Cách đây 40 năm, từ ngày 18 đến 30-12-1972, dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng, trực tiếp là Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng, bằng bản lĩnh và trí tuệ của mình, quân dân Việt Nam đã anh dũng, sáng tạo, mưu trí chiến đấu, đánh bại cuộc tập kích đường không của không lực Hòa Kỳ, lập nên kì tích “Điện Biên Phủ trên không” có một không hai trong lịch sử dân tộc và để lại dấu ấn sâu đậm trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc của toàn nhân loại.

Xác định cuộc chiến tranh xâm lược của đế quốc Mỹ nhất định sẽ thua, ngay từ đầu năm 1968, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đưa ra lời dự báo khi Người nói với Phó Tổng Tham mưu trưởng Phùng Thế Tài: Sớm muộn rồi đế quốc Mỹ cùng sẽ đưa B52 ra đánh Hà Nội. Phải dự kiến mọi tình huống càng sớm càng tốt để có thời gian mà suy nghĩ, chuẩn bị. Mỹ nhất định thua nhưng nó chỉ chịu thua sau khi thua trên bầu trời Hà Nội.

Quán triệt tư tưởng đó, Quân ủy Trung ương đã chỉ đạo các lực lượng vũ trang, trực tiếp là Quân chủng Phòng không- Không quân xây dựng kế hoạch tác chiến phòng không chống địch tập kích bằng B52 vào Hà Nội. Đặc biệt, để đánh được B52, Bộ Tổng Tham mưu đã chỉ đạo biên soạn tài liệu “Cánh đánh B52” nhằm huấn luyện cho các đơn vị phòng không- không quân; đồng thời tiến hành điều chỉnh lực lượng, bổ sung vũ khí trang bị, điều các đơn vị phòng không chủ lực về các địa bàn trọng điểm, xây dựng thế trận phòng không ba thứ quân, chỉnh đốn công tác bảo đảm phục vụ chiến đấu. Các đơn vị tên lửa, rađa, phòng không đều chủ động triển khai nghiên cứu cách đánh B52 tại chỗ. Cùng với các công việc đó, Bộ Tổng Tham mưu còn đưa một số đơn vị vào Khu 4 trực chiến để đúc rút kinh nghiệm, thậm chí trong chiến dịch Quảng Trị đã đưa tới 4 trung đoàn vào tham chiến cùng các lực lượng phòng không tại chỗ nhằm tìm ra cách đánh B52 hiệu quả nhất. Với sự tích cực chuẩn bị, ba tháng trước khi cuộc tập kích chiến lược bằng không quân của Mỹ vào thủ đô Hà Nội và Hải Phòng diễn ra, Quân đội nhân dân Việt Nam đã hoàn thành việc xây dựng kế hoạch chiến dịch đánh B52.

Ngày 24-11-1972, Tổng Tham mưu trưởng Văn Tiến Dũng đã thông qua và phê chuẩn kế hoạch đánh B52. Đây là kế hoạch mang tầm chiến lược, một chiến dịch phòng không được tiến hành chủ yếu bằng lực lượng phòng không ba thứ quân, lấy Quân chủng Phòng không- Không quân làm nòng cốt. Sau khi kí duyệt, Tổng Tham mưu trưởng trực tiếp ra lệnh: Phải hoàn thành mọi công tác chuẩn bị trước ngày 3-12-1972. Sau đó chỉ thị thêm: Trước ngày Ních-xơn nhận chức, Mỹ có thể mở đợt tập kích bằng không quân chiến lược vào Hà Nội, Hải Phòng. Các đồng chí phải nắm địch thật chắc. Tuyệt đối không để bị bất ngờ. Phải tập trung mọi khả năng nhằm đúng đối tượng B52 mà tiêu diệt.

Có thể nói, sự chỉ đạo của Tổng Tham mưu trưởng Văn Tiến Dũng cùng tập thể cơ quan chiến lược của quân đội đối với Quân chủng Phòng không- Không quân trong suốt quá trình chuẩn bị là hết sức nghiêm túc, chặt chẽ, đóng vai trò vô cùng quan trọng, tạo điều kiện cho Quân chủng Phòng không- Không quân cũng như quân dân toàn miền Bắc đánh thắng cuộc tập kích chiến lược đường không bằng B52 của đế quốc Mỹ.

