Đất nước ta, xã hội ta đang từ chiến lược ứng dụng công nghệ thông tin (IT) và đang bước dần sang thời đại mới, thời đại công nghệ số( DT), thời đại “Số liệu lớn”. Vậy thời đại “Số liệu lớn” là thế nào?

Nội hàm về Số, Số liệu, Số liệu lớn.

Hiểu giản đơn theo quan niệm “Số học” thì Số là chỉ chữ số đơn vị 1, 2, 3, 4 … đến con số 2 chữ số, như 15, 27, 45, … 3 chữ số, 4, 5 chữ số cho đến con số thiên văn. Nhưng hiểu theo quan niệm của khoa học thông tin, là chỉ lượng thông tin (được tính mỗi thông tin là 1 bít) được phát ra, truyền đi, thu nhận vào là ngày càng lớn trong cùng một lúc. Theo quan niệm của khoa học kinh tế, quản lý là những con số đó phải là số liệu có căn cứ (cứ liệu) về các thông tin phát ra, truyền đi hoặc thu nhận được.

Kể từ năm 1994 lần đầu xuất hiện mạng thông tin toàn cầu (World Wide Web – W W W) với công cụ lướt nhập qua mạng viễn thông để truy cập thông tin. Mạng thông tin toàn cầu bắt đầu xâm nhập vào đời sống hàng ngày của con người. Với đà phát triển nhanh của mạng thông tin toàn cầu (mạng thông tin viễn thông –internet) từ cố định qua máy tính bàn cố định đến mạng viễn thông di động thông qua các phương tiện hiện đại (Ipad, điện thoại di động đa năng, v.v…), lượng thông tin truyền đi ngày càng nhiều, càng nhanh, càng thuận lợi, nhất là thông tin nối liền hai đầu mối  (không qua khâu trung gian) một cách nổi bật, như hiện nay, đã tạo điều kiện cho lượng thông tin bùng nổ đến mức gọi là “hải lượng” (lượng lớn như biển).

Theo đánh giá của IBM, lượng thông tin của loài người sáng tạo ra từ khi có lịch sử đến nay (năm 2003) là 5EB. Còn theo IDC thì đến năm 2011, loài người cứ hai ngày sản sinh ra lượng thông tin 5 EB bằng của quá trình lịch sử trên. Giá thành để sinh ra số liệu ngày càng giảm, qui mô đầu tư tăng lên và năng lực bảo tồn số liệu cũng tăng lên, cuối cùng dẫn đến tốc độ tăng số liệu toàn cầu phù hợp “Định luật Morre số liệu lớn”, tức cứ hai năm số liệu toàn cầu tăng khoảng một lần. Dự kiến đến năm 2020, lượng số liệu cần quản lý toàn cầu đạt đến 35 ZB, bằng 29 lần năm 2010.

Nội hàm khái niệm lớn ở đây không phải là ở con số “hải lượng”, “thiên văn” kể trên. Kỳ thực trước thời đại số liệu lớn cũng đã có tập số liệu hải lượng, nhưng vì góc độ của nó quá đơn nhất, và tách rời với trạng thái hoạt động hữu cơ của con người và xã hội, làm cho việc phân tích và nhận biết giá trị thực của nó là cực kỳ có hạn. Còn giá trị thực của số liệu lớn là ở  “toàn bộ”, “toàn diện”, “toàn quá trình”, “liên tục đang sống động diễn ra”, “liên tục phát triển”, tức là thông tin đan xen phức hợp hiện ra từ nhiều góc độ nhiều tầng về không gian; thông tin liên quan chặt chẽ đến hoạt động con người và xã hội diễn ra liên tục về góc độ thời gian, chứ không phải ở con số “điển hình”, “chọn mẫu”, “hạn hẹp của không gian, thời gian”, “khô cứng”, v.v… của hiện tượng, sự vật, sự việc phát sinh, của toàn bộ mọi mặt của “con voi luôn hoạt động”, chứ không phải một bộ phận nào đó, trong một lúc nào đó của “con voi đứng yên”, rồi nói đó là con voi. (như chuyện ngụ ngôn Người Mù xem voi.)

Các nhà khoa học cho rằng nhìn tổng quan lĩnh vực mạng viễn thông di động, “số liệu lớn” được cho là một cuộc cách mạng về tính công nghệ có tính lật nhào lớn sau công nghệ điện toán đám mây, mạng kết nối với vật, trở thành một thời đại công nghệ số liệu lớn với ý nghĩa sâu rộng, với sức mạnh khó lường đang và sẽ ngày càng tác động vào mọi hoạt động của xã hội. Ai nắm vững và vận dụng hợp lý nguồn hạt nhân của đại số liệu, người đó sẽ phát triển mạnh mẽ trong nắm bắt cuộc cách mạng công nghệ mới này.

Số liệu lớn chỉ là vấn đề và hiện tượng, “đại tính toán” mới là năng lực và bản chất. Số liệu lớn có trở thành có giá trị hay không, giá trị mức độ nào lại quyết định bởi sự phát triển công nghệ tính toán hiện đại – điện toán đám mây, bởi năng lực, mục tiêu của người khai thác sử dụng số liệu lớn. Số liệu lớn không chỉ là một từ hội, mà là một bộ môn công nghệ, là một sản nghiệp thời đại. Số liệu lớn muốn có giá trị, cần phải lưu thông, chỉnh hợp (tức phải “lên mây”), cuối cùng là phải có năng lực của “đại tính toán” để giải quyết vấn đề. Năng lực này chỉ có quốc gia, tổ chức hoặc tập đoàn lớn mới có đủ, cá nhân không thể đủ sức thực hiện.

Loài người đã bước vào thời đại số liệu lớn. Nếu nói, phổ cập máy tính đã giải quyết được sự liên tục hóa thông tin, còn vấn đề máy tính hóa, mạng viễn thông đã giải quyết vấn đề truyền dẫn và dịch vụ thông tin, còn số liệu lớn đã giải quyết được vấn đề phân tích và dự báo thông tin, số liệu lớn trợ giúp khoa học hóa quyết sách, cá tính hóa chuẩn xác hóa dịch vụ công. Thực tiễn cho thấy, số liệu lớn có nhiều loại đặc trưng, dung lượng lớn, đa dạng, tốc độ nhanh, xuyên quốc gia, xuyên thời gian liên tục, chân thực, mật độ giá trị thấp. Lợi dụng công nghệ dung hợp số liệu, mô hình số học, phỏng theo cái thật, … để có thể thúc đẩy mạnh mẽ tính khoa học quyết sách chính phủ, thậm chí “vạch rõ mối liên quan vốn không nghĩ tới hoặc khó phát hiện”. Phương thức tư duy và phương thức hành vi hoàn toàn mới, sẽ đem lại mô thức thương mại và con đường phát triển hoàn toàn mới. Sự thay đổi mà số liệu lớn đem lại không chỉ đem lại thách thức đối với phương thức tư duy, phương thức hành vi truyền thống, mà còn đưa ra cột trụ công nghệ lớn mạnh, làm chuyển biến quan niệm quản lý và mô thức trị lý của chính phủ, nó có năng lực tổ hợp hữu hiệu nguồn lực thông tin trong lĩnh vực dịch vụ công.

