Không riêng gì Dân ca Ví, Giặm, loại hình nghệ thuật truyền thống nào cũng đứng trước rất nhiều thách thức trong thời đại số, khi mà vô vàn hình thức giải trí hiện đại hấp dẫn từ khắp nơi trên thế giới đang lấn lướt, chiếm lĩnh thị trường. Điều đó đặt ra những bài toán nan giải cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị Ví, Giặm song đồng thời cũng mở ra không ít cơ hội. Nếu chúng ta biết tận dụng tốt các nền tảng công nghệ thì công tác này sẽ trở nên dễ dàng, hiệu quả hơn; Ví, Giặm sẽ có cơ hội lan tỏa rộng rãi và mạnh mẽ hơn trong cộng đồng.

Festival Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh năm 2023 là đêm hội của âm thanh và ánh sáng, của công nghệ hiện đại kết hợp Dân ca Ví, Giặm. Ảnh: Hồ Hà

Kỷ nguyên số đặt ra nhiều thách thức

Có lẽ, thách thức thấy rõ nhất đó là những chuyển biến trong đời sống kinh tế - xã hội kéo theo rất nhiều thay đổi trong sinh hoạt, tập tục con người khiến môi trường diễn xướng, các hình thức sinh hoạt gắn với Dân ca Ví, Giặm trước đây gần như không còn. Không gian tồn tại của Ví, Giặm vì thế mà dần bị thu hẹp và người trẻ trở nên xa lạ với những làn điệu, câu hát gắn với công việc đồng ruộng trước đây. Điều này buộc chúng ta phải nghĩ cách truyền vào Ví, Giặm hơi thở mới gắn với cuộc sống đương đại, phải không ngừng sáng tác lời mới và tìm ra những “môi trường” mới cho loại hình này.

Tuy nhiên, tồn tại là một chuyện, cạnh tranh được với những nội dung giải trí khác lại là một chuyện không dễ dàng. Sự bùng nổ của Internet cùng các nền tảng như YouTube, TikTok, Facebook, Spotify, các kênh truyền hình khắp nơi trên thế giới…mang đến vô vàn chương trình giải trí mới lạ, hấp dẫn. Giới trẻ, thậm chí cả những người ở lứa tuổi trung niên, khó có thể từ chối sức hút từ những chương trình biểu diễn hiện đại, hoành tráng, sôi động, mới lạ với âm thanh, ánh sáng, trang phục,… bắt mắt. Trong khi đó Ví, Giặm lại là những làn điệu dân ca, mộc mạc, bình dị; chú trọng nội dung, cần phải có sự trải nghiệm, gắn bó với đời sống nông thôn, với văn hóa lịch sử mới có thể cảm nhận và thấu hiểu. Đây là một thách thức lớn, đòi hỏi những người làm công tác bảo tồn phải làm sao để giữ được hồn cốt của Ví, Giặm song vẫn khiến nó trở nên tươi mới, dễ tiếp cận với giới trẻ hiện đại.

Thời đại số, con người ta cũng bị cuốn theo nhịp sống nhanh, vội và đề cao giá trị vật chất, tiền bạc. Vậy nên, để tìm được những người thực sự đau đáu với dân ca, tìm được người trẻ tiếp nối những giá trị này khi mà chễ độ đãi ngộ chưa cao là rất khó. Do đó, muốn bảo tồn được Ví, Giặm thì cũng phải làm sao để những nghệ nhân, những người gắn bó với Ví, Giặm có thể sống được trong xã hội đầy thách thức này.

Mở ra nhiều cơ hội

Thời kỳ công nghệ số đặt ra nhiều thách thức không dễ gì tháo gỡ song cũng mang lại cho chúng ta những cơ hội lớn để bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm. Với sự hỗ trợ đắc lực của các nền tảng công nghệ, chúng ta có thể số hóa và lưu trữ các tài liệu về Ví, Giặm dễ dàng, an toàn hơn, tránh các nguy cơ thất lạc, hư hỏng theo thời gian. Ngoài ghi chép, lưu trữ đơn thuần như xưa, chúng ta có thể lưu lại bằng hình ảnh, quay phim, ghi âm,…Những tài liệu này có thể tải lên các website, thư viện số phục vụ cho người dân, các nhà nghiên cứu tiếp cận, tra cứu.

Công nghệ âm thanh, ánh sáng làm tăng hiệu quả lan truyền cho Ví, Giặm

Sự phát triển của Internet giúp chúng ta dễ dàng mang Ví, Giặm đến với mọi miền trên thế giới với chi phí thấp nhất. Không cần phải tổ chức những buổi lưu diễn, ta cũng có thể giới thiệu di sản này tới đông đảo công chúng thông qua những nền tảng như YouTube, Facebook, TikTok,… Sức lan tỏa của các nền tảng này thậm chí còn mạnh, nhanh hơn gấp nhiều lần những chương trình lưu diễn tổ chức công phu. Tận dụng lợi thế này, chúng ta có thể tạo các video ngắn về Ví, Giặm đăng tải trên các nền tảng để thu hút lượt xem, cũng như đưa loại hình này đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là giới trẻ. Sự hỗ trợ của công nghệ cũng giúp ta tạo ra những sản phẩm sống động hơn, đẹp về âm thanh, hình ảnh nên có sức hấp dẫn hơn đối với người xem. Thậm chí, các bảo tàng, trung tâm lưu trữ Dân ca Ví, giặm có thể ứng dụng công nghệ thực tế ảo, giúp người xem khi đến đây có được cảm giác trở về và sống trong không gian diễn xướng trước đây để lắng nghe những câu hò, điệu ví cất lên thực sự sống động.

