Truyền dạy thực hành múa tại lớp tập huấn di sản văn hóa phi vật thể do Sở Văn hóa và Thể thao Nghệ An tổ chức ở huyện Quế Phong

Nghệ An đang đẩy mạnh phát triển kinh tế di sản. Đây là định hướng đúng đắn, là con đường phù hợp để gắn bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa với phát triển kinh tế thị trường. Nhưng để phát triển kinh tế di sản hiệu quả thì cần phải quan tâm đến nhân tố con người. Phải có chương trình tập huấn để nâng cao năng lực cộng động chủ thể nhằm tạo động lực cho phát triển kinh tế di sản.

Nhận thức về di sản và giá trị của di sản trong đời sống xã hội cũng như trong phát triển kinh tế hiện nay của cộng đồng chủ thể nói riêng và mọi người nói chung là vấn đề quan trọng, là yếu tố tiên quyết để phát triển kinh tế di sản. Chỉ khi nhận thức của người dân thay đổi thì các chính sách mới được thực hiện nghiêm túc, các mô hình mới phát huy được hiệu quả xác đáng. Bên cạnh đó, năng lực của cán bộ xây dựng và thực hiện chính sách cũng cần được nâng cao. Năng lực tiếp cận công nghệ thông tin, tiếp cận kinh tế thị trường của người dân chủ thể và các bên liên quan cũng cần được cải thiện. Vậy nên, công tác tập huấn để nâng cao nhận thức về di sản nhằm đẩy mạnh phát triển kinh tế di sản là giải pháp cần thiết trong quá trình phát triển kinh tế di sản hiện nay.

Trước hết, cần phải tổ chức các khóa tập huấn nâng cao nhận thức về các giá trị di sản văn hóa truyền thống của các cộng đồng và giá trị kinh tế của các di sản văn hóa đó trong bối cảnh hiện nay. Một thực trạng rõ nét là từ nhiều năm nay, nhận thức của cộng đồng chủ thể về di sản văn hóa khá hạn chế và có sự phân hóa rõ ràng giữa các thế hệ, nhất là với các di sản văn hóa phi vật thể như nghệ thuật biểu diễn, tri thức dân gian, các bài mo bài cúng, các câu chuyện kể… Hầu hết người dân cho rằng các di sản văn hóa truyền thống cần được giữ gìn nhưng phải tốn kinh phí để bảo tồn, khôi phục. Những người già thường quan tâm nhiều hơn đến việc giữ gìn các di sản văn hóa truyền thống trong khi những người trẻ tuổi lại ít chú ý đến những việc này. Để phát triển kinh tế di sản thì cần phải thay đổi nhận thức của cộng đồng về di sản, nhất là nhận thức về giá trị của các di sản văn hóa trong phát triển kinh tế. Muốn vậy, phải tổ chức các khóa tập huấn về vấn đề này, tức là chỉ cho người dân thấy rõ được giá trị kinh tế của di sản qua những hoạt động cụ thể. Qua đó, gợi mở cho người dân những con đường, những mô hình để phát triển kinh tế từ di sản văn hóa của họ. Phải làm cho người dân hiểu được rằng di sản văn hóa là một nguồn lực quan trọng, một nguồn vốn để phát triển kinh tế có vai trò thiết yếu như các nguồn vốn khác là vốn vật chất, vốn tài chính, vốn con người… Có như vậy mới kích thích người dân chủ động trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa vào phát triển kinh tế hiện tại, hay nói cách khác là thúc đẩy phát triển kinh tế di sản. Để làm tốt việc tổ chức các khóa tập huấn này thì cần phân chia ra các loại hình để dễ bề tổ chức và đạt hiệu quả cao. Đầu tiên là tập huấn chung về các giá trị kinh tế của các loại hình di sản văn hóa cho mọi người. Rồi tập huấn trao truyền giá trị di sản cho các thế hệ, nghĩa là để người già trao truyền cho người trẻ những giá trị di sản văn hóa quan trọng. Sau đó tập huấn về các mô hình phát triển kinh tế từ các di sản văn hóa quan trọng cho từng địa phương cụ thể. Từ đó, xây dựng mô hình và tập huấn các kỹ năng bảo tồn và khai thác các giá trị di sản văn hóa vào phát triển kinh tế… Mục tiêu của các khóa tập huấn này là hoàn thiện nhận thức về giá trị của di sản văn hóa trong quá trình phát triển kinh tế và gợi mở, định hướng cho cộng đồng vận dụng các giá trị di sản văn hóa vào phát triển kinh tế để từ đó giúp họ sáng tạo ra những mô hình kinh tế di sản phù hợp. Việc tổ chức các khóa tập huấn này cần phải đa dạng, tùy theo mục tiêu và đối tượng khác nhau. Tập huấn nâng cao nhận thức về giá trị của di sản văn hóa trong phát triển kinh tế có thể tổ chức rộng lớn với nhiều đối tượng, nhiều cộng đồng, nhiều địa phương khác nhau, nhưng tổ chức tập huấn cách thức vận dụng và các mô hình phát triển kinh tế di sản thì cần gắn với các đối tượng cụ thể, các cộng đồng cụ thể để đạt hiệu quả cao hơn chứ không tổ chức đại trà.

