Vở diễn “Chìm trong vòng xoáy” của TS. Nguyễn Đăng Chương, chuyển thể dân ca bởi NSND Nguyễn An Ninh, là một trong những tác phẩm hiếm hoi dám bước thẳng vào “vùng nóng” của đời sống xã hội đương đại: sự móc nối giữa tiền - quyền - sắc, những giao dịch ngầm sau cánh cửa công quyền và bi kịch của những con người đánh mất bản lĩnh giữa muôn vàn cám dỗ. Tác phẩm không chỉ dựng lên bức tranh thời cuộc gai góc mà còn tạo chiều sâu nhờ sự hòa quyện giữa kịch chính luận và dân ca Ví, Giặm, mang đến tiếng nói cảnh tỉnh mạnh mẽ về danh dự, lương tri và đạo đức công vụ trong bối cảnh hiện nay. Bằng ngôn ngữ mạch lạc, đối thoại sắc lạnh, vở diễn mở ra một không gian nghệ thuật vừa chân thực vừa giàu sức gợi, khiến khán giả không chỉ xem mà còn phải suy ngẫm về những gì đang diễn ra trong đời thực hiện nay.

Hiện tượng doanh nhân hối lộ để thao túng cán bộ là vấn đề có thật ở nhiều quốc gia chứ không riêng ở nước ta. Nguyên nhân đến từ những mối quan hệ phức tạp giữa quyền, tiền và đạo đức. Đặc biệt trong bối cảnh cơ chế giám sát không đủ mạnh, minh bạch chưa được bảo đảm, quyền lực không có đối trọng, tiền bạc trở thành công cụ để mặc cả và đạo đức bị xem nhẹ, sự tha hóa tất yếu xuất hiện. Nhiều vụ án lớn thời gian qua đã phanh phui tình trạng doanh nhân và quan chức bắt tay nhau để trục lợi. Một số chủ doanh nghiệp coi việc “quan hệ” như một điều kiện bắt buộc trong làm ăn, một thủ thuật để thuận lợi trong đấu thầu, cấp phép, giải phóng mặt bằng hay để che giấu sai phạm. Họ không chỉ hối lộ bằng tiền mà còn dùng những hình thức tinh vi hơn: quà cáp xa xỉ, tài trợ du lịch, quan hệ tình cảm hoặc tạo ra những ràng buộc khiến cán bộ bị “nắm thóp” và buộc phải phục tùng.

Một cảnh trong vở diễn

Với cấu trúc 7 cảnh ngắn gọn, mạch kịch chặt chẽ, kết hợp nhuần nhuyễn giữa đối thoại chính luận và dân ca Ví Giặm, “Chìm trong vòng xoáy” mang đến trải nghiệm nghệ thuật sắc sảo nhưng cũng thấm đẫm tính nhân văn.

Nhân vật Hải (NSUT Đức Lam thủ vai) được khắc họa như chân dung điển hình của một đại gia lũng đoạn. Hải là dạng quyền lực không nằm trên chức danh mà nằm trong mạng lưới lợi ích nhóm, nơi đồng tiền có thể mua chuộc được cả danh dự lẫn pháp luật. Hắn lạnh lùng, toan tính và ngạo mạn: “Tôi dựng các anh lên được thì kéo xuống chỉ trong vài nốt nhạc”. Với hắn, phụ nữ chỉ là món hàng trao đổi, còn quyền lực là lớp áo giáp bất khả xâm phạm. Hải không chỉ là nhân vật phản diện mà còn là biểu tượng của những “ông trùm ngầm” ngoài đời thực, những kẻ có khả năng chi phối cả một mạng lưới quyền lực bằng đồng tiền và dục vọng. NSUT Đức Lam hóa thân xuất sắc vào nhân vật, những lời nói đanh thép lộ vẻ tàn nhẫn, máu lạnh làm người xem không khỏi rùng mình.

Ở chiều ngược lại, một bộ phận nhỏ cán bộ có chức có quyền lại thiếu bản lĩnh, thiếu nền tảng đạo đức, thiếu lương tâm nghề nghiệp, dễ dàng sa ngã trước lợi ích vật chất. Họ chấp nhận tiếp tay cho sai phạm, thậm chí trở thành lá chắn bảo kê cho các doanh nghiệp vi phạm pháp luật. Sự bắt tay ngầm giữa người có tiền và người có quyền làm méo mó chức năng quản lý nhà nước và khiến công lý bị lệch lạc. Nhân vật Liêm - Chủ tịch thành phố (NSUT Tạ Dương thủ vai) là minh chứng sống động. Liêm từng có lý tưởng, có sự tín nhiệm, có một gia đình yêu thương. Nhưng từ những thỏa hiệp tưởng như vô hại: ký tá vô tội, nể nang doanh nghiệp thân hữu, làm ngơ trước sai phạm và cuối cùng là bị cuốn vào vòng xoáy tội lỗi lúc nào không hay. Liêm trở thành con rối trong tay Hải, kẻ luôn biết cách thao túng bằng cả tiền bạc lẫn vũ khí tinh vi hơn: clip ngoại tình. Đó là vòng kim cô mà Hải đeo trên đầu Liêm. Danh dự mất, gia đình tan vỡ, tương lai đóng lại, Liêm trở thành biểu tượng của những cán bộ thất bại vì không giữ được mình giữa vũng lầy quyền, tiền, sắc. NSUT Tạ Dương thể hiện nhân vật bằng lối diễn tinh tế, lột tả được sự khéo léo, uy nghiêm mạnh mẽ của người đứng đầu nhưng cũng diễn tả được tâm lý run rẩy sợ hãi của nhân vật khi lo sợ và bị dằn vặt nội tâm. Cách diễn như không diễn của anh làm ta thấy Liêm rất đáng trách nhưng cũng vừa đáng thương.

