Năm hết Tết đến, nhiều người lại đau đầu vì chuyện phải tặng quà cho bạn bè, cho anh em, mừng tuổi cho con cháu cái gì cho phù hợp? Và càng ngày, nó trở thành một mối quan tâm chung của xã hội, không chỉ là chuyện tình cảm cá nhân mà còn là chuyện văn hóa ứng xử. Vậy nên, Tết đến tặng quà gì cho nhau lại trở thành vấn đề được nhiều người quan tâm.

Tặng quà và giáo dục trong gia đình

Tặng quà chúc Tết hay mừng tuổi người già, mừng tuổi trẻ con là một nét văn hoá truyền thống của người Việt Nam từ trước đến nay. Nhưng chuyện tặng quà hay mừng tuổi chúc Tết qua các giai đoạn khác nhau cũng có những thay đổi nhất định. Từ những món quà nhỏ nhắn yêu thương do chính người dân tự làm ra đến những món hàng hóa xỉ đắt tiền được mua từ thị trường trong và ngoài nước về để tặng. Từ những món quà tinh thần là những lời chúc tốt đẹp dành cho nhau đến những món quà vật chất là hiện vật với nhiều mức độ giá trị khác nhau.

Trong gia đình, tặng quà cũng là một cách thể hiện tình cảm, thể hiện sự quan tâm. Tặng quà cho người già và cho trẻ nhỏ, cơ bản là những người không nằm trong độ tuổi lao động, là một đạo nghĩa gắn với những giá trị giáo dục gia đình như “kính già yêu trẻ”. Người già nhận được những món quà từ con cháu, nhưng họ cũng tặng lại cho trẻ con những món quà khác. Chỉ có những người đang đi làm và có thu nhập thì ít khi được tặng quà. Cho dù hiện nay, người ta tặng quà cho gần như mọi người, những người có vai vế xã hội lớn lại nhận được nhiều quà từ nhiều người. Nhưng cái đó không nằm trong đạo nghĩa về tặng quà mừng tuổi trong giáo dục gia đình. Đó là một sự biến tướng từ tặng quà mà ra. Người ta tặng quà mừng tuổi cho người già với mong muốn họ có thêm sức khỏe và sống an bình bên gia đình. Họ tặng quà mừng tuổi cho trẻ con mong nó khôn lớn, trưởng thành và trở thành người tốt trong xã hội. Nói chung, người tặng quà vừa tìm thấy mình ngày hôm qua, vừa lại tìm thấy mình vào ngày mai.

Nhưng xã hội hiện đại, việc tặng quà cũng mang theo nhiều giá trị mới, trong đó có cả những giá trị đi ngược lại những giá trị truyền thống của một phong tục tốt đẹp này. Tặng nhau những số tiền mặt lớn, hay tặng những món quà đắt tiền với những mục đích vị lợi, lạm dụng Tết để tranh thủ tìm kiếm những lợi ích khác không chỉ làm cho các mối quan hệ xã hội bị biến đổi, mà còn làm cho nhiều giá trị giáo dục gia đình cũng bị mất mát, ảnh hưởng tiêu cực đến sự trưởng thành của con trẻ.

Đừng để đồng tiền thống trị

Trong nhiều năm gần đây, tặng quà mừng tuổi Tết chủ yếu được quy đổi ra tiền. Chúc Tết nhau bằng tiền. Đặc biệt là mừng tuổi cho trẻ con hay người già cũng đều bằng tiền mặt. Tiền có vị trí thống trị trong việc tặng quà vào dịp Tết, và nó trở nên phổ biến hơn bao giờ hết. Nó có những sự thuận tiện riêng nhưng cũng gây ra nhiều hệ luỵ xã hội, nhất là tác động tiêu cực từ lợi dụng một nét đẹp văn hóa cổ truyền thành trò biếu xén, đút lót, chạy chức chạy quyền, cầu danh cầu lợi; rồi làm biến đổi các mối quan hệ xã hội khi những món quà trở thành tiêu chí đánh giá giá trị quan hệ; đến việc sử dụng những đồng tiền mừng tuổi không hợp lý có thể làm ảnh hưởng xấu đến trẻ con.

Ở một góc độ khác cũng cần được quan tâm là sự thống trị của tiền bạc trong tặng quà mừng tuổi đến từ cả mong muốn của cha mẹ. Lâu nay, người lớn vẫn hay có thói quen mừng tuổi cho con trẻ bằng tiền mặt hay những món quà đắt tiền khác tùy theo mối quan hệ. Việc mừng tuổi bằng tiền mặt là phổ biến nhất vì thuận tiện nhiều đường. Người mừng tuổi cũng không phải đắn đo suy nghĩ khi lựa chọn, người nhận mừng tuổi cũng có thể sử dụng theo cách mà mình muốn. Bản thân người làm cha làm mẹ cũng xem tiền mừng tuổi như một sự trao đổi có qua có lại, đặt quan hệ của chính cha mẹ lên trên niềm vui của con nhỏ. Và dần cũng làm cho con nhỏ xem đó là chuyện bình thường và vui hơn khi được nhận tiền. Nhưng tác hại của việc mừng tuổi trẻ con bằng tiền mặt cũng đã trở thành vấn đề được nhiều người quan tâm. Vậy nên, cha mẹ cũng cần phải để ý đến vấn đề này. Như vợ chồng anh bạn tôi, vốn là các nhà nghiên cứu dân tộc học đã chia sẻ lên facebook của mình trước tết rằng: “Vợ chồng tôi không khuyến khích việc tặng quà, mừng tuổi con cái bằng tiền mặt, và chúng tôi sẽ thực hiện điều đó. Chúng tôi mong rằng bạn bè, anh em thân thiết của tôi, khi gặp gỡ thăm hỏi nhau dịp Tết không mừng tuổi con cái của tôi bằng tiền bạc. Hãy dành cho các cháu những lời chúc tốt đẹp cho một năm mới là đủ rồi. Nếu quan tâm hơn, hãy dành cho cháu những câu đố vui, những câu chuyện hay thay quà mừng tuổi thì càng trân trọng hơn…”. Rõ ràng, những món quà bằng tinh thần cũng quan trọng mà lâu nay chúng ta lại coi nhẹ nó. Nhưng để làm được như vợ chồng nhà nghiên cứu đưa ra, thì bố mẹ cần chia sẻ và trao đổi với con cái nhiều trong cuộc sống hàng ngày và cả trong ngày Tết để con cái không bị cảm thấy hụt hẫng khi mà mình nhận được những món quà mừng tuổi khác với bạn bè.