Có thể nói, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất, đã phát hiện ra than đá, thực sự đã giải phóng thể lực con người, hy vọng của con người trở nên càng mạnh. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai đã phát hiện ra các nguồn năng lượng khác, đã giải phóng năng lực của con người, hy vọng của con người có thể càng đi xa hơn. Cuộc cách mạng công nghiệp lần này sẽ hình thành nên một hình thái thương mại như thế nào ? là vấn đề nhiều người đang suy nghĩ. Vì mỗi lần biến cách của cách mạng công nghiệp đều tạo ra ảnh hưởng rất lớn đến hình thái thương mại, cần từ mặt tổ chức để suy nghĩ. Bất kỳ một lần biến cách quân sự nào, đều trải qua sau nhiều năm, nhất định sẽ trở thành biến cách về thương mại. Như cuộc cách mạng công nghiệp lần I tạo ra cuộc thế chiến I. Cuộc cách mạng công nghiệp lần II, sinh ra cuộc thế chiến II. Vậy cuộc cách mạng công nghiệp lần này sẽ tạo ra cái gì ? Cái mà lần cách mạng công nghệ này phóng thích ra là trí tuệ con người, bộ não con người, nhưng con người chưa thực sự nghĩ tới là nó sẽ làm cho toàn xã hội loài người sẽ thay đổi long trời lở đất như thế nào. Tổ chức của tương lai không còn là công ty thuê nhân viên, mà là nhân viên thuê công ty. Sẽ có một loạt thay đổi lớn là vì toàn bộ công nghệ phát sinh thay đổi cực lớn, bởi vì sản sinh số liệu làm cho thương mại xã hội loài người phát sinh thay đổi trước, cuối cũng nhất định sẽ phát sinh thay đổi của toàn xã hội, từ kinh tế đến hệ thống chính trị. Tổ chức như thế nào mới hợp với tương lai, đoàn đội như thế nào mới có thể thích hợp với tương lai ?

Mặc dầu những năm gần đây “số liệu lớn” trở thành từ nóng (từ hot) trong đời sống ở số nước bắt đầu phát triển công nghệ số liệu lớn. Bất kể là người chuyên nghiệp về IT, hay nhà quản lý doanh nghiệp, thậm chí dân ngồi vỉa hè đều bàn tán “số liệu lớn”. Nhưng số liệu lớn là cái gì, nó làm được gì giúp được gì cho con người, cho xã hội, làm thế nào để sử dụng số liệu lớn, v.v…, lại không có ai nói rõ được, thậm chí thường gặp một số nhầm lẫn, như :

Hễ nói tới số liệu lớn là cứ nghĩ đến Hadoop hoặc Spark mới nhất, nhưng những thứ này không đại diện cho số liệu lớn, mà chỉ là công cụ liên quan đến số liệu lớn mà thôi. Số liệu qua điều tra chọn mẫu, điều tra điển hình mà có cũng không đại diện cho số liệu lớn. Số liệu lớn xí nghiệp với số liệu lớn mạng viễn thông cũng không phải là một. Số liệu lớn xí nghiệp tuy rất lớn, nhưng không phải lớn đến mức không thể khổng chế được, nhưng về chủng loại lại phức tạp hơn nhiều so với số liệu lớn mạng viễn thông. Số liệu mạng viễn thông là từ những hành vi của con người trên mạng như tìm kiếm, chuyện trò, mua sắm, phát biểu, v.v… đều là những thông tin phát ra từng giây từng phút qua mạng, mạng tự động số hóa và tổng hợp lại thành lượng số liệu cực lớn đến mức gọi là hải lượng số liệu lớn và phải qua công nghệ tính toán hiện đại (điện toán đám mây) mới tính được.  Cái giá trị thực của số liệu lớn, không phải ở qui mô số lượng lớn, mà là ở tìm ra được cái mới, qui luật ẩn chứa trong đó có thể giúp con người hiểu đầy đủ, sâu sắc hơn vấn đề và giải quyết được tốt hơn vấn đề của cuộc sống con người đặt ra.

Để ứng dụng được số liệu lớn là phải qua các khâu thu thập, tổng hợp, phân tích, khai thác, dự báo, cất giữ, … Mỗi khâu đều quan trọng, nhưng quan trọng nhất, khó nhất, đòi hỏi đầu tư nhiều trí tuệ nhất, là khâu phân tích, khai thác và dự báo. Nếu 3 khâu này kém hiệu quả, thì coi như cả núi số liệu lớn cũng chẳng có ý nghĩa gì.

Tầm quan trọng, ý nghĩa to lớn của số liệu lớn như vậy dẫn đến có sự giản đơn nhầm lẫn trong nhận thức về quan hệ giữa công nghệ số liệu lớn với môi trường thực xung quanh, với nhân tố con người trong quá trình ứng dụng công nghệ số liệu lớn. Có khuynh hướng tuyệt đối hóa vai trò số liệu lớn, vai trò công nghệ, ỷ lại vào đó trong quyết sách, coi nhẹ vai trò con người trong quá trình ứng dụng vào quyết sách, hoặc coi nhẹ ảnh hưởng của yếu tố ngoại cảnh. Hiện nay cũng như sau này, con người hoặc tổ chức dưới thời đại số liệu lớn sẽ hình thành : lớp người (hoặc tổ chức) sản sinh ra số liệu (người để lại dấu tích số liệu), lớp người (hoặc tổ chức) có biện pháp thu thập số liệu, lớp người (hoặc tổ chức) có năng lực phân tích số liệu, khai thác và dự báo. Lớp người thứ nhất đông đảo nhất, nhưng lại thụ động và vô tư nhất. Lớp người thứ hai ít hơn, có kỹ năng, có mục đích nhất định trong thu thập số liệu. Lớp người thứ ba ít nhất, nhưng có đặc quyền nhất, có tính quyết định nhất trong ứng dụng số liệu. Nói cho cùng quyết sách là do con người quyết sách chứ không phải do công nghệ hay số liệu quyết sách. Cho nên, nếu loại thứ hai, không vô tư, không khách quan, không trách nhiệm thì số liệu thu thập được cũng dễ có vấn đề. Nhất là loại thứ ba, nếu không đủ tri thức, kỹ năng, không đủ bản lĩnh khách quan, vô tư và đầy đủ trách nhiệm thì cũng dễ dẫn đến quyết sách, dự báo sai lệch. Bản lĩnh nói ở đây là con người chi phối số liệu hay số liệu chi phối con người là vấn đề lớn nhất, khó nhất trong ứng dụng công nghệ mới này. Tức là vấn đề luân lý trong thời đại công nghệ số liệu lớn, cũng là thách thức lớn, thậm chí lớn hơn nhiều so với các thời đại vừa qua.

Tác động thực tế vào thực tiễn hiện nay của số liệu lớn ?

Có thể nói, lần đầu trong lịch sử, số liệu lớn đã đưa hộ sử dụng, nhà cung cấp phương án, nhà cung cấp dịch vụ, nhà kinh doanh của các ngành các nghề và cả toàn bộ nhà sản xuất của chuỗi sinh thái đầu trên (đầu nguồn) dung nhập vào trong một môi trường lớn, vô luận là thị trường cấp xí nghiệp hay thị trường cấp tiêu dùng, hoặc là dịch vụ công của chính phủ đều đang hoặc sẽ phát sinh mối liên hệ chằng chịt với số liệu lớn.

Có thể nói giá trị của số liệu lớn là thể hiện ở rất nhiều mặt, nhiều cấp độ, nhưng hiện nay giá trị cụ thể cốt lõi của số liệu lớn có thể thấy rõ ở một số mặt, mà trước hết lệ thuộc vào quan niệm thế nào là giá trị của số liệu lớn:

Thế nào là giá trị của số liệu lớn ? Trước hết cần xác định rõ người sử dụng số liệu lớn là ai ? là người nhằm vào thị trường số liệu xí nghiệp hay là người tiêu dùng cuối cùng, hay là nhằm vào dịch vụ công chính phủ ? Thứ hai là cần làm rõ hình thái biểu hiện của giá trị cốt lõi, quá trình thể hiện giá trị và kết quả thể hiện cuối cùng của số liệu lớn.

