí [大清一統志], quyển 422, mụcAn Namchép:

“Năm Gia Tĩnh thứ 20 [1541] sau khi MạcĐăng Dung qui phụ, ra lệnh cho 13 lộ như Hải Dương đặt Tuyênphủ ty lệ vào ty Phiên [Bố chánh] tỉnh Quảng Tây. Gồm:

1.Yên Bang Thừachính ty tức đất Giao Châu lãnh 1 phủ là Hải Đông.

2.Hải Dương Thừachính ty tức đất Tân An lãnh 1 phủ là Hải Dương.

3.Sơn Nam Thừachính ty tức các đất LạngGiang, Kiến Xương, Phụng Hoá, Kiến Bình, lãnh 11 phủ: ThượngHồng, Hạ Hồng, Thiên Trường, Quảng Đông [Đức], Ứng Thiên, Kinh Môn, TânHưng, Trường An, LỵNhơn, XươngBình, NghĩaHưng.

4.Kinh Bắc Thừachính ty tức đất Bắc Giang, LạngGiang; lãnh 4 phủ: Bắc Hà, Từ Sơn, LạngGiang, Thuận An.

5.Sơn Tây thừachính ty, tức đất Giao Châu, Gia Hưng, Qui Hoá; lãnh 6 phủ: Qui Hoá, Tam Đái, Đoan Hùng, An Tây, Lâm Thao, Đà Giang.

6.Lạng Sơn thừa chính ty, tức đất Lạng Sơn; lãnh 1 phủ: Lạng Sơn.

7.Thái NguyênThừachính ty tức đất Thái Nguyên lãnh 3 phủ là Thái Nguyên, PhúBình, HưngHoá;

8.MinhQuangThừachính ty tức đất TuyênHoálãnh 1 phủ là TuyênQuang;

9.HưngHoáThừachính ty lãnh 3 phủ là HưngHoá, Quảng Oai, Thiên Quan;

10. Thanh HoáThừachính ty tức đất phủ Thanh Hoá lãnh 4 phủ: Thiệu Thiên, TrấnNinh, Quì Châu, Hà Trung;

11.Nghệ An Thừa chính ty tức đất Nghệ An, Diễn Châu lãnh 8 phủ: Nghệ An, Triệu Bình, Tư Nghĩa, Kỳ Hoa, ĐứcQuang, Diễn Châu, Bắc Bình, Thanh Đô.

12.ThuậnHoáThừachính ty tức đất Hoá Châu, ThăngHoalãnh 3 phủ: ThuậnHoá, Anh Đô, ThăngHoa;

13. Quảng Nam Thừachính ty tức đất Nghệ An lãnh 3 phủ Quảng Nam, TràLân, Ngũ Ma. Minh Thống ChíchépTrà Lung, Ngọc Ma thuộc Nam Tĩnh.                                                                                                                                                                                                                             

[嘉靖二十年莫登庸歸附後令海陽等十三路各設宣撫司通