Trong bối cảnh đầu tư cho dân ca Ví, giặm còn hạn chế, việc tổ chức các sự kiện, cuộc thi trực tiếp gặp nhiều khó khăn, chúng ta hoàn toàn có thể ứng dụng công nghệ để tạo ra các sự kiện, cuộc thi về Ví, Giặm trực tuyến. Điều này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí, mà còn mở rộng phạm vi tiếp cận, tạo cơ hội kết nối những người yêu Ví, Giặm ở mọi miền Tổ quốc cũng như trên thế giới. Như vậy, công nghệ cho chúng ta thêm một “đôi cánh”, xóa nhòa mọi ranh giới về địa lý, giải quyết những khó khăn và vướng mắc về mặt chi phí, phương tiện đi lại,… Tuy nhiên, muốn tận dụng được nó, chúng ta phải có đủ trí tuệ, kỹ năng và sức sáng tạo để tạo ra những sản phẩm tốt nhất đưa lên trên các nền tảng. Mạng xã hội cũng giống như một thị trường công bằng, sản phẩm nào đủ hấp dẫn thì sẽ được lan tỏa, còn không thì sẽ tự mình lùi lại phía sau.

Và nhiều việc phải làm trong tương lai

Những năm gần đây, tỉnh Nghệ An đạt được những thành tựu đáng ghi nhận trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị Dân ca Ví, giặm. Hàng trăm làn điệu, video biểu diễn Ví, Giặm đã được ghi âm, ghi hình, và phát hành trực tuyến. Các chương trình về Ví, Giặm, những ca khúc mang âm hưởng Dân ca Ví, Giặm được phát trên mạng xã hội (Youtube, Facebook, Tiktok,…) thu hút sự chú ý của đông đảo khán giả. Người trẻ đã tìm đến với Ví, Giặm nhiều hơn; đã tạo nên những sản phẩm nghệ thuật độc đáo, vừa giữ được nét truyền thống, vừa mang tính mới mẻ, hấp dẫn cho Ví, Giặm. Các sự kiện về Ví, Giặm được lan tỏa mạnh mẽ nhờ biết ứng dụng tốt sự phát triển của công nghệ.

Tuy nhiên, chặng đường phía trước sẽ còn đó nhiều việc phải làm đòi hỏi chúng ta cần nhanh nhạy hơn, quyết liệt hơn, sáng tạo hơn. Chúng ta phải làm sao để ứng dụng tốt công nghệ vào việc lan tỏa, truyền dạy dân ca để dòng chảy này không bị đứt quãng, không bị mai một. Phải tích cực đầu tư hơn nữa cho công tác nghiên cứu, sưu tầm, số hóa tài liệu, hiện vật liên quan. Muốn làm được điều này cần đầu tư cơ sở vật chất hiện đại bởi không thể nào ứng dụng công nghệ số nếu vẫn còn duy trì những dàn máy cũ, những công nghệ lạc hậu được. Một yêu cầu sống còn khác là về con người. Đã đến lúc những người làm văn hóa, đặc biệt những người làm công tác bảo tồn Dân ca Ví, Giặm cần được đào tạo và tự mình cập nhật công nghệ để không bị bỏ lại phía sau. Chúng ta không thể nào hiện thực hóa những ý tưởng trên nếu đội ngũ thực hiện nó vẫn mù mờ về công nghệ. Đặc biệt, thời gian tới, cần lan tỏa mạnh mẽ hơn các cuộc thi sáng tác lời mới cho dân ca Ví, Giặm trên mạng xã hội để không ngừng làm mới loại hình này, giúp nó đến gần hơn với cuộc sống đương đại.

Dân ca Ví, Giặm là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa truyền thống và hiện đại, là hơi thở và tâm hồn của xứ Nghệ. Vậy nên, bằng mọi cách chúng ta phải giữ cho được sự tồn tại của nó, không để cho nhịp cầu ấy đứt gãy. Trong thời đại số, việc bảo tồn và phát huy giá trị Ví, Giặm gặp nhiều thách thức song cũng chính trong khó khăn lại mở ra nhiều cơ hội mà nếu biết nắm bắt chúng ta sẽ nâng tầm giá trị của nó, giúp Ví, Giặm lan tỏa không chỉ trong nước mà còn trên toàn thế giới. Chắc chắn rằng, nếu chúng ta ứng dụng hiệu quả công nghệ vào công tác bảo tồn, phát huy giá trị Dân ca Ví, giặm thì nó sẽ trường tồn và tiếp tục phát triển mạnh mẽ trong đời sống hiện đại. Chắc chắn rằng, nếu đủ tình yêu, quyết tâm và trách nhiệm chúng ta sẽ biến mọi thách thức thành cơ hội, biến những điều không thể thành có thể!

(Bài đã đăng VHTT Nghệ An số 15 - Quý IV/2024)