Bản thân của phát triển thương mại vốn là dựa vào phân tích lượng lớn số liệu để quyết sách. Trải qua nhiều năm đã hình thành các lĩnh vực chi tiết về quản lý số liệu, có thể hiển thị hóa số liệu để tăng cường tác dụng đối với người quyết sách, đạt được hiệu quả hỗ trợ quyết sách. Đối với nhu cầu kinh doanh xí nghiệp, chủ yếu là tập trung nhằm vào thị trường người tiêu dùng. Đối với người tiêu dùng, nhu cầu số liệu lớn đối với họ chủ yếu thể hiện ở thông tin có thể truy cập theo nhu cầu, có thể đưa ra thông tin thân thiện, tin cậy, giá cả, phương thức dịch vụ. Đối với cơ quan chính phủ cũng hết sức quan trọng trong công tác quản lý và phục vụ dân, là lực lượng quan trọng thúc đẩy công khai chính vụ, hoàn thiện phục vụ, hành chính theo luật. Số liệu lớn trở thành đòn bẩy công nghệ của cải cách và chuyển đổi chính phủ.

Số liệu, ngoài giá trị được sử dụng lần đầu ra, lượng lớn số liệu được tích lũy lại này, không phải đều là rác vô dụng, mà nó còn có “giá trị thặng dư” vô cùng vô tận, mà mọi người đều thấy rõ.

Có 3 thay đổi trong thời đại số liệu lớn :

Chúng ta có thể phân tích càng nhiều số liệu, có lúc thậm chí có thể xử lý mọi số liệu liên quan về một hiện tượng cá biệt nào đó, mà không cần dựa vào lấy mẫu ngẫu nhiên. Tính chuẩn xác càng cao có thể giúp phát hiện các chi tiết càng nhiều.

Nghiên cứu số liệu nhiều như vậy, dẫn đến không còn quan tâm nhiều đến theo đuổi độ chính xác. Bỏ qua thích đáng độ chính xác của cấp độ vi mô, sẽ đem lại độ xem xét càng tốt và lợi ích thương mại càng lớn.

Không còn say sưa tìm kiếm mối quan hệ nhân quả, mà chú trọng đến mối quan hệ tương quan giữa các sự vật. Ví như không cần tìm hiểu nguyên nhân thay đổi giá vé máy bay, nhưng lại quan tâm đến thời cơ tốt nhất để mua vé bay. Số liệu lớn đã phá vỡ ranh giới số liệu truyền thống xi nghiệp, đã làm thay đổi trí năng thương mại trước đây chỉ dựa vào cục diện số liệu nghiệp vụ nội bộ xí nghiệp, còn số liệu lớn lại làm cho nguồn số liệu có được càng đa dạng hóa, không chỉ số liệu nội bộ xí nghiệp, mà còn có số liệu bên ngoài xí nghiệp, nhất là số liệu liên quan của người tiêu dùng.

Số liệu lớn nâng cao rõ rệt tính chuẩn xác và tính kịp thời của số liệu xí nghiệp, hạ thấp giá thành cọ xát giao dịch xí nghiệp, còn giúp xí nghiệp từ phân tích lượng lớn số liệu, mà có được nhiều cơ hội các thị trường phân khúc, rút ngắn thời gian nghiên cứu phát triển sản phẩm xí nghiệp, nâng cao năng lực sáng tạo mới của xí nghiệp về mô thức thương mại, sản phẩm và dịch vụ, nâng cao trình độ quyết sách thương mại xí nghiệp, hạ thấp rủi ro kinh doanh xí nghiệp.

Số liệu lớn là góc nhìn mới đối với hiện thực, không chỉ đã làm thay đổi kinh doanh thị trường, chế tạo sản xuất, đồng thời cũng làm thay đổi mô thức thương mại. Bản thân số liệu là nguồn giá trị, cũng có nghĩa là cơ hội thương mại mới, không có bất cứ ngành hàng nào có năng lực miễn dịch đối với số liệu lớn, thích ứng với số liệu lớn mới có thể tiếp tục sinh tồn trong biến cách thị trường này.

Đây là lúc thời đại bùng nổ lớn số liệu, làm thế nào có được số liệu, và tiến hành phân tích hữu hiệu số liệu lại càng quan trọng. Sự cạnh tranh giữa các xí nghiệp rất gay gắt, do vậy việc nghiên cứu, bố trí số liệu lớn là rất quan trọng. Việc ứng dụng số liệu lớn đã hiện rõ giá trị thương mại to lớn, đã vươn tới các ngành nghề, lĩnh vực từ bán lẻ, kim dung, giáo dục, y tế, thể dục, chế tạo, điện ảnh, chính phủ. Hiện nay đã có hàng ngàn, vạn sản nghiệp số liệu lớn không ngừng phát triển và thay đổi nhanh.

Chính phủ là người chiếm hữu lớn nhất và là người tiêu dùng lớn nhất số liệu lớn, cần đi trước một bước về mặt quản lý và ứng dụng số liệu lớn. Các nước phát triển, lấy Mỹ đại diện đã đạt thành tựu lớn về mặt quản lý của chính phủ. Về lĩnh vực quản lý công, một số nước tiên tiến đều đã vận dụng số liệu lớn, thông qua nhiều kênh để thu thập, xử lý số liệu, đã tăng cao năng lực quản lý xã hội, có những sáng tạo mới công nghệ, sáng tạo mới quản lý và sáng tạo mới mô thức dịch vụ về dịch vụ công chính phủ. Thực hiện mở cửa và cùng chia sẽ thông tin, giúp cho những người liên quan lợi ích bên ngoài với người liên quan lợi ích bên trong đều có thể nâng cao hiệu suất công tác của mình, đem lại hiệu ích kinh tế và hiệu ích tổng hợp xã hội của kinh tế; nâng cao hiệu suất xây dựng công, chất lượng dịch vụ hành chính, hạ thấp giá thành quản lý chính phủ. Thông qua công cụ và phân tích số liệu lớn, phản hồi thực trạng dịch vụ công, cải thiện cung cách đang làm, sáng tạo mới giá trị của bộ môn dịch vụ công.

Sáng tạo mới là lực lượng quan trọng thúc đẩy xã hội phát triển đi lên. Quyền sở hữu tài sản trí tuệ và số liệu lớn với vai trò hạt nhân sáng tạo mới là đang đối mặt với thủ đoạn cạnh tranh của cuộc cách mạng khoa học công nghệ mới và cuộc biến cách sản nghiệp mới; là trụ đỡ sức mạnh của thực hiện các mục tiêu dài hạn, là động lực bền vững thúc đẩy phát triển kinh tế, là một thân hai cánh của đẩy mạnh sáng tạo mới.

Quyền sở hữu tài sản trí tuệ với công nghệ số liệu lớn dung hợp với nhau, cùng thúc đẩy nhau phát triển, trợ sức cho “mạng viễn thông kết nối”, bảo đảm số liệu lớn sáng tạo sinh thái sản nghiệp tương lai, đang làm thay đổi cuộc sống con người.

Con người sống là cần được tìm tòi. Quyền sở hữu tài sản trí tuệ và số liệu lớn là lĩnh vực mới mà con người đang tìm tòi. Cả hai tương lai sẽ thâm nhập vào mọi mặt đời sống, làm thay đổi cách ăn, ở, đi lại, sáng tạo sự thể nghiệm cuộc sống hoàn toàn mới. Số liệu lớn giúp cho ứng dụng quyền sở hữu tài sản trí tuệ càng tiện lợi.

