Rạp 12-9 cách đây 25 năm. Nguồn ảnh: Báo Nghệ An

Hiện nay, tòa nhà “Trung tâm Điện ảnh đa chức năng” đã thay thế “Rạp chiếu bóng 12-9 Vinh” trên đường phố Quang Trung, và hoạt động theo mô hình doanh nghiệp “Công ty CP điện ảnh 12/9”. Tuy rạp cũ không còn, nhưng trong tâm thức của nhiều người dân thành phố vẫn quen gọi rạp 12- 9 như là một điểm hẹn lý tưởng cho sự gặp gỡ, giao lưu công việc. Với những người đã từng hoạt động trong ngành điện ảnh, mỗi lần có dịp đi qua không khỏi bồi hồi, xao xuyến nhớ về ký ức một thời hoạt động của rạp trong hơn nửa thế kỷ qua của Vinh xưa.

Năm 1963, thị xã Vinh được Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (nay là Thủ tướng Chính phủ) quyết định công nhận lên đô thị loại Ba, là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của tỉnh Nghệ An. Theo đó, nhiều công trình phúc lợi được quan tâm đầu tư xây dựng, trong đó có rạp chiếu phim hiện đại. Vị trí rạp được xây dựng trên nền đất cũ của Ga Vinh (số 20, đường Quang Trung), để thay thế cho “Rạp chiếu bóng quốc doanh Ngã Sáu” (nay là Trường Tiểu học Hồng Sơn, phường Trường Vinh) và “Rạp chiếu bóng Điện Biên” (ở xứ cầu Rầm, phường Cửa Nam cũ, nay là phường Thành Vinh). Theo ông Vũ Đình Khánh, cán bộ của Ty Kiến trúc Nghệ An cho biết: Công trình rất được lãnh đạo tỉnh quan tâm. Các đồng chí Bí thư Tỉnh ủy Võ Thúc Đồng, Chủ tịch UBKC Chu Mạnh thường xuyên đến động viên, thăm hỏi và kiểm tra tiến độ công trình. Bí thư Tỉnh ủy còn gợi ý đặt tên cho rạp phải mang được ý nghĩa của một biểu tượng văn hóa, lịch sử sâu sắc trên quê hương Xô viết anh hùng.

Chỉ sau 15 tháng khẩn trương thi công, rạp được hoàn thành và khai trương phục vụ buổi đầu tiên đúng ngày 12/9/1964, kỷ niệm 34 năm ngày truyền thống cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh (1930 - 1931), với bộ phim nhạc vũ kịch “Ngọn lửa Nghệ Tĩnh”, do Hãng phim Bát Nhất, Trung Quốc giúp ta sản xuất. Và từ đó công trình được chính thức mang tên “Rạp chiếu bóng 12-9 Vinh”. Rạp trở thành một địa chỉ văn hóa hấp dẫn, lý tưởng phục vụ đời sống tinh thần của Nhân dân thành phố và vùng phụ cận. Các thiết bị kỹ thuật chuyên ngành được trang bị, lắp đặt loại máy chiếu phim và hệ thống trang âm đạt chuẩn, nhãn hiệu Ci nê ma KINO, của Liên Xô viện trợ. Thời kỳ đầu, rạp trình chiếu những bộ phim thời sự, tài liệu và các bộ phim truyện của Việt Nam, Liên Xô, Trung Quốc. Rạp mới ra đời tạo nên không khí hoạt động sôi, nhộn nhịp suốt ngày đêm, kịp thời góp phần động viên mọi người dân phấn khởi bước vào xây dựng thành phố mới.

Rạp đi vào hoạt động chưa được bao lâu thì đế quốc Mỹ tiến hành cuộc chiến tranh phá hoại miền Bắc bằng lực lượng không quân (sau sự kiện Vịnh Bắc Bộ 5/8/1964). Thành phố Vinh trở thành mục tiêu trọng điểm, bị máy bay địch đánh phá ác liệt suốt ngày đêm. Khu vực tiền sảnh rạp cũng bị bom đạn đánh sập, phải tạm dừng hoạt động. Vào giữa năm 1965, toàn thành phố được lệnh sơ tán triệt để đi về các vùng nông thôn hẻo lánh, chỉ còn lại lực lượng dân quân tự vệ bám trụ trực chiến, phối hợp cùng các đơn vị bộ đội chủ lực đánh địch trên các trận địa pháo cao xạ, súng 12 ly 7 bảo vệ thành phố. Rạp 12/9 phải thay đổi phương thức hoạt động, chuyển thành đơn vị chiếu bóng lưu động. Thồ máy móc, cõng phim ảnh đi về các xã ngoại thành, vùng ven nông thôn thuộc các huyện Hưng Nguyên, Nghi Lộc, Nam Đàn để duy trì hoạt động. Không chiếu được ban đêm thì tổ chức chiếu ban ngày, lấn chiều vào đêm, trong các căn hầm địa đạo, nhà kho Hợp tác xã, hay dưới các vườn cây cổ thụ xum xuê cành lá để phục vụ đồng bào, chiến sỹ quân đội sản xuất và chiến đấu tốt. Đơn vị đã có nhiều sáng kiến hay về công tác phòng không, cảnh giới máy bay có hiệu quả, như dùng 40 mét vải xanh đen, che chắn luồng ánh sáng phát ra từ cự ly buồng máy chiếu đến màn ảnh rộng vào ban đêm. Dùng giấy có tráng kim tuyến phản quang, hướng chếch lên trời vào ban ngày làm gây nhiễu máy bay khó phát hiện mục tiêu.

