Sách giảm giá từ 20-40, hay đại hạ giá từ 50-60%.

Nếu ai hay đi lại qua Quảng trường Hồ Chí Minh ở thành phố Vinh (Nghệ An) thì chuyện vào xem và mua sách đại hạ giá là chuyện thường xuyên. Trong nhiều năm nay, các nhà sách vẫn liên tục tổ chức các hội sách để bán sách giảm giá. Hàng vạn cuốn sách đủ các thể loại vẫn được bày bán với giá giảm từ 20-40%, hay đại hạ giá từ 50-60%, thậm chí còn tổ chức bán sách theo cân với giá 88 ngàn đồng/kg. Điều đó thu hút được khá nhiều người hồ hởi quan tâm, nhưng không phải ai cũng vui mừng.

Nhiều năm rồi, người ta vẫn nói về kinh tế tri thức, về văn minh trí tuệ với bao nhiêu điều tốt đẹp, vui mừng cả trên vẻ mặt lẫn trong tâm thức. Nhưng hỡi ôi, ai biết cái kinh tế tri thức ấy, cái văn minh trí tuệ ấy như thế nào, khi mà các sản phẩm tri thức, sản phẩm trí tuệ thì lại… vô vùng rẻ mạt như hiện nay. Hãy nhìn hội sách mà cảm nhận. Sách hạ giá, đại hạ giá, siêu rẻ và bán cả bằng cân. Sách mà bán theo cân thì khác gì giấy vụn? Nhưng hiện thực luôn có những cái lý của nó. Và có quá nhiều lý do khiến cho sách trở nên rẻ mạt như vậy.

Trước hết, sách kém chất lượng. Sẽ có nhiều người lấy lý do này để coi rẻ sách. Trong khoảng hơn một thập kỷ qua, chưa bao giờ trong lịch sử, xuất bản sách lại dễ dàng và nhanh chóng đến vậy. Số lượng sách xuất bản tăng liên tục theo cấp số nhân, làm cho hệ thống tư liệu sách vở tăng lên một cách khủng khiếp. Người ta đang nói về thời đại kỹ thuật số, sách điện tử… nhưng có lẽ còn lâu mới hạ bệ được sách in. Sách đủ các lĩnh vực được in ấn và mang ra thị trường. Nhưng cũng phải công nhận rằng, chất lượng sách in hiện nay là một vấn đề đáng lo ngại. Toàn những sách đặt hàng theo chương trình nhà nước, sách in ấn theo đề tài khoa học, sách in nhân các dịp lễ kỷ niệm, sách do cá nhân, cơ quan bỏ tiền ra in… đủ các thể loại. Nhưng những cuốn sách được giới chuyên môn đánh giá có chất lượng và được nhiều nhà nghiên cứu tham khảo, trích dẫn lại vô cùng ít ỏi. Những cuốn sách thật sự có giá trị thì lại không nhiều và cũng ít được bày bán khắp nơi như phần lớn các sách giảm giá. Và, cũng thật buồn là trong nhiều năm nay, những cuốn sách chất lượng, đặc biệt trong nghiên cứu khoa học, đều do những nỗ lực cá nhân thực hiện và in ấn chứ không phải là sách từ nhà nước đặt hàng hay kết quả các đề tài nghiên cứu. Có những chương trình tiền tỷ của nhà nước và xuất bản hàng vạn cuốn sách nhưng chẳng mấy người đọc mà nhiều người đã đề cập đến như tủ sách của Hội Văn nghệ Dân gian mấy năm trước. Hàng vạn sách sau khi in xong chỉ để mang đi tặng các thư viện mà chẳng mấy khi quan tâm thư viện đó cần hay không. Khi nói về việc in sách kém chất lượng, GS.TS Tô Duy Hợp, một nhà xã hội học đã bức xúc kêu lên: Sách in tràn lan và kém chất lượng như vậy, thì bán cân rẻ mạt là đúng rồi. Vì xét cho cùng nó có bao nhiêu hàm lượng khoa học đâu. Các đề tài nghiên cứu các cấp chi tiêu nhiều tỷ nhưng số tiền thực chi cho công tác chuyên môn chẳng được bao nhiêu là lý do làm cho các dự án nghiên cứu trở nên kém chất lượng. Và khi công tác nghiên cứu khoa học bị coi thường thì ấn phẩm của nó cũng không thể có chất lượng cao được. Vậy nên, xã hội bức xúc cũng có cái lý của nó.