Ngày 14-12-1972, Ních-xơn chính thức phê chuẩn kế hoạch tập kích chiến lược bằng B52 vào Hà Nội, Hải Phòng với mật danh Lainơ- Bếchcơ II. Với bản kế hoạch này, Ních-xơn khẳng định: Bằng cuộc tập kích đường không chiến lược này chúng ta sẽ bắt Hà Nội phải quỳ gối, sẽ đưa miền Bắc Việt Nam trở về thời kì đồ đá. Còn cộng sực đắc lực của Ních-xơn, cố vấn Hen-ri Kit-xinh-giơ cũng quả quyết: Nước Mỹ chúng ta mạnh đến mức trong vấn đề Việt Nam không có từ thất bại. Theo đó, toàn bộ lực lượng không quân chiến lược, không quân chiến thuật của Mỹ ở khu vực Đông Nam Á, Thái Bình Dương đều được huy động vào chiến dịch tập kích chiến lược này.

Ngày 18-12-1972, trên toàn chiến trường Đông Dương, hoạt động của máy bay B52 đột ngột ngừng hẳn. Trước tình hình đó, Bộ Tổng Tư lệnh ra lệnh tất cả các lực lượng cao xạ, tên lửa, không quân, pháo binh, rađa lập tức chuyển sang trạng thái sẵn sàng chiến đấu cao.

19 giờ 10 phút, rađa cảnh giới của ta phát hiện các tốp máy bay B52 đang bay vào vùng trời miền Bắc. 19 giờ 15 phút, ở Đại đội 45 rađa, bằng một sự khẳng định hết sức dũng cảm, dứt khoát và đầy trách nhiệm, Đài trưởng Nghiêm Đình Tích báo cáo với Đại đội trưởng phán đoán của mình: B52 đang bay vào Hà Nội. Do được chuẩn bị từ sớm và phán đoán đúng âm mưu, hành động của địch, ngay từ đầu quân dân Hà Nội, Hải Phòng và các địa phương miền Bắc đã giành thế chủ động, đánh trả quyết liệt. Qua 9 giờ chiến đấu, lực lượng phòng không Hà Nội, Hải Phòng và các địa phương trên miền Bắc đã bắn rơi 7 máy bay, trong đó có 3 chiếc B.52 và 1 chiếc F111 của Mỹ. Hà Nội- niềm tin của cả nước vẫn vững vàng trong bom đạn ác liệt của quân thù! Chiến công đầu của Hà Nội đã cổ vũ mạnh mẽ khí thế của quân và dân hai miền Nam- Bắc. Đài tiếng nói của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam truyền đọc thư từ miền Nam gửi Hà Nội: Lửa miền Bắc khêu lửa miền Nam, lửa Hà Nội giục lửa Sài Gòn. Từ ngoài vô trong, từ hậu phương lớn đến tiền tuyến lớn anh hùng đã vang lên tiếng trả lời đanh thép: Đánh!.

 Hơn lúc nào hết, bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam được phát huy cao nhất trong trận chiến quyết liệt này, bởi đó không chỉ là cuộc chiến đấu chống lại đội quân xâm lược có tiềm lực kinh tế, quân sự mạnh hơn ta gấp nhiều lần, mà đó là còn cuộc chiến đấu bảo vệ sự sinh tồn của nhân dân Việt Nam- cuộc chiến đấu đại diện cho khát vọng độc lập và lương tri loài người tiến bộ, đúng như ông Kôn-dơ, cựu Phó Thủ tướng Ốt-trây-li-a khẳng định: “Nhân dân Việt Nam đã đấu tranh không chỉ cho riêng họ, mà còn cho cả thế giới”. Còn nhà văn Mỹ Pơ-rốt Cai-a, khi nghe chúng ta tỏ lòng cảm ơn về sự ủng hộ quý báu của nhân dân Mỹ đối với cuộc kháng chiến của Việt Nam, đã nói:  “Các bạn đừng nói lời cảm ơn! Chính chúng tôi mới phải cảm ơn các bạn. Cuộc chiến đấu đầy hi sinh của các bạn không chỉ vì đất nước Việt Nam mà còn cho cả thế giới, vì lương tâm và danh dự của cả loài người, trong đó có nhân dân Mỹ chúng tôi”.