Sau gần 10 năm sơ tán lưu động, đến năm 1973, Mỹ ngừng ném bom miền Bắc, rạp trở về vị trí cũ vừa sửa chữa lại nhà rạp, vừa chiếu phim phục vụ đồng bào từ các vùng sơ tán trở về, đang khẩn trương khắc phục hậu quả chiến tranh trên “đống đổ nát hoang tàn”. Đến năm 1976-1980, thành phố Vinh được Chính phủ nước Cộng hòa dân chủ Đức giúp đỡ, quy hoạch kiến thiết xây dựng lại đàng hoàng to đẹp hơn. Cùng với các dãy nhà chung cư cao tầng mới mọc lên ở phố Quang Trung, Rạp 12/9 Vinh cũng được xây dựng lại theo thiết kế hiện đại của một rạp chiếu bóng đạt chuẩn quốc gia. Rạp được thay thế, lắp đặt bộ máy kép chiếu phim mang nhãn hiệu SONYS, công nghệ tiên tiến nhất của nền công nghiệp điện ảnh của Công hòa dân chủ Đức. Phòng khán giả trang bị mới 600 ghế ngồi bằng nhựa ép cao su do nhà máy cơ khí Vinh sản xuất. Đến cuối năm 2000 của thời kỳ đổi mới, rạp lại được tiếp tục nâng cấp lần nữa bằng hệ thống máy chiếu phim liên hoàn công nghệ cao, hiện đại, nhãn hiệu CRITSTY “âm thanh vòm lập thể” của Mỹ.

Trung tâm Điện ảnh đa chức năng

Với chức năng phục vụ nhiệm vụ chính trị và kinh, doanh có hiệu quả. Ngoài việc chiếu phim, tổ chức các đợt phim lớn chào mừng kỷ niệm các sự kiện, lễ hội trọng đại của đất nước và địa phương, rạp còn thu hút đăng cai tổ chức các loại hình hoạt động văn hóa nghệ thuật khác, như Liên hoan Ca múa nhạc, Lễ hội Làng Sen hàng năm, biểu diễn sân khấu kịch... Đặc biệt tháng 12/2001, điện ảnh Nghệ An đăng cai tổ chức Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 13 tại thành phố Vinh, Rạp 12 - 9 là địa điểm chính chiếu phim dự thi và tổ chức các buổi giao lưu giữa nghệ sỹ điện ảnh với công chúng Nghệ An, đã để lại nhiều ấn tượng tốt đẹp về thành công rực rỡ của một Liên hoan phim quốc gia.

Hẳn mọi người còn nhớ, vào những năm 80, 90 của thế kỷ trước, phim màn ảnh rộng đang chiếm ưu thế “độc tôn” trong đời sống văn hóa cộng đồng nên những lúc có bộ phim hay, hấp dẫn, rạp phải mở cửa chiếu 8-9 buổi/ngày, chiếu hàng tháng trời mà vẫn chưa hết khách. Tiêu biểu như các bộ phim truyện “Ván bài lật ngửa, Biệt động Sài Gòn, Mối tình đầu, Cô gái trên sông, Làm lại cuộc đời, Người không mang họ...” (Việt Nam), phim nước ngoài như: “Đàn sếu bay qua, Người thứ 41, Điệp viên 007, Rútlan Rútmỉla, Người báo thù không bao giờ bị bắt, Giải phóng (5 tập), Matxcơva tình yêu của tôi”... Những dip như thế, việc mua được cặp vé xem phim cũng không đơn giản. Các cơ quan, đơn vị phải đăng ký mua vé qua sổ phân phối. Người xem thì xếp hàng dài rồng rắn trong nếp sống văn minh lịch sự, nhưng cũng có lúc đã nảy sinh hiện tượng tiêu cực từ “vấn nạn phe vé” làm gây rối trật tự, an ninh trước cửa rạp, phải nhờ đến an ninh khu vực giải cứu. Nhưng điều cơ bản là hoạt động của rạp đã để lại những kỷ niệm đẹp, dấu ấn sâu sắc trong lòng bao thế hệ khán giả thành phố Vinh, như có người đã tâm sự: “Nhờ có những buổi xem phim tại rạp 12 - 9, mà chúng tôi được quen biết nhau và kết thành vợ chồng!”.