Văn hóa Nghệ An

Qua 9 năm tổ chức Lễ hội Làng Sen, chúng tôi thấy còn nhiều vấn đề cần phải được nghiên cứu, điều chỉnh cho phù hợp mà một trong những vấn đề đó là không gian tổ chức lễ hội.

Lễ hội, nhất là các lễ hội dân gian, các lễ hội tôn vinh và tưởng niệm các nhân vật lịch sử ở nước ta thường gắn với di tích đền, chùa, với làng xã, địa danh, vùng đất. Đó là không gian thiêng của lễ hội. Lễ hội Làng Sen cũng vậy, nó phải có một không gian thiêng của nó và giới hạn không gian này phải được xác định cụ thể trên các cơ sở lịch sử và lý luận. Không gian thiêng của lễ hội Làng Sen chỉ có thể là làng Sen, làng Hoàng Trù (quê nội, quê ngoại Bác Hồ) và nếu có mở rộng nữa thì cũng chỉ đến động Tranh - nơi đặt mộ bà Hoàng Thị Loan (thân mẫu Bác Hồ). Chúng tôi đưa ra đề xuất này vì chúng tôi nhận thức rằng:

1. Loại hình, tính chất của lễ hội Làng Sen là lễ hội tưởng niệm, tôn vinh danh nhân lịch sử Hồ Chí Minh. Hồ Chí Minh, trong vận động tâm lý xã hội, đã được thiêng hóa, gần như trở thành nhân vật huyền thoại, quyền năng siêu nhân, có thể hiển linh phù hộ cho nhân gian. Trong tâm thức dân gian, Hồ Chí Minh đã trở thành một vị thần. Bởi vậy, khi xác định giới hạn không gian thiêng cần tham khảo và tiếp thu cách làm của tiền nhân. Ví dụ: Lễ hội vua Mai ở Nam Đàn, không gian thiêng chỉ giới hạn từ khu miếu - mộ đến đền thờ. Lễ hội Hùng Vương, không gian thiêng chỉ giới hạn cơ bản ở núi Nghĩa Lĩnh, nơi tọa lạc đền Hùng. Lễ hội đền Trần (thờ các vua Trần), không gian thiêng chỉ giới hạn ở khu vực đền Trần. Các vị vua này là vị thần được cả nước thờ nhưng không gian của các lễ hội cũng chỉ gắn liền với các di tích mà thôi.

2. Không gian thiêng phải gắn với sự tích, dấu tích, di tích của nhân vật được thờ, mà ở đây là Hồ Chí Minh. Cụ thể hơn, đây là những sự tích, dấu tích gắn với, liên quan tới Hồ Chí Minh thời thơ ấu và gia đình, quê hương của Người. Quê hương ở đây là quê nội, và quê ngoại của Người, cụ thể là những nếp nhà gắn bó với tuổi thơ của Người, là mộ phần mẹ và bà nội của Người, các di tích này từng mang trong mình nó các kỷ niệm, ký ức của Người và về Người mà nay đã và đang trở thành các huyền tích bởi sự thăng hoa trong cảm xúc và trí tưởng tượng của nhân gian. Đó là các di tích cơ bản để định vị, khoanh vùng giới hạn không gian thiêng của Lễ hội Làng Sen.

Trở lại với thực tiễn tổ chức Lễ hội Làng Sen những năm qua, chúng tôi thấy vẫn còn những chỗ chưa hợp lý. Ví dụ:

Không gian tổ chức lễ hội Làng Sen chưa được xác lập ổn định, còn co - giãn theo quy mô tổ chức hàng năm. Tùy theo cấp hành chính nào tổ chức mà có giới hạn không gian khác nhau. Nếu do huyện chủ trì thì chỉ giới hạn ở Kim Liên. Nếu có sự phối hợp giữa Bộ VH,TT & DL và tỉnh Nghệ An, huy động được nhiều đơn vị tham gia thì kéo xuống tận TP Vinh, TX Cửa Lò, lan sang cả các huyện khác, thậm chí lên tận Anh Sơn, Đô Lương.

3. Cảnh quan không gian thiêng trong thời gian vừa qua tuy có sự đầu tư bảo tồn, tôn tạo nhưng bộc lộ nhiều vấn đề chưa hợp lý. Đáng nói nhất là không gian làng Sen và làng Hoàng Trù đã bị phá vỡ, biến dạng một phần theo xu hướng đô thị hóa. Không gian này đã mất đi khá nhiều tính chân thật của sự vật và sự hài hòa vốn có của nó. Sự phá vỡ, biến dạng này có ảnh hưởng nghiêm trọng đến các giá trị lịch sử, nhân văn của khu di tích, qua đó ảnh hưởng đến quá trình nhận thức của mọi người về khu di tích. Và bởi vây, với một không gian như vậy thì ít hay nhiều sẽ ảnh hưởng đến khả năng phản ánh, thể hiện tính thiêng của các sự tích, di tích ở đây.

Những điều chúng tôi trình bày ở trên cũng chỉ là nhận thức và ý kiến cá nhân, rất có thể còn phiến diện. Dẫu sao đây cũng là thành ý. Vì vậy, chúng tôi xin đề nghị các cơ quan quản lý và khoa học có thẩm quyền cần khẩn trương tiến hành khảo sát, nghiên cứu thật kỹ vấn đề này để có sự xác lập không gian thiêng cho Lễ hội làng Sen trên cơ sở khoa học về văn hóa lễ hội, có khảo chứng truyền thống lễ hội của địa phương và phù hợp với các điều kiện thực tế.