Văn học trẻ Việt Nam trong khoảng 5 năm qua có nhiều biến động sôi nổi với không ít tác giả trẻ nổi bật. Đó là những tên tuổi như Lữ Mai, Đinh Phương, Lý Hữu Lương, Nguyễn Thị Kim Nhung, Cao Nguyệt Nguyên, Hiền Trang, Đức Anh, Nhật Phi, Phạm Giai Quỳnh, Nam Thiên Phú, Phan Đức Lộc, Hoàng Yến, Thảo Trang… Tuy nhiên, trong số đó, có rất ít là người Nghệ An…

Nói về tác giả trẻ, thường có hai cách hiểu: Hoặc là tác giả có độ tuổi sinh học dưới 35, hoặc là tác giả mới xuất hiện trên văn đàn bất kể độ tuổi sinh học là bao nhiêu. Hội Nhà văn Việt Nam vẫn tổ chức Hội nghị những người viết văn trẻ toàn quốc thường kỳ 5 năm một lần cho các tác giả có độ tuổi dưới 35. Đó là dịp giao lưu, gặp gỡ và chia sẻ của những cây bút trẻ trên toàn quốc. Hội nghị viết văn trẻ toàn quốc lần gần nhất diễn ra vào tháng 6/2022 với 138 đại biểu, được tổ chức tại Đà Nẵng và cây bút trẻ tuổi nhất được Chủ tịch nước gửi lời khen ngợi là Trần Phú Minh Anh sinh năm 2007, đến từ TP. Hồ Chí Minh. Đây cũng là tác giả đã được nhận giải A tại lễ trao tặng thưởng cho các tác phẩm xuất sắc năm 2023 của Liên hiệp các hội Văn học nghệ thuật (VHNT) Việt Nam với tập thơ song ngữ Một ngày từ bên trong.

Thực trạng văn trẻ Nghệ An

Các cây bút trẻ dưới 35 tuổi của Nghệ An đã có ít nhiều công bố tác phẩm và thành tựu văn chương có thể kể đến: Võ Thị Hà (bút danh khác là Mộc Anh, sinh năm 1989, đến từ Yên Thành, hiện công tác tại Kênh VHNT của Đài Tiếng nói Việt Nam VOV6 và sinh sống tại Hà Nội); Nguyễn Thị Luyến (bút danh khác là Lý Uyên, sinh năm 1991, hiện công tác tại Tạp chí Sông Lam), Phan Đức Lộc (sinh năm 1995, hiện công tác tại Công an huyện Tuần Giáo, sinh sống ở Điện Biên). Trong số 3 tác giả này, chỉ có Nguyễn Thị Luyến là hội viên Hội Liên hiệp VHNT Nghệ An và cũng là hội viên trẻ tuổi nhất. Tuy nhiên, ngoài Phan Đức Lộc liên tục cho ra mắt các đầu sách ở các thể loại tiểu thuyết, truyện ngắn, tản văn thì hai cây bút còn lại từ năm 2020 đến nay không có công bố gì thêm về các tác phẩm mới. Cảm hứng sáng tác vụt tắt hay là họ không còn mặn mà với văn chương nữa? Hay vì một lý do nào khác?

So với mặt bằng chung của hai thành phố lớn, nơi hội tụ tinh hoa là Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, các cây viết trẻ dưới 35 tuổi ở Nghệ An thực sự rất ít. Ban Văn trẻ của Hội Liên hiệp VHNT Nghệ An đã từng tổ chức những trại sáng tác cho các cây bút trẻ, nhưng chủ yếu trại viên là các em học sinh. Các cây viết đang là học sinh dường như là một hạn chế lớn trong hành trình sáng tác, khi vốn sống còn ít cũng như ý thức sáng tác của các em chưa thực sự được thúc đẩy. Liệu có cách nào để khơi mạch sáng tạo từ các cây viết trẻ này?