Sau đợt tập kích, sáng ngày 19-12-1972, Bộ Chính trị họp nghe Bộ Tổng Tham mưu báo cáo toàn bộ diễn biến trận đánh B52 đêm đầu tiên. Bộ Chính trị biểu dương tinh thần đánh Mỹ của các đơn vị và địa phương, đồng thời chỉ thị kiên quyết đập tan các hành động quân sự điên cuồng của đế quốc Mỹ.

Sau khi bị bắn rơi 3 chiếc B52 trong đêm đầu tiên, các nhà điều hành cuộc tập kích chiến lược bị choáng váng, còn bọn giặc lái thì tinh thần hoang mang lo sợ, nghi ngờ khả năng “bất khả chiến bại” của lực lượng ném bom chiến lược B52. Tuy nhiên, sự thất bại của địch trong đêm 18-12-1972 không làm cho chúng bị nản lòng, trong các ngày 19, 20 và 21-12-1972, chúng tiếp tục đánh phá nhiều nơi ở Hà Nội, Hải Phòng, gây cho ta nhiều thiệt hại.

Bị giáng trả quyết liệt, bị tổn thất nhiều máy bay và giặc lái, đặc biệt là máy bay B52, ngày 25-12-1972, nhân ngày Lễ Nôen, đế quốc Mỹ tạm ngừng cuộc tập kích đường không để củng cố lực lượng, ổn định tinh thần, chuẩn bị cho những ngày tiếp theo.

Ngày 26-12-1972, chiến dịch tập kích Hà Nội, Hải Phòng của không quân Mỹ tiếp tục. Dồn lực lượng đánh đòn quyết định, đế quốc Mỹ đã trút xuống Hà Nội một khối lượng lớn bom đạn, gây cho ta những thiệt hại nặng về người và của. Hơn 100 điểm của thành phố bị bom Mỹ đánh trúng. Hàng trăm người chết, hàng ngàn người bị thương. Các khu đông dân cư như phố Khâm Thiên, khu lao động Tương Mai, Mai Hương, Bệnh viện Bạch Mai…bị đánh bom có tính chất hủy diệt. Riêng phố Khâm Thiên, bom B52 đã sát hại 300 người, phá sập 2.000 căn nhà. Trong khi đó tại Hải Phòng, 11 tiểu khu ở Hồng Bàng, Lê Chân và một số xã ngoại thành bị hàng ngàn quả bom B52 rải thảm.

Vượt xa các cuộc tấn công trước đó, sức mạnh của không lực Hoa Kỳ đã được phô diễn tới mức cao nhất trên bầu trời miền Bắc. Theo tính toán của các nhà nghiên cứu thì sức tàn phá của nó tương đương với 5 quả bom nguyên tử mà Mỹ đã ném xuống Nhật Bản năm 1945. Nhưng, bom đạn của kẻ thù không làm quân ta nao núng quyết tâm. Bằng sức mạnh của bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam, quân dân ta vẫn giương cao nòng súng chiến đấu. Hệ thống rađa, tên lửa, máy bay đánh chặn vẫn anh dũng hoạt động trước sức mạnh của vũ khí kẻ thù. Trên vùng trời Hà Nội, Hải Phòng, lưới lửa phòng không dày đặc đã giáng trả mạnh mẽ, quyết liệt và hiệu quả không lực Hoa Kỳ. Suốt hơn một giờ kiên cường đánh trả, quân và dân Hà Nội, Hải Phòng, Thái Nguyên đã hạ 18 máy bay, trong đó có 8 chiếc B52, bắt sống một số giặc lái. Tiếp đó, đêm ngày 27-12-1972, bộ đội tên lửa bảo vệ Hà Nội bắn hạ 4 máy bay b52; ngày 28-12, bắn rơi 1 chiếc; đêm ngày 29-12, quân và dân miền Bắc bắn rơi thêm 1 chiếc B52 và 1 chiếc F4. Tính chung trong 12 ngày đêm, quân và dân ta đã bắn rơi 81 máy bay (có 34 máy bay B52, 5 máy bay F111).