Thứ hai, tổ chức các khóa tập huấn nâng cao năng lực thực hiện các chính sách phát triển kinh tế nói chung và phát triển kinh tế di sản nói riêng. Có nhiều chính sách liên quan đến bảo tồn phát huy giá trị di sản văn hóa trong quá trình phát triển đã được Đảng và Nhà nước đưa ra trong khoảng 3 thập kỷ qua, nhưng quá trình thực hiện vẫn còn nhiều hạn chế. Có nhiều nguyên nhân làm cho các chính sách này đạt hiệu quả thấp, trong đó có nguyên nhân đến từ sự hạn chế về năng lực thực hiện chính sách của những người liên quan. Nếu như xây dựng chính sách được các nhà quản lý và các chuyên gia cùng nhau hợp tác, thảo luận để làm nên, thì đội ngũ cán bộ thực hiện chính sách lại đa dạng và phong phú hơn, gắn với bối cảnh cụ thể ở các địa phương. Hệ thống chính sách liên quan đến di sản văn hóa cũng đa dạng, phức tạp, thậm chí là chồng chéo lên nhau, nên năng lực thực hiện chính sách của cán bộ và những người liên quan cần phải được cải thiện. Muốn vậy, phải tổ chức các khóa tập huấn để nâng cao năng lực thực hiện chính sách, nhất là với các chính sách mới mẻ như chính sách liên quan đến phát triển kinh tế di sản. Không chỉ tuyên truyền các quan điểm chính sách cho cán bộ với người dân, mà còn phải nâng cao năng lực thực hiện, nghĩa là giúp họ cải thiện khả năng, kỹ năng trong thực hiện chính sách. Có thể tổ chức các khóa tập huấn về năng lực nhận thức và đánh giá sự phù hợp của chính sách đối với địa phương; năng lực tập hợp và xây dựng mô hình thực hiện chính sách phát triển kinh tế di sản; năng lực xây dựng và quản trị nhóm trong phát triển kinh tế di sản; năng lực quản trị tài chính trong vận dụng chính sách phát triển kinh tế di sản; năng lực tổ chức và hợp tác trong thực hiện kinh tế di sản; năng lực đánh giá tác động của chính sách phát triển kinh tế di sản đối với đời sống cộng đồng ở địa phương…

Thứ ba, tổ chức tập huấn nâng cao năng lực nhận thức và tiếp cận thị trường cho người dân chủ thể để đẩy mạnh phát triển kinh tế di sản. Quan trọng nhất là tổ chức các khóa tập huấn để nâng cao trải nghiệm thị trường cho người dân chủ thể. Khi họ có những trải nghiệm thì họ sẽ thay đổi nhận thức và nâng cao năng lực tiếp cận thị trường của riêng mình. Một tình trạng khá phổ biến ở Nghệ An là trong khi kinh tế phát triển chậm, chưa ổn định nhưng bản sắc văn hóa lại bị mai một, mất mát rất nhanh chóng. Có nhiều nguyên nhân trong đó có sự đứt gãy về hệ giá trị giữa các thế hệ do sự thay đổi về mặt trải nghiệm và sự hẫng hụt về mặt tâm thức. Trong khi thế hệ lớn tuổi, được trải nghiệm chủ yếu trong nền văn hóa truyền thống nên họ khát khao bảo vệ các giá trị truyền thống. Trong kinh tế thị trường họ không được trải nghiệm và trở nên lúng túng cho con đường bảo vệ giá trị truyền thống của mình. Còn lớp trẻ không được trải nghiệm nhiều trong nền văn hóa truyền thống và trải nghiệm thị trường cũng hạn chế nên trở thành tầng lớp “bâng khuâng” giữa hai hệ giá trị. Họ muốn quay về truyền thống cũng không được mà tiến lên hiện đại cũng gặp khó khăn. Nhận thức và trải nghiệm thị trưởng giúp cho người dân tiếp cận thị trường một cách tốt hơn qua những thay đổi quan trọng: Trước hết, đó là sự thay đổi tư duy về mục đích kinh tế. Những người có nhiều trải nghiệm thị trường thường biết tính toán chi tiết hơn về các mục đích kinh tế của mình. Họ biết lên kế hoạch đầu tư kinh tế để tìm kiếm lợi nhuận rõ ràng hơn, biết đem tiền ra đầu tư để thu về một khoản tiền nhiều hơn. Thứ hai là sự thay đổi trong tư duy về nguồn lực phát triển. Những người có nhiều trải nghiệm thị trường có khả năng nhận biết và tiếp cận các nguồn lực phát triển mới như quan hệ xã hội, mạng lưới xã hội, tri thức dân gian, thông tin thị trường, vị trí địa lý, kỹ năng nghề nghiệp, tri thức văn hóa, bằng cấp, vị thế xã hội,…. Họ biết cách xây dựng mạng lưới xã hội thông qua nhiều kênh khác nhau từ chính quyền địa phương, thông tin về hàng hóa, về thị trường, về chính sách nhà nước. Thứ ba, họ biết cách hoạch định kinh tế gia đình sao cho hiệu quả nhất. Trải nghiệm thị trường không chỉ giúp người dân chủ động trong các kế hoạch phát triển kinh tế mà còn tạo điều kiện để họ bảo tồn bản sắc văn hóa tộc người của mình. Vậy nên, để phát triển kinh tế thị trường và bảo tồn bản sắc văn hóa, các dân tộc thiểu số ở miền núi Nghệ An đang cần một chương trình phát triển làm sao cho người dân được trải nghiệm trong kinh tế thị trường thông qua các khóa tập huấn cụ thể./.

(Bài đã đăng VHTT Nghệ An Số 15 - Tháng 11/2024)