Hướng đến những món quà phù hợp

Một món quà tặng đã được đề cập đến trong vài năm gần đây chính là tặng sách. Sách là một tài sản trí tuệ đáng quý và tặng sách cho nhau nhân dịp năm mới là một điều được nhiều người đánh giá cao. Có nhiều loại sách để tặng cho nhau tùy theo đối tượng và lứa tuổi. Với những người làm công tác nghiên cứu, viết sách thì việc cuối năm có sách mới xuất bản để tặng bạn bè nhân dịp Tết đến xuân về là điều vô cùng đáng quý và có nhiều giá trị. Vừa chia sẻ tri thức của mình, vừa thể hiện sự trân trọng bạn bè về trí tuệ. Sách cũng có nhiều loại để lựa chọn cho các đối tượng khác nhau, từ các sách chuyên ngành cho bạn bè đồng nghiệp, sách phổ thông cho những ai có ở thích đọc sách, sách làm đẹp, làm giàu cho các bạn trẻ hay các quý cô thích tìm hiểu, khám phá, sách kỹ năng cho học sinh, sinh viên, sách thiếu nhi cho các em nhỏ. Tặng sách làm quà chúc mừng nhau trong ngày tết đã từng được một số nhóm xã hội trên mạng tiêu biểu như Book Hunter đặt ra và cổ vũ, sau đó, ý tưởng này được nhiều truyền hình, báo chí truyền thống phát triển và mở rộng thêm. Nhiều nhà sách cũng đã có ý thức phát hành những bộ sách phù hợp nhân dẹp tết để người ta có thể mua làm quà tặng mừng tuổi cho trẻ nhỏ.

Bên cạnh tặng sách thì gần đây cũng xuất hiện việc tặng quà mừng tuổi cho con nhỏ các khóa học thích hợp và có giá trị. Đó là những lớp tập huấn, trải nghiệm dành cho trẻ em, các khóa học kỹ năng,…. Và đặc biệt là các khóa học ngoại ngữ. Trong bối cảnh toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ, việc tăng cường học ngoại ngữ cho con nhỏ được nhiều bậc cha mẹ quan tâm. Một người bạn chia sẻ về việc này rằng. Trong hơn ba năm nay, anh cùng với các đối tác của Singapore xây dựng mạng lưới ngoại ngữ quốc tế chipchip.edu.vn dành cho trẻ em từ 3-12 tuổi với mục đích là tạo nền tảng tiếng Anh cho bé từ lúc còn nhỏ để lớn lên có thể đi du học ở nhiều nước khác nhau được. Đến nay, ý tưởng này đã được nhiều bậc phụ huynh ở đô thị ủng hộ mạnh mẽ hơn. Và trong bối cảnh dịch bệnh vừa qua, việc học tập online cũng đã thể hiện được nhiều giá trị, nên việc tặng cho trẻ những thẻ học ngoại ngữ cũng trở nên gần gũi hơn với nhiều người. Còn với các trung tâm ngoại ngữ thì đây cũng là dịp để họ phát hành những món quà tương tự.

Ý tưởng tặng sách cho bạn bè hay tặng các khóa học hay các câu đố, các lời chúc tốt đẹp cho trẻ con dịp Tết được nhiều người ủng hộ vì nó thể hiện sự văn minh cũng như hạn chế được các mặt tiêu cực từ việc tặng quà nhau dịp Tết. Vậy nên, ở nông thôn, nhiều người đang khuyến khích quay trở về các giá trị của Tết từ nhiều năm trước như mừng tuổi các cụ ông chai rượu quê, mừng tuổi các bà trái cau lá trầu hay hộp bánh. Bên cạnh đó là mừng tuổi cho con trẻ những món đồ chơi đẹp đẽ và những lời chúc an lành. Và người ta cũng khuyến khích việc tự tay làm những món quà nhỏ thật ý nghĩa để tặng cho những người đặc biệt thân thương thay vì cái gì cũng bằng tiền mặt. Tết đến, thăm hỏi nhau, động viên và chúc mừng nhau là điều nên làm. Thậm chí tặng quà nhau trong dịp Tết để cầu mong may mắn đến với nhau cũng cần thiết. Nhưng quà gì cho hợp lý là điều cần suy nghĩ. Không nhất thiết cứ phải quà đắt tiền, mà sách vở, khóa học, cũng có thể tặng cho nhau được. Và hơn hết, tặng cho nhau tình cảm, sự tôn trọng cùng như sự quan tâm. Những điều đó, nhiều khi một lời chúc cũng đủ./.