Thời đại số liệu lớn làm chuyển hướng cách nghĩ cách làm của giới báo chí.

 Số liệu lớn đã ảnh hưởng đến cách nghĩ về sản xuất tin của giới truyền thông. Số liệu lớn đã cung cấp cho giới truyền thông báo chí về nhu cầu tiếp nhận tin tức của công chúng. Sự chấp nhận hay quay lưng của công chúng tiếp nhận với mức độ nhất định quyết định ở không gian thị trường của báo chí.  Số liệu lớn có thể trực tiếp đưa ra nội dung lựa chọn cho báo chí.  Ngược lại, báo chí mới, lại có thể đưa ra kinh nghiệm có thể phục chế cho báo chí truyền thống. Báo chí có thể sử dụng số liệu lớn để tạo lại “lực phân biệt tin tức”. Có phán đoán cho rằng tương lai báo chí sẽ phát triển theo xu hướng ngày càng nhân tính hóa : vô luận là hình thái môi trường báo chí hay là nội dung báo chí sản xuất ra đều là nhanh nhạy, giảm sức lực, càng tăng thỏa mãn nhu cầu cá tính hóa, có được sự thể nghiệm môi trường gần như với sự thể nghiệm của cơ quan cơ thể con người. Hiện nay đã có một số báo chí bắt đầu làm như thế.

Số liệu lớn thúc đẩy nâng cao chất lượng quyết sách

 Về bản chất của quyết sách mà nói, là xuất phát từ mục đích quyết sách dựa vào mô hình nhận biết nhất định đối với quá trình chế biến xử lý thông tin. Vì thế, thông tin, mô hình nhận biết, thời gian phân tích là 3 nhân tố chủ yếu của chất lượng quyết sách cao thấp.

Về thông tin, Thông tin là tiền đề của triển khai mọi hoạt động. Thông qua thông tin, con người mới có thể hiểu rõ trạng thái hoạt động và mối liên hệ nội tại tương hỗ của hệ thống khách quan, từ đó nắm vững và xác định được vấn đề đối với sự vật khách quan. Thông tin thiếu sót hoặc không hoàn bị sẽ làm cho toàn bộ hoạt động quyết sách khó tiến hành thành công.

Về mô hình nhận biết, Thông tin phải chuyển thành tri thức quyết sách, cần phải trải qua con người ứng dụng mô hình nhận biết tiến hành chế biến, lý giải và chuyển đổi thông tin, từ đó hình thành tri thức quyết sách liên quan đến đối tượng khách quan. Nếu con người hiểu mang máng về mối liên hệ nội tại và qui luật của đối tượng khách quan, hoặc chỉ có mô hình nhận biết không khoa học, thậm chí hoàn toàn sai lệch, như vậy sẽ hình thành sự lý giải sai lầm đối với thông tin, dẫn đến không hiệu quả hoặc thất bại trong quyết sách.

Về thời gian có thể sử dụng nhất định: Có 3 trạng thái tồn tại thông tin trong quyết sách, một là thông tin ở ngoài phạm vi cảm nhận của người quyết sách; hai là, thông tin đã chuyển đến phạm vi cảm nhận của người quyết sách; ba là, thông tin trải qua phân tích, chế biến, chuyển hóa thành hình thái tri thức có thể giúp người quyết sách sử dụng. Thông tin từ trạng thái một đến ba, trong thời gian này thông tin phải qua các khâu thu thập, truyền đi, phân tích, chế biến, chuyển đổi, tiếp đến xác định được vấn đề, định ra sách lược, đều phải tiêu hao nguồn lực thời gian nhất định, nếu không đủ thời gian dùng cho quyết sách, khó đưa dến quyết sách có chất lượng.

Tính hoàn bị chuẩn xác kịp thời của thông tin, trình độ chính xác của mô hình nhận biết và thời gian cần đủ cho sử dụng quyết sách, ba mặt này cấu thành điều kiện tiền đề chi phối chất lượng quyết sách, mà nhất là trong quyết sách sự cố rủi ro bất ngờ lại thường khó có đầy đủ về ba điều kiện này, đã hạn chế hình thành nhận biết quyết sách hữu hiệu, cấu thành tình cảnh khó khăn của quyết sách.

Chung là cho rằng, sự cố rủi ro bất ngờ là gây ra uy hiếp quan trọng đối với giá trị cơ bản và khuôn khổ chuẩn mực hành vi của một hệ thống xã hội, hơn nữa trong tình trạng sức ép và tính không xác định rất cao về thời gian, lại phải đưa ra quyết sách then chốt đối với sự kiện. Điều mà mọi người đối mặt khi gặp sự cố rủi ro bất ngờ là một tình cảnh đặc thù khác với lúc bình thường. Tính đột phát, tính cấp bách thời gian, tính khó dự báo và không xác định về chiều hướng, những đặc điểm này đã hình thành một tình thế gặp phải trong quyết sách, quản lý sự cố rủi ro bất ngờ.

Trong sự cố rủi ro, người quyết sách thường gặp phải tình trạng thiếu thông tin hữu hiệu. Một cách ứng phó tốt đối với quản lý sự cố rủi ro là người quyết sách cần có đủ hai loại thông tin. Một là, thông tin môi trường nơi sự cố rủi ro công cộng xẩy ra, chủ yếu bao gồm thông tin về môi trường tự nhiên, cơ sở hạ tầng, chính sách, pháp qui, nguồn lực ứng cứu, tổ chức người quản lý sự cố rủi ro, người liên quan lợi ích rủi ro. Hai là, thông tin liên quan nguyên nhân xẩy ra sự cố rủi ro, thông tin của mỗi loại sự cố có đặc điểm riêng, như thông tin về nguyên nhân xẩy ra bão lụt, cháy nổ, dịch bệnh, đánh nhau, trộm cướp, v.v… là khác nhau. Do tính đột phát của sự việc, phản ánh ra đặc điểm mơ hồ, tán lọan, hỗn độn của thông tin, nằm trong trạng thái “sương mù”, làm cho người quyết sách có được thông tin không đầy đủ, chuẩn xác, kịp thời, hình thành sai lệch lớn về thông tin.

Trong sự cố rủi ro, người quyết sách còn gặp phải tình trạng khó khăn về nhận biết và khó khăn về thời gian. Xác suất xẩy ra sự cố rủi ro là rất thấp, lại thêm trong thời đại số liệu nhỏ lâu nay, ít có ghi chép lưu lại các số liệu liên quan các vụ việc trước nay một cách có hệ thống, phần lớn là việc xẩy ra rồi là xong, rất ít, thậm chí không có gì lưu lại, nên càng không thể nói tới mô hình nhận biết khoa học. Về mối liên hệ nội tại giữa nguyên nhân xẩy ra sự việc, diễn biến, chiều hướng kết thúc v.v… lại càng không có số liệu gì để lại; hơn nữa cho dù có đủ số liệu, nhưng cách tổng hợp, phân tích, lý giải … chắp vá, thiếu chuyên nghiệp khoa học, thì vẫn khó nhận biết chuẩn xác, khách quan bản chất sự việc, nên người quyết sách khó đưa ra quyết sách đúng đắn, chuẩn xác, kịp thời, sự việc càng diễn biến phức tạp hơn, theo chiều hướng xấu hơn, lại càng khó giải quyết tốt hơn, dễ để lại hậu quả nặng nề.

Chính là từ những tồn tại trong quyết sách sự cố rủi ro xẩy ra, thời gian dài cứ luẩn quản trong phạm vi quyết sách phi lý tính và quyết sách theo kinh nghiệm, không thể can thiệp và khổng chế rủi ro thật sự hiệu quả.