Phụ trách Ban Văn trẻ và là Trưởng Ban Thơ của Hội Liên hiệp VHNT Nghệ An, nhà thơ, TS. Lê Thanh Nga cho biết: “Nghệ An là mảnh đất có tiếng hiếu học, có nhiều đóng góp cho nền văn học nước nhà. Nhưng không phải lúc nào người trẻ ở Nghệ An cũng giữ được niềm đam mê và nguồn năng lượng sáng tạo văn học một cách liên tục, thường xuyên. Có những lúc văn học trẻ Nghệ An chững lại. Ví dụ trong nhiều năm gần đây, nhất là ngay thời điểm này. Mặc dù trên Tạp chí Sông Lam (cơ quan ngôn luận của Hội Liên hiệp VHNT Nghệ An) vẫn có chuyên mục Các em viết, viết cho các em, và chúng ta có thể đọc được ở đó một số tác phẩm tốt, và một số địa phương, đơn vị vẫn có các nhóm sáng tác, hoặc tổ chức các đợt bồi dưỡng, các trại sáng tác cho các em (như Tương Dương trong vài ba năm vừa rồi làm rất tốt), nhưng không vì thế mà nói rằng văn học trẻ Nghệ An đang phát triển tốt. “Các em” ở đây thực ra là thiếu nhi, không phải là “trẻ”. Và nếu như thế, có vẻ hơi tàn nhẫn, nhưng văn học trẻ của ta chưa thể nói là khởi sắc. Nhìn vào danh sách hội viên Hội VHNT tỉnh được kết nạp hằng năm, người ta có thể thấy điều này. Nhiều năm nay hội viên kết nạp mới của chúng ta đều ở tầm tuổi 50 trở lên, tuổi 60 trong đó cũng chiếm tỉ lệ không nhỏ. Hội viên Ban Thơ chẳng hạn, nhiều người vào Hội lúc đã bảy mươi, thậm chí bảy lăm, tám mươi tuổi. Còn trong thực tiễn sáng tác, những người mà tác phẩm của họ có thể “đứng được”, và nhất là có sự chuyên nghiệp trong ý thức sáng tác, có thể đếm, ít hơn cả đầu ngón tay. Ở lĩnh vực phê bình, nghiên cứu, lí luận, tình hình cũng không khá hơn.

Số lượng ít đã đành, chất lượng cũng là vấn đề. Tôi có cảm giác những người viết trẻ kể cả những người trên “trẻ” một chút, đã được người đọc biết đến nhiều, tuy rằng sáng tác của họ, như đã nói ở trên, đã có thể “đứng được”, thì cũng là thế đứng khá chênh vênh. Đã có những biểu hiện của sự hụt hơi, đã có biểu hiện của sự lúng túng trong việc xác định hướng viết và lối viết. Điều này là rất đáng báo động.”

Để thúc đẩy văn trẻ Nghệ An phát triển

Từng tham gia hướng dẫn, chia sẻ trong trại sáng tác văn học trẻ Nghệ An do Chi hội VHNT các DTTS Việt Nam tại Nghệ An tổ chức các năm 2022, 2023, nhà văn Hữu Vi chia sẻ, trong số các trại viên là các em học sinh, anh vẫn chưa thấy có cây bút nào “lóe sáng”.

“Dù trong số đó cũng có vài em viết khá nhưng các em không viết thường xuyên. Tôi chỉ xem đó như một trại hè tạo không gian bước đầu cho các em sinh hoạt văn chương. Nghĩa là để các em giao lưu, biết một số kỹ năng trong đó có kỹ năng viểt, khơi gợi hứng thú với việc đọc sách, với văn chương”, nhà văn Hữu Vi cho biết, “Các em viết tốt hơn thường xuất phát từ truyền thống gia đình. Tôi thấy rất khó để kỳ vọng điều gì hơn thế.”

Từ cổ chí kim, mọi tình yêu với văn chương, chữ nghĩa đều xuất phát từ việc ham đọc sách, ham tìm tòi học hỏi và khám phá. Để thúc đẩy các cây viết trẻ ở Nghệ An vẫn còn là một điều mông lung và xa xôi. Khi mà không khí văn chương trầm lắng và chật hẹp không đủ tác động đến các cây viết, khi việc đọc sách không được chú trọng, thì việc sáng tác trong trại sáng tác cũng chỉ như những trò chơi trong trại hè.

Gia đình và nhà trường đóng vai trò quan trọng trong việc định hình niềm đam mê văn học của các bạn trẻ. Đã có bao nhiêu câu lạc bộ đọc sách, câu lạc bộ văn học trong nhà trường các cấp trên khắp tỉnh Nghệ An? Đã có bao nhiêu buổi sinh hoạt văn học, các workshop mời các nhà văn chuyên nghiệp trực tiếp chia sẻ việc viết văn cho các em học sinh, cho người trẻ trên địa bàn tỉnh Nghệ An? Liệu có một ấn phẩm nào đặc biệt từ nhà xuất bản liên kết với Hội Liên hiệp VHNT tỉnh dành riêng cho các cây viết trẻ xuất sắc trong tỉnh như một hình thức hỗ trợ? Đã có bao nhiêu thư viện và các nhóm đọc sách sinh hoạt thường xuyên tại các trường học các cấp trên khắp tỉnh Nghệ An? Có bao nhiêu người trẻ ra vào thư viện đọc sách thường xuyên trên địa bàn tỉnh Nghệ An? Có bao nhiêu người Nghệ An xem việc đọc sách quan trọng và cần thiết như việc ăn cơm, uống nước mỗi ngày? Hay đơn giản hơn, liệu mỗi gia đình ở Nghệ An đã có được một tủ sách gia đình riêng? Bởi việc đọc có kết nối chặt chẽ với việc viết. Nếu được phụ huynh làm gương cho việc đọc và tình yêu với sách, tình yêu với việc viết và thói quen sáng tạo sẽ nảy sinh ở các bạn trẻ. Từ đó, chúng ta mới có thể hi vọng một bầu trời văn học trẻ Nghệ An có nhiều khởi sắc.