Một vấn đề khác cũng nhức nhối không kém mà xã hội đã phải chứng kiến: nhiều cô gái trẻ đẹp, kể cả người nổi tiếng, hoa hậu, á hậu, bị cuốn vào những lời hứa hẹn về cuộc sống xa hoa, tiền bạc và danh vọng tức thì. Có người tự nguyện đánh đổi bản thân để tiếp cận người có quyền; có người bị lôi kéo, bị biến thành mắt xích trong mạng lưới quan hệ tình, tiền của các nhóm lợi ích. Và sắc đẹp trở thành “tài sản giao dịch”. Sự đánh đổi này không chỉ khiến họ đánh mất chính mình, mà còn tạo ra những vòng xoáy tiêu cực. Nhân vật Thảo Vy - Á hậu (NSƯT Thiên Huế thủ vai), mang bi kịch ấy. Vy chấp nhận đứng bên lề cuộc sống của những người đàn ông có chức có quyền mà không hề có danh phận. Cô phải đau đớn thốt lên: “Em đã là quả bóng để anh chuyền từ người này sang người khác… Xin anh hãy buông tha”. Nhưng khi vòng xoáy lợi ích khép lại, khi khát vọng được làm lại cuộc đời nhen nhóm, Vy nhận ra mọi thứ đã quá muộn. “Chiếc vòng kim cô anh dành cho lão Liêm cũng là cái thòng lòng treo vào cổ em”. Cuối cùng Vy chọn cái chết, cái chết được tạo hình bằng chiếc váy treo ước lệ, trở thành hình ảnh ám ảnh về một thân phận phụ nữ bị nghiền nát trong vòng xoáy dục vọng và quyền lực. Cái chết của Thảo Vy không chỉ là kết thúc của một cuộc đời mà còn là kết thúc của tham vọng, dục vọng, của một linh hồn bị lạc lối; cái chết ấy giữ lại chút phẩm giá cuối cùng cho cô.

Giữa màn đêm đạo đức ấy, tác phẩm vẫn thắp lên một ánh sáng nhân văn: đó là Minh - Thủ trưởng CQĐT Bộ Công an (NSƯT Lưu Thành Vinh thủ vai); là mẹ Liêm; là vợ Liêm. NSUT Lưu Thành Vinh đã thể hiện bản lĩnh của một người cán bộ điều tra chững chạc, điềm tĩnh, kiên định, ngay thẳng, công tâm; là đối trọng cần thiết với những thế lực đen tối đang thao túng thành phố. Mẹ Liêm và vợ Liêm cũng là hiện thân của những giá trị thiện lương trong gia đình Việt: sự bao dung, lòng nhân hậu và khát vọng giữ lại danh dự cho chồng, cho con. Vai mẹ Liêm do nghệ sĩ Hồng Chuyên đảm nhiệm đặc biệt thuyết phục cả về giọng nói, dáng vẻ, nhịp điệu thoại như một lời cảnh tỉnh từ nề nếp gia đình.

Vở kịch gồm bảy cảnh, mỗi cảnh đều có dụng ý rõ ràng. Các nút thắt - mở được xử lý mạch lạc, không lan man, không thừa chi tiết. Tác phẩm được dàn dựng công phu, có chiều sâu tư tưởng. Điểm đặc sắc nhất chính là sự kết hợp giữa kịch nói và dân ca Ví, Giặm. Âm nhạc dân gian khiến lời thoại trở nên mềm mại, sâu lắng, châm biếm mà vẫn trữ tình. Các làn điệu như Giặm vè, Chập chờn, Con cóc, Tứ hoa, Giận thương… được sử dụng hợp lý, đúng chỗ, vừa làm rõ tính cách nhân vật, vừa tăng sức biểu cảm. Nếu lời thoại mang tính chính luận sắc sảo thì dân ca lại mở ra chiều sâu cảm xúc, giúp khán giả không chỉ hiểu mà còn “thấm”. Mỗi câu Ví, câu Giặm vang lên như tiếng lòng, như lời tự sự, như tiếng gọi lương tâm trong những khoảnh khắc nhân vật đối diện với bản ngã. Ca khúc chủ đề cuối vở “Một đời chìm trong vòng xoáy, cuốn mất lương tri con người” khép lại tác phẩm tạo ra khoảng lặng và tạo dư âm mạnh cho người xem. Đây là điểm kết thúc ấn tượng, khắc sâu vào cảm xúc khán giả.

Vở diễn “Chìm trong vòng xoáy” gửi đến thông điệp mạnh mẽ: Tiền và quyền khi bắt tay có thể nhấn chìm tất cả. Ai cũng có thể rơi vào vòng xoáy ấy nếu không đủ tỉnh táo để giữ mình. Không một bộ luật nào đủ mạnh nếu người thực thi thiếu lương tri, không ai miễn nhiễm với vòng xoáy ấy nếu không có nền tảng đạo đức. Thông điệp của tác phẩm hòa vào tinh thần quyết liệt của Đảng và Nhà nước trong cuộc chiến chống tham nhũng, tiêu cực, một cuộc chiến không khoan nhượng, nhằm giữ lại những giá trị tốt đẹp cho xã hội hôm nay và mai sau.

Vở diễn ra mắt khán giả vào tối nay (23/11) tại Rạp Kim Mã - Nhà hát Sân khấu truyền thống Quốc gia Việt Nam, Hà Nội trong Liên hoan nghệ thuật Tuồng và Dân ca kịch toàn quốc năm 2025./.