Công nghệ số liệu lớn với vai trò là một công nghệ thông tin và là phương pháp nhận biết mới xuất hiện gần đây của nhân loại, với mức độ rất lớn có thể đột phá tình trạng khó khăn trong quyết sách sự cố rủi ro của loài người, sẽ nâng cao chất lượng quyết sách sự cố rủi ro. Công nghệ số liệu lớn sẽ giúp con người có được số lượng thông tin cực lớn về mọi biến hóa vận động của tự nhiên và xã hội loài người, mở toang màn che thần bí, lại đưa con người tiến vào lĩnh vực nhận biết mới thế giới. Thời đại số liệu lớn, con người đã có phương thức mới để có được thông tin, như thiết bị GPS, thiết bị RFID, thiết bị giám sát khổng chế tần số nhìn, cảm ứng vệ tinh, máy tính cá nhân, điện thoại thông minh, máy ảnh số hóa, các loại thiết bị cảm ứng gắn kết với đầu cuối mạng viễn thông và các mạng xã hội Fabook, Tuitter, WeiPo, Wei-Xin…đang tăng nhanh, làm cho những thay đổi liên quan về môi trường tự nhiên và môi trường xã hội đều sẽ bằng phương thức số liệu cảm ứng, số liệu giao dịch, số liệu trao đổi qua lại để đi vào tầm nhìn nhận biết của loài người. Mọi thay đổi môi trường và mọi hoạt động xã hội hiện tại của loài người, về mọi phương diện như thiên văn, địa chất, sinh vật, sản xuất, giao thông, thương mại, quân sự, dư luận xã hội, v.v… đều có thể lấy phương thức số hóa để thể hiện ra. Số liệu hải lượng đa dạng hóa xuất hiện, giúp con người có thể đi sâu, kịp thời nắm vững trạng thái thay đổi vận động của tự nhiên và xã hội với trình độ cao hơn trước rất nhiều, biên giới nhận biết không ngừng mở rộng. Công nghệ số liệu lớn giúp con người có được thông tin kịp thời, hoàn bị trong xử lý sự cố rủi ro bất ngờ, từ đó đột phá khó khăn về thông tin.

Số liệu lớn cũng là một phương pháp nhận biết mới của con người, giúp con người nhận biết đối tượng khách quan có cơ sở lý luận. Phương pháp thực nghiệm và phương pháp phỏng chân, với đà thời đại số liệu lớn đang đến, đã xuất hiện một phương pháp mới để con người có được nhận biết – “tìm tòi số liệu”, một số học giả coi phương pháp này là “phạm thức thứ tư” về nhận biết của nhân loại. Thông qua công nghệ điện toán đám mây để phân tích khoa học và khai thác sâu đối với số liệu hải lượng, có thể nhanh chóng khắc họa mô hình vận hành của xã hội và tự nhiên, suy diễn ra xu thế thay đổi tương lai. Thông qua số liệu qui mô lớn và tiến hành xử lý, con người rất nhanh có thể phát hiện chiều hướng phát triển tổng thể của sự vật với thông tin trong phạm vi cục bộ, trong tình cảnh hỗn loạn không còn trật tự, tìm được lối thoát giải quyết vấn đề. Những đặc điểm này làm cho công nghệ số liệu lớn có thể trong thời gian ngắn nhất, đưa ra sự hỗ trợ  tri thức giải quyết vấn đề sự cố rủi ro, nâng cao nhiều chất lượng quyết sách giải quyết vấn đề sự cố rủi ro.

Sự phát triển của công nghệ số liệu lớn đã đem lại sự chuyển biến mô thức quyết sách kinh doanh của xí nghiệp, khua động biến cách ngành hàng, phái sinh cơ hội thương mại  và thời cơ phát triển mới. Thực tế đã chứng minh năng lực quán xuyến số liệu lớn đã trở thành sức cạnh tranh cốt lõi của xí nghiệp dẫn đầu, năng lực này giúp xi nghiệp phá vỡ ranh giới số liệu, vẽ lên bản đồ toàn cảnh vận doanh của xí nghiệp, đưa ra quyết sách thương mại và chiến lược phát triển tối ưu. Phân tích và môi trường ứng dụng số liệu lớn của bất cứ ngành hàng nào, đều có thể thấy một đặc điểm điển hình hoặc là số liệu hành vi của các loại hộ dùng sản sinh ra luôn lấy con người làm trung tâm, hoạt động nghiệp vụ và ghi chép giao dịch hộ dùng, số liệu xã giao hộ dùng, tính tương quan của những số liệu này cộng thêm thu thập số liệu thông minh của thiết bị có thể nhận biết cấu thành một môi trường sinh thái số liệu lớn hoàn chỉnh.

Số liệu lớn sở dĩ có vai trò rộng lớn như vậy chủ yếu là do có nhiều kênh thu thập số liệu, hệ thống số liệu mở công khai cao độ, công nghệ then chốt xử lý số liệu giúp nhận biết chuẩn xác. Nhất là trong xây dựng thành phố thông minh, mạng kết nối vật là cơ quan cảm giác của thành phố thông minh, mạng viễn thông di động là mạch đập của mạng số liệu thành phố đan dệt, điện toán đám mây là tạo nền tảng cho hành động hài hòa giữa các đơn nguyên, hợp tác hữu hiệu giữa chính phủ với công chúng. Đương nhiên, số liệu lớn không phải là vạn năng. Nhân tố ràng buộc số liệu lớn phát huy vai trò, chủ yếu không phải là vấn đề công nghệ, mà là các mặt năng lực quản lý quán xuyến thống nhất hài hòa toàn diện của chính phủ, xây dựng chế độ và cả sự làm thông suốt hài hòa giữa chính phủ với công chúng xã hội. Vì vậy thông tin cần thực hiện dung hợp cùng chia sẻ, xóa bỏ chia cắt bộ ngành, xóa bỏ độc quyền số liệu, xây dựng cơ chế vận hành nguồn lực số liệu chính phủ lấy thị trường làm chủ đạo, lấy sản nghiệp hóa, thị trường hóa làm phương hướng, theo qui luật thị trường và cấp độ rủi ro phân cấp mở cửa nguồn lực số liệu chính phủ, ủy quyền và khuyến khích bên thứ ba tham gia phát triển nguồn lực số liệu chính phủ, và mua số liệu và dịch vụ xã hội từ thị trường, khuyến khích sáng tạo mới mô thức dịch vụ và vận doanh trên cơ sở số liệu lớn.

Trong quá trình ứng dung số liệu lớn sẽ gặp những thách thức mà trước nay chưa hề gặp : thứ nhất là chất lượng số liệu, mà trước hết là làm sao loại trừ chất giả dối trong số liệu; thứ hai là vấn đề an toàn thông tin. Mỗi người, mỗi tổ chức, chính đảng, quốc gia trong xã hội thông tin đều nằm dưới sự kiểm soát của “con mắt thứ ba”, là một sự uy hiếp an toàn quốc gia và cả vấn đề riêng tư cá nhân; thứ ba là vấn đề độc tài số liệu, là vấn đề mở cửa cùng chia sẽ số liệu. Đó là những vấn đề cần phải đồng hành xử lý trong quá trình phát triển ứng dụng số liệu lớn.

Số liệu lớn đang mở ra một lần chuyển đổi thời đại to lớn, ai đi hàng đầu của lĩnh vực số liệu lớn, là người đã nắm chắc chìa khóa phát triển tương lai.