Theo các tài liệu quân sự Mỹ, tỉ lệ máy bay rơi trong cuộc tập kích này đạt kỉ lục cao nhất từ trước tới nay (25%), khiến các nhà quan sát quân sự Mỹ phải thú nhận: “Cứ cái đà mất máy bay, người lái này và nếu Mỹ còn tiếp tục ném bom thì chỉ đến ngày 28-4-1973 toàn bộ lực lượng không quân chiến lược Mỹ ở vùng Đông Nam Á sẽ hết nhẵn”. Còn Ních-xơn trong Hồi ký của mình đã bày tỏ sự âu lo: “Nỗi lo sợ của tôi trong những ngày này không phải là do những làn sóng phản đối và phê phán nghiêm khắc ở trong nước và trên thế giới, mà chính là ở mức độ tổn thất nặng nề về máy bay B52”. Sau thất bại này, Tổng thống Ních-xơn tuyên bố ngừng ném bom trên toàn miền Bắc, trở lại bàn đàm phán kí Hiệp định Pari về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam (27.1.1973).

Chiến thắng “Điện Biên phủ trên không” là trận quyết chiến có ý nghĩa chiến lược. Chúng ta đã giành thắng lợi to lớn, toàn diện, buộc Mỹ phải chấp nhận mọi điều khoản của Hiệp định Pari về chấm dứt chiến tranh, lập lại hoà bình ở Việt Nam, góp phần tạo thế và lực mới cho sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, thực hiện trọn vẹn lời căn dặn của Bác Hồ kính yêu, “đánh cho Mỹ cút, đánh cho Nguỵ nhào”; đồng thời, chiến thắng này cũng thể hiện đường lối chính trị, đường lối quân sự đúng đắn của Đảng Lao động Việt Nam, chân lý “không có gì quý hơn độc lập tự do” và khẳng định tầm cao của bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh.

Chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không” để lại cho chúng ta bài học kinh nghiệm về sự tuyệt đối tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ kính yêu; bài học về tiến hành cuộc chiến tranh toàn dân, toàn diện; bài học về xây dựng và phát huy ý chí quyết chiến, quyết thắng của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta, của sức mạnh đoàn kết toàn dân tộc; bài học về phát huy sức sáng tạo, tinh thần độc lập tự chủ, tự lực tự cường, tạo nên sức mạnh tổng hợp chiến thắng kẻ thù; là bài học của bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam với sự quả cảm, khao khát độc lập tự do, xả thân chiến đấu cho lý tưởng cao đẹp độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Đặc biệt, thắng lợi của trận “Điện Biên Phủ trên không”còn là thắng lợi của tư tưởng chiến lược tiến công, tính tích cực chủ động, mưu trí sáng tạo, nhất là về nghệ thuật tác chiến phòng không của quân và dân ta. Lần đầu tiên trong lịch sử 30 năm tiến hành chiến tranh giải phóng và bảo vệ Tổ quốc (1945 - 1975), quân và dân ta đã tiến hành một chiến dịch phòng không quy mô lớn chống lại một cuộc tập kích chiến lược bằng B52 và đây cũng là cuộc tập kích lớn chưa từng có trong lịch sử chiến tranh hiện đại. Chiến thắng đó đã kiểm nghiệm sự sáng tạo của một phương thức tiến hành chiến tranh cách mạng, với nghệ thuật quân sự độc đáo, làm giảm hiệu lực hoặc vô hiệu hóa sở trường tác chiến của đối phương, đồng thời hậu thuẫn kịp thời, đắc lực cho mặt trận đấu tranh ngoại giao.

Ngày nay, trước diễn biến của tình hình thế giới và khu vực đang diễn ra hết sức phức tạp, chiến tranh thế giới có thể không xảy ra nhưng những cuộc chiến tranh cục bộ, xung đột sắc tôn, tôn giáo,v.v… đang đe dọa trực tiếp đến hòa bình và an ninh thế giới, trong đó có Việt Nam. Đặc biệt, trước sự phát triển như vũ bão của công nghệ chiến tranh hiện đại đã đặt ra những thử thách vô cùng to lớn đối với tác chiến bảo vệ Tổ quốc thời kì mới. Trong bối cảnh đó, cùng với việc tiếp tục phát huy bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam, phát huy tiềm lực quân sự, quốc phòng, đẩy mạnh phát triển công nghiệp quốc phòng, thì những bài học kinh nghiệm của chiến thắng B52 của 40 về trước vẫn vẹn nguyên giá trị, rất cần được chắt lọc, vận dụng sáng tạo trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa ở cả hiện tại và tương lai./.