Sách lậu tràn lan. Đó là một cám cảnh đối với ngành xuất bản. Quản lý thị trường sách và xuất bản hiện nay quá nhiều vấn đề. Ngay cả những cuốn sách chất lượng nhưng nhiều khi tác giả và nhà xuất bản vẫn thiệt thòi vì nạn sách lậu hoành hành quá mức. Nhà văn Hà Thủy Nguyên từng gay gắt khi phê phán việc in lậu sách và nó trở thành “nỗi đau của các tác giả và dịch giả”. Sách giảm giá nhiều đơn giản là vì sách lậu nhiều. Mỗi một cuốn sách xuất bản mà bán chạy thì số lượng sách lậu lại có thể gấp 4-5 lần. Dù chưa có con số thống kê cụ thể về số lượng sách lậu nhưng hàng loạt các cuộc kiểm tra đã nói lên điều đó. Thời buổi công nghệ in ấn phổ biến, giấy in cũng đủ thể loại với các đơn giá khác nhau. Việc bản quyền và quản lý thị trường xuất bản cũng không chặt chẽ thì sách lậu lên ngôi cũng chẳng có gì lạ. Người ta sử dụng loại giấy rẻ nhất để in ấn rồi đem ra bán với giá đại hạ. Mỗi cuốn sách, nhất là những cuốn sách “hot” được nhiều người quan tâm dù chỉ ghi in một số lượng sách khiêm tốn, nhưng chỗ nào, quầy nào cũng thấy bán. Thậm chí, nhiều cuốn sách nổi tiếng của các vị tiền bối xuất bản cách đây hàng chục, thậm chí đã có hàng trăm năm tuổi đời cũng được in lại bày bán khắp nơi mà bản quyền thì thật là khó nói. Có nhiều khi còn bị cắt xén, biên tập làm biến đổi cả nội dung mà nhiều vụ việc cụ thể đã được bàn cãi trong mấy năm qua.

Sách đại hạ giá, siêu rẻ thì nhiều người thích. Nó đánh vào tâm lý của những người ham rẻ. Thích vì chỉ cần một khoản tiền ít cũng có thể mua được nhiều cuốn sách. Đã có những tháng ngày những người say mê sách vở phải bớt ăn, nhịn uống để dành tiền mua sách. Còn với các bạn trẻ bây giờ, một cốc trà sữa cũng có khi mua được cuốn sách. Bớt ăn vặt ít bữa là mua được mấy cân sách. Và hơn nữa, những người hay đọc sách thường nghèo, nên sách siêu rẻ thì mừng lắm. Với đời sống hiện tại, không cần phải tiết kiệm, mỗi lần đi mua sách cũng có thể mang về được một túi nặng. Vui mừng nhất trong số những người vui mừng có lẽ là sinh viên và học sinh. Xin tiền mua sách còn có thể mua thêm được những thứ khác. Cha mẹ không đi cùng thì cũng đâu nghĩ sách lại rẻ tới mức bán theo cân như vậy.

Nhưng với những người biết quan tâm về tương lai đất nước, về số mệnh dân tộc, thì đằng sau sự vui mừng đó là những nỗi buồn vô hạn. Sách đại hạ giá cũng mang theo bao nhiêu tâm sự, suy tư. Buồn. Nỗi buồn cho những người viết sách nghiêm túc, làm công tác nghiên cứu khoa học tử tế và những người biết trân quý lao động trí tuệ, biết giá trị của tri thức. Với người viết sách như là một nghề để sống thì sách rẻ mạt cũng làm cho cuộc sống của họ khó khăn. Nhưng kinh tế chỉ là một nỗi buồn nhẹ, còn tinh thần mới là nỗi đau da diết. Phải tâm huyết, tổn hao sức lực trong hàng năm trời mới hoàn thành được một cuốn sách nhưng khi vào các hiệu sách thấy những đứa con tinh thần của mình được bán như giấy vụn thì sao không đau lòng cho được. Một điều làm tôi nhớ mãi về chuyện giá trị của sách vở: Lúc sinh thời, GS.TS Phạm Đức Dương rất quý trọng sách. Ông dành dụm cả đời để có được một thư viện mở cửa tự do cho sinh viên, các nhà nghiên cứu đến đọc. Nhưng cũng có lần ông rơi nước mắt vì chuyện sách vở. Đó là ngày ông đang ngồi làm việc mà đứa cháu nhỏ ngây thơ vào kéo ông đi dạo chơi với nó. Ông ân cần bảo rằng, cháu đi ra trước để ông viết sách một lát sẽ ra với cháu. Ấy thế mà cô cháu nhỏ nói rất hồn nhiên rằng “ông ra chơi với cháu đi, viết sách làm gì, để cháu bảo mẹ mua cho ông một thùng sách vì nó rẻ lắm”. Chao ôi, nghe mà buồn. Người lớn cứ rêu rao sách là cội nguồn của tri thức, đọc sách là kiến tạo thế giới… Nhưng sao sách rẻ mạt đến thế?

Rồi ngày mai, người ta vẫn tiếp tục nói về văn minh trí tuệ, về kinh tế tri thức. Và có khi họ còn chỉ vào khối sách khổng lồ ở khắp mọi nơi như là một ví dụ về sự phổ biến của tri thức, của sản phẩm lao động trí tuệ. Sách sẽ tiếp tục hạ giá và đại hạ giá. Người vui vẫn cứ vui vì điều đó. Và kẻ buồn thì vẫn cứ buồn. Đó là cuộc sống. Chúng ta đang sống trong một xã hội mà những lời nói lại không phải khi nào cũng xuất phát từ trái tim, và lại càng không phản ánh được thực tế đất nước./.