 Một số lo ngại dưới thời đại số liệu lớn

Với đà phổ cập mạng viễn thông và thiết bị thông minh với các loại công nghệ số liệu lớn, điện toán đám mây, lưu giữ đám mây xuất hiện, tăng lên bùng nổ đã giúp con người lưu giữ hải lượng thông tin và khai thác trong đó những thứ mà mỗi người cần. Đồng thời công nghệ số liệu lớn đã và đang nổi lên vấn đề tự do với trách nhiệm của loài người trong thời đại số liệu lớn và quan niệm luân lý truyền thống đang bị thách thức.

Thời đại số liệu lớn, mọi hành vi của con người đều bộc lộ dưới “con mắt thứ ba” và để lại dấu vết số liệu tồn tại vĩnh viễn. Bởi vậy vấn để luân lý số liệu lớn được đặt ra là xuất phát từ hai điểm này.

Ngày nay sử dụng công nghệ thông minh hiện đại, có thể trong trạng thái không người, 24/24 giờ ngày, tự động, phủ khắp theo dõi nhất cử nhất động không bỏ sót một chi tiết nhỏ nào toàn quá trình hoạt động của con người. Trong thời đại số liệu lớn, mọi mặt của con người đều bị thiết bị thông minh nhằm vào, bám sát mọi lúc mọi nơi, làm cho con người cảm thấy bị thiên la địa võng bao vây, mọi tư tưởng và hành vi đều bộc lộ dưới vành mi “con mắt thứ ba”. Mọi hoạt động của con người, ngoài lưu lại quĩ tích vật lý truyền thống ra, còn có một thứ quĩ tích khác, đó là thiết bị thông minh sẽ đưa mọi tư tưởng hành vi của con người, lấy hình thức số liệu ghi lại, thông qua mạng, tức khắc truyền đi và có thể lưu lại vĩnh cửu trong đám mây, gọi đó là dấu tích số liệu, hễ khi đã vào mạng là khó xóa sạch triệt để, được cất giữ vĩnh cứu, không thể hao mòn mất mát.

Đủ loại số liệu của hành vi con người sản sinh ra, quyền sở hữu, quyền được biết, quyền thu thập, quyền lưu giữ, quyền sử dụng và quyền riêng tư, rất dễ bị lạm dụng.

Với đà thời đại số liệu lớn đến, số liệu trở thành một tồn tại khách quan độc lập, đã thành một thứ thế giới thông tin mới, ngoài thế giới vật chất, thế giới tinh thần. Ngoài ra, số liệu lớn còn thành một thứ nguồn lực mới, ngoài nguồn lực truyền thống ruộng đất, tiền vốn, nguồn năng lượng. Nguồn lực mới này đã trở thành tiêu chí của thời đại mới, thành kho báu mới sau than đá, dầu lửa. Vì thế, quyền sở hữu, quyền được biết, quyền thu thập, quyền cất giữ, quyền sử dụng và quyền riêng tư, đã trở thành quyền ích mới của mỗi một công dân dưới thời đại số liệu lớn, lạm dụng những quyền ích này tất sẽ phát sinh khủng hoảng luân lý mới. Thông qua khai thác số liệu, rất nhiều người từ trong những số liệu lớn này đều có thể khai thác được nguồn lực thông tin trước nay chưa từng có. Vấn đề hiện nay là, dấu tích số liệu gắn với chúng ta như hình với bóng, với là một loại nguồn lực mới, vậy có vấn đề quyền sở hữu không ? Những số liệu này, nên qui thuộc về ai ? có nên qui thuộc về cá nhân chúng ta ? Người khác sử dụng, bao gồm công ty ghi lại, lưu giữ những số liệu ấy, có quyền cất giữ và sử dụng các số liệu này không ? Tài sản truyền thống, quyền tài sản này tương đối mà nói là tương đối rõ ràng, còn số liệu lớn, hình thành từ dấu tích số liệu của chúng ta, qui thuộc quyền sở hữu là không thật phân minh. Nếu nói thuộc cá nhân, người khác sử dụng là phải được ủy quyền, nếu không là xâm phạm quyền. Nhưng trên thực tế, số liệu lớn là dính đến hải lượng chủ thể, lại khó có thể có được sự ủy quyền của tất cả mọi chủ thể.

Chính phủ là người có được lớn nhất số liệu, do thông qua nhiều con đường đã thu thập các loại số liệu về dân số, kinh tế, môi trường, cá nhân, v. v… toàn quốc, trong đó bản thân rất nhiều số liệu đụng đến thông tin về công tác, sinh hoạt và rất nhiều mặt khác của đông đảo công chúng, những điều này là thông qua tiền của người đóng thuế mà thu thập được số liệu, vậy mỗi công dân có quyền được biết và quyền sử dụng không ? Từ truyền thống mà xét, chính phủ các nước thường với lý do liên quan đến an ninh quốc gia để từ chối công khai số liệu chính phủ, khiến dân chúng mãi mãi vẫn bị bưng bít trong thùng kín, chính vì vậy mà nẩy sinh đủ loại tham nhũng. Ngày nay không ít quốc gia thông qua ban bố luật pháp liên quan, dần dần công khai các loại số liệu, chỉ cần không đụng đến số liệu về an toàn quốc gia, đều phải công khai cho công chúng. Công khai số liệu chính phủ để mọi hành vi chính phủ đều lộ rõ dưới ánh mặt trời, càng thể hiện nguyên tắc công khai, công bằng, công chính, để hành vi chính phủ luôn ở trong sự giám sát của đại chúng. Vì thế, số liệu lớn đã mang lại tự do và công chính cho công dân.

Số liệu lớn đem lại khủng hoảng luân lý lớn nhất là vấn đề quyền riêng tư của con người. Các loại thông tin cá nhân của con người, chỉ cần người ta không muốn công bố, đều có thể coi là riêng tư cá nhân. Vì vậy, đã hình thành thách thức cực lớn đối với bảo hộ quyền riêng tư.

Trước hết, vấn đề luân lý trong thu thập số liệu. Thu thập số liệu trước đây đều bằng thủ công, người được thu thập chung là đều được báo trước, còn thời đại số liệu lớn, thu thập số liệu đều do thiết bị thông minh tự động thu thập, hơn nữa đối tượng bị thu thập thường là không biết sự việc, tức không có quyền đồng ý hay không đồng ý về sự việc.

Thứ hai, vấn đề riêng tư trong sử dụng. Dưới thời đại số liệu lớn ngày nay, các loại số liệu đều bị cất giữ vĩnh cửu, những số liệu này tập hợp lại với nhau thành số liệu lớn, những số liệu lớn này có thể bị sử dụng lặp đi lặp lại nhiều lần, những số liệu đơn lẻ vốn không nói lên được mối quan hệ nào, nhưng khi tập hợp lại với nhau, qua phân tích khai thác lại tìm được mối quan hệ trong đó. Hai cách mơ hồ hóa và nặc danh hóa theo cách truyền thống không còn linh nghiệm.

Thứ ba, vấn đề luân lý trong giữ lại hay rút bỏ số liệu. Trong thời đại trước, việc quên mất là bình thường. Nhưng bởi sự phát triển công nghệ mạng và công nghệ mây, thông tin hễ khi đã lên mạng, tức khắc bị lưu lại vĩnh viễn, ở thời đại số liệu lớn, ghi nhớ kỹ là chuyện bình thường, còn quên mất là ngoại lệ. Ví dụ anh quên trả tiền vay ngân hàng qua thẻ, anh sẽ bị truy tìm suốt đời cho đến khi tìm ra. Công nghệ bảo tồn vĩnh cửu này đã khiến không ít người đã vấp sai lầm nào đó, mất đi cơ hội làm người lại, đem lại tai họa mãi mãi cho đương sự. Vậy đương sự có quyền đòi hỏi rút bỏ thông tin liên quan đến mình không ? Và ai là người quyết định và thực hiện ?

Ngoài ra, còn có vấn đề an toàn, hơi sơ ý là có thể tiết lộ thông tin nào đó ra ngoài làm hại nhiều người. Tự do, công khai, cùng hưởng của số liệu lớn, rất dễ đưa một số riêng tư hoặc số liệu bí ẩn lên mạng, có lúc vì vô ý mà tiết lộ ra ngoài, dễ gây hại cho nhiều người, thậm chí hại đến sinh mạng, và đã xẩy ra không ít.

Số liệu lớn chỉ là sự phóng to lên bản tính loài người vốn có hoặc tỏ hoặc mờ đã tồn tại, vì thế qui chế đối với số liệu lớn cuối cùng vẫn là cần qui vào qui chế đối với bản thân con người.

Công nghệ số liệu lớn là sự tiếp nối liên tục của công nghệ thông tin, khi xã hội thông tin vừa mới đưa ra và nổi lên, con người cũng đã từng lo lắng và sợ hãi, như cuộc cách mạng số liệu lớn lúc này. Bất kỳ công nghệ nào đều là con dao hai lưỡi, vừa lợi vừa hại, hoàn toàn quyết định bởi người cầm dao. Vậy nên :

Giữ vững tâm thái mở cửa. Bất cứ công nghệ nào xuất hiện, đều là từ sự thúc đẩy của hợp lực giữa nhu cầu kinh tế xã hội với lô gích nội tại của khoa học công nghệ, đều có tính tất yếu của sự phát triển của nó. Đối mặt với công nghệ mới còn chưa thành thục, người ta có tâm trạng thấp thỏm bất an là có thể hiểu được, bởi vì không biết ứng xử và thích ứng thế nào. Loài người cũng đã từng bất an khi mới đầu xuất hiện công nghệ in, máy tính, thậm chí xe lửa, xe hơi, đèn điện … Nhưng đối mặt với công nghệ mới, cần nên với tâm thái cởi mở, điềm nhiên tiếp nhận. Hiện nay công nghệ số liệu lớn đang cuồn cuộn đến, cũng nên với tâm thái như vậy để đón nhận.

Kiên trì tinh thần cùng chia hưởng. Thông tin số liệu trong thời đại số liệu lớn, đã thành một thứ tài nguyên mới khác hẳn với tài nguyên truyền thống, không bị hao mòn vì sử dụng, mà càng sử dụng càng phát hiện giá trị ẩn chứa trong đó. Tài nguyên truyền thống về cơ bản chỉ có thể sử dụng một lần, người này đã có rồi thì người khác không thể có nữa, vì vậy có tính độc chiếm, đã tạo nên thói quen tự tư tự lợi của loài người. Tài nguyên số liệu, bất kể chia sẻ như thế nào, giá trị sử dụng của nó đều không bị ngày càng giảm, mà là giữ nguyên mãi mãi, thậm chí ngày càng tăng. Trong thời đại số liệu lớn, con người cần có tinh thần cống hiến, cùng chia hưởng, làm cho tài nguyên số liệu phát huy giá trị nhiều nhất, để trở thành một thời đại càng phong phú nhất nguồn tài nguyên thông tin số liệu ngày nay.

Giữ vững giới hạn luân lý. Các loại số liệu trong thời đại số liệu lớn là ở mọi nơi mọi lúc đều đang sản sinh, truyền đi, lưu lại và sử dụng, vì thế trong thu thập, sử dụng số liệu cần phải tuân theo qui phạm luân lý nhất định, bảo đảm quyền riêng tư và quyền con người của người khác không bị xâm hại. Vì vậy, thu thập số liệu cần thông qua con đường hợp pháp, tốt nhất báo cho người đương sự biết và được sự ủy quyền. Trong đời sống hiện thực có không ít cá nhân và tổ chức đã không thực hiện được như vậy. Tài nguyên số liệu tuy sử dụng không bị hao mòn, nhưng trong đó chứa đựng vô vàn thông tin, nhất là cùng  số liệu như nhau, nhưng với mục đích sử dụng khác nhau, có thể khai thác được thông tin khác nhau. Vì vậy trong sử dụng hết sức chú ý không để lộ ra riêng tư người khác và xâm phạm quyền ích người khác.

Tăng cường lập pháp số liệu. Số liệu lớn là một thứ công nghệ mới, hiện nay loài người đang bước vào thời đại số liệu lớn. Nhưng vì chuyển đổi thời đại quá nhanh, rất nhiều luật pháp pháp qui vốn thích hợp với thời đại số liệu nhỏ, trước số liệu lớn hiện rõ lúng túng, vô lực, mà chưa chuyển đổi kịp thời tương ứng. Ngoài ra, công nghệ đám mây có thể bảo tồn vĩnh cửu số liệu, có thể đem lại tổn thương riêng tư người khác. Các mặt này đang đặt ra cho công tác lập pháp cần tăng cường đổi mới đáp ứng kịp nhu cầu của thời đại số liệu lớn.

Kêu gọi minh bạch công khai. Thời đại số liệu lớn là thời đại mở cửa. Bất cứ số liệu nào miễn là không đụng đến riêng tư, bí mật tổ chức hoặc an toàn quốc gia, đều nên mở cửa cho công chúng. Nhất là số liệu bộ ngành chính phủ, bởi vì số liệu thu thập được là dùng tiền người nộp thuế mà có, hơn nữa rất nhiều số liệu cũng đề cập quyền ích người nộp thuế, vì thế những số liệu này nên công khai ra ngoài với mức độ lớn nhất; làm được như vậy cũng là bài thuốc chống tham nhũng tốt nhất. Ngày nay rất nhiều quốc gia đều thông qua lập pháp, mở ra các loại mạng, các loại số liệu liên quan đến quốc kế dân sinh đều hoàn toàn công khai rõ ràng trước công chúng.

Bảo đảm tự do tính người. Bất cứ công nghệ nào đều là phục vụ con người, đều phải phục vụ loài người, chứ không thể là thủ đoạn để hạn chế tự do con người, làm dị hóa bản tính người. Công nghệ số liệu lớn thông qua số liệu hải lượng, khai thác lịch sử, dự báo tương lai để mọi người đều trở thành con người trần trụi, tự do tự chủ của con người, đều có thể bị xâm phạm. Đương nhiên, bởi vì số liệu lớn, ai ai cũng đều không chỗ trốn thân; hoang đường, ngụy trang cũng rất nhanh bị lột trần, điều này buộc con người phải quay về cái thật, quay về thời đại thật thà, không ngụy tạo của tuổi thơ trong sáng.

Nâng tầm chiến lược số liệu lớn.

Thời đại số liệu lớn đến, “số liệu là tài sản” trở thành xu thế lớn mới toàn cầu, tiêu điểm cạnh tranh quốc gia đang từ tranh đoạt đối với tư bản, ruộng đất, dân số, tài nguyên, năng lượng chuyển sang tranh đoạt đối với số liệu lớn. Số liệu lớn làm thay đổi có tính lật ngược cục diện chiến lược tòan cầu, hình thái an toàn quốc tế, khuôn khổ trị lý quốc gia và mô thức bố trí tài nguyên, đã dẫn đến biến cách kinh tế xã hội to lớn.  Ý nghĩa chiến lược của công nghệ số liệu lớn không ở chỗ nắm được thông tin số liệu to lớn, mà là ở tiến hành xử lý chuyên nghiệp hóa những số liệu có ý nghĩa này. Nói cách khác, nếu coi số liệu lớn như là một loại sản nghiệp, vậy điều then chốt của sản nghiệp này thực hiện doanh lợi là ở nâng cao “năng lực chế biến” đối với số liệu, thông qua “chế biến” thực hiện “tăng giá trị” của số liệu.

Phương thức bảo tồn và ứng dụng số liệu của thời đại số liệu lớn là vượt ranh giới không gian vùng, quốc gia, với tầng diện quốc gia, cần nâng số liệu lớn lên chiến lược quốc gia. Tháng ba năm 2012, chính phủ Obama đưa “chiến lược số liệu lớn” lên tầm quốc sách cao nhất, giống như lục địa quyền, hải quyền, không quyền, đưa việc chiếm hữu và khổng chế đối với số liệu là năng lực hạt nhân (cốt lõi) quốc gia quan trọng.

Trước tình hình mới Trung Quốc cũng bắt đầu chú ý vấn đề này và đưa ra, nên từ tầm cao quốc gia để coi trọng số liệu lớn, tiến hành bảo hộ an toàn, định ra chính sách đối với số liệu lớn trên 3 mặt : a) Cần nhìn thẳng vào bá quyền số liệu, cần tỉnh táo nhận rõ các mặt quyền khổng chế mạng, công nghệ then chốt và thiết bị mũi nhọn; b) Cần xác định rõ chủ quyền, số liệu phải được coi là một thứ tài nguyên chiến lược quan trọng, bất luận cá nhân có được hay quốc gia có được, đều cần đưa vào phạm vi chủ quyền để suy xét; c) Cần có trị quyền, vì có chủ quyền không nhất định có thể quản trị. 

Đổi mới tư duy theo hướng tư duy số liệu lớn.

Ứng dụng số liệu lớn thời đại thông tin đã có tác động to lớn đối với vận hành và trị lý xã hội, chuyển từ đề phòng trước sự việc, xử lý sau sự việc thành trị lý trên tuyến, trên toàn quá trình, trên toàn cục. Ngày càng có nhiều vụ việc thành công trong ứng dụng số liệu lớn, làm cho mọi người càng coi trọng dùng phương pháp và ý thức của số liệu lớn để xử lý vấn đề mới gặp phải. Đó là tư duy số liệu lớn, có mấy đặc tính chủ yếu sau :

Tư duy toàn cục và đại cục. Đối tượng nghiên cứu của số liệu lớn là toàn bộ bản mẫu, không phải số liệu mẫu chọn, chú trọng chủ lưu (dòng chính) trong mẫu, không phải chú trọng vào cái cá biệt, đòi hỏi phải có tư duy toàn cục và đại cục.

Tư duy mở và bao dung. Đồng thời với số liệu sẻ chia cùng hưởng, thông tin công khai chia hưởng nguồn lực, cũng cần tỏ rõ thiện chí, có sự tin cậy nhau tạo ra sự hợp tác trên cơ sở trao đổi số liệu lớn, sẽ phá vỡ thế đóng kín và độc quyền truyền thống, hình thành tư duy mở cửa, cùng hưởng, hợp tác. Số liệu lớn không chỉ chú trọng đến quan hệ nhân quả của số liệu, mà càng nhiều hơn là chú trọng tính tương tác, nâng cao mức độ tần suất thu thập số liệu, còn mở rộng độ chuẩn xác của số liệu, nâng cao độ dung sai, lấy xác suất để xem xét vấn đề, làm cho tư duy bao dung của con người được cường hóa.

Tư duy dịch vụ chất lượng tốt nhất. Mạng viễn thông qua dịch vụ cơ bản miễn phí đổi lại tích lũy lượng lớn số liệu khách hàng, từ góc độ kinh tế học để xét, miễn phí tất cả là không thể duy trì. Điều này đòi hỏi người sử dụng số liệu lớn có năng lực dựa vào khai thác số liệu, thay đổi cơ sở sinh ra giá trị và giá trị mới của chuỗi giá trị, dùng dịch vụ chất lượng càng tốt, nâng cao năng lực biến hiện để thực hiện có thể phát triển bền vững.

Tư duy xu thế học tập. Nghiên cứu tính tương quan số liệu, giúp mọi người càng dễ phát hiện sớm qui luật sự vật, dự báo xu thế tiến triển sự vật, số liệu lớn là thông qua dự báo thành công mà tạo ra sự chú ý rộng rãi.

Tư duy khổng chế giá thành. Trong mô thức trị lý xã hội vốn có, dùng tăng lượng để bố trí nguồn lực xã hội, cơ cấu và nhân viên không ngừng mở rộng, giá thành không ngừng tăng cao. Số liệu lớn làm cho tồn lượng của nguồn lực xã hội phải bố trí chính xác, hiệu suất sử dụng cao, tránh chặt lỏng không đều, trị lý xã hội từ kiểu nhiều lao động chuyển sang điều độ động thái công nghệ.

Tư duy tính sáng tạo. Tư duy tính sáng tạo là một trong đặc tính của phương thức tư duy số liệu lớn, thông qua tổ chức lại, mở ra và lợi dụng lại số liệu lớn, đột phá khuôn khổ vốn có, mở ra lĩnh vực mới, xác lập quyết sách mới, phát hiện giá trị số liệu ẩn chứa dưới bề mặt, số liệu cũng có tính sáng tạo trở thành nguồn lực có “tính tái sinh” có thể sử dụng qua lại nhiều lần.

Xưa nay biến cách đều là do công cụ sản xuất thúc đẩy phương thức tư duy bắt đầu chuyển biến, thể chế kinh tế cũ và quan niệm truyền thống khi đối mặt với lôgích tư duy mới, nếu như không thể tiến cùng thời đại, hấp thu và chuyển biến thành tư duy mới thuận với trào lưu, thông qua tư duy mới tổ chức lại chiến lược, kết cấu, văn hóa và chính sách các loại của xã hội, quốc gia, doanh nghiệp, vậy thì xã hội tưởng như lớn mạnh, ngược lại trở thành lực cản lịch sử đi lên. Với là công cụ sản xuất mới nhất, số liệu lớn trở thành lợi khí trị quốc, có thể thực hiện hiện đại hóa lý niệm, công cu, mục tiêu trị quốc, cung cấp động lực mạnh mẽ cho thúc đẩy hiện đại hóa hệ thống trị lý và năng lực trị lý quốc gia.

Trong quá trình chuyển đổi lên thời đại số liệu lớn sẽ gặp không ít những thách thức lớn trên rất nhiều lĩnh vực công nghệ công trình, chính sách quản lý, bồi dưỡng nhân tài, đầu tư tiền vốn, v.v… Chỉ có giải quyết được những vấn đề thách thức có tính cơ sở này, mới có thể lợi dụng được đầy đủ cơ hội to lớn này, để số liệu lớn phát huy đầy đủ giá trị và cống hiến lớn nhất cho doanh nghiệp, cho xã hội.

Khi số liệu lớn được bàn thảo nóng bỏng ngút trời, càng đòi hỏi cái đầu lạnh suy xét, làm thế nào để hiện thực hóa sát thực có hiệu quả công nghệ số liệu lớn. Mặc dầu con đường đi đến thời đại số liệu lớn còn dài, nhưng cũng cần có lòng tin, có chiến lược, chiến thuật, có bước đi, lộ trình, có chuẩn bị, luôn sẵn sàng đón nhận, sẵn sàng cùng thế giới tạo ra, cùng hòa nhập cùng thụ hưởng thời đại mới – thời đại số